دُم دُم سحری؛ تلفیق هنر اسلامی و موسیقی ایرانی + فیلم
«دُم دُم سحری» نوعی سحرخوانی مردم بوشهر است که می‌توان آن را حاصل تلفیق هنر اسلامی و موسیقی ایرانی دانست.
با اینکه تکنولوژی این روزها از تخیل هم پیشی گرفته و انواع ابزار و وسایل تکنولوژی برای اطلاع‌رسانی زمان در دسترس مردم قرارداد اما در بوشهر در بین آپارتمان‌ها و برج‌های بلند و خیابان‌های وسیع هنوز نوا و آوای«دُم دُم سحری» با صدای ساز دمام طنین‌انداز می‌شود و هنوز بسیاری از روزه‌داران با این موسیقی برای سحری خوردن از خواب بیدار می‌شوند.
سحر نزدیک است
وقت سحر نزدیک است این معنای همان دُم دُم سحری است که از دو واژه دم دم به معنای نزدیکی و سحری گرفته شده است که به دلیل لهجه مردم جنوب صدای فتحه در فارسی نوشتاری به ضمه تغییر کرده و به صورت دُم دُم تلفظ می‌شود.
هرچند موسیقی دُم دُم سحری دیگر در بوشهر کارکرد اطلاع‌رسانی را ندارد اما به دلیل علاقه مردم منطقه به موسیقی نواحی این موسیقی در رمضان‌ها هنوز اجرا می‌شود و به همت نوازندگان منطقه هنوز می‌توان صدای این موسیقی را در ماه رمضان شنید.
بوشهر در گذشته به وسعت امروز نبود و چهار محله داشت. پس طبیعی بود که موسیقی دم دم سحری به شکل امروزی اجرا نشود. در قدیم با آواز دم دم سحری سازی زده نمی‌شد، فقط دعایی خوانده می‌شد و با تک‌تک زدن (دق الباب) چون همه درهای منازل از جنس چوب بود مردم را در هنگام سحر با دق‌الباب بیدار می‌کردند و بعدها کم‌کم دمام به عنوان یکی از آلات موسیقی به آن اضافه شد. بعدازآنکه دمام به این شیوه موسیقی سحر اضافه شد چند ساعتی به سحر مانده، دو یا چند نفر در کوچه‌ها به راه می‌افتند که صدای دلنشینی داشتند یکی فانوس را حمل می‌کرد و دیگری دمام را به دوش می‌گذاشت و آواز دم دم سحری را در کوچه می‌خواند و به خانه‌ها سر می‌زند.
مناجات‌خوانی
افزون بر دم دم سحری در بوشهر، «مناجات‌خوانی» به وقت سحر نیز، مراسم مشابه دیگری است که در بوشهر اجرا می‌شود. البته شبیه این شیوه و به همین منظور در دیگر مناطق ایران‌زمین نیز رواج دارد. برای مثال می‌توان به «مقام سحری» در اقوام کُرد، نواختن طبل و دف در سقز، اجرای مقامی با همین نام (سحری) در لرستان، نواختن ساز سرنا و یا «سحرآوازی» (آواز سحر) در ایل قشقایی فارس، به همراه نواختن کرنا و نقاره، و نیز «چلک‌زنی» (نواختن حلب) در بجنورد اشاره کرد.
موسیقی سحرخوانی دُم دُم سحری آهنگ کوبش چوب بر دمام ایجاد می‌شود و دم دم سحری‌خوانان با ضربه‌های آهنگینی بر دمام با ریتم سه ضربی، همراه با خواندن اشعار دعاگونه روزه‌داران را وقت سحر از خواب بیدار می‌کنند.
دوبیتی «خداوندا تو ستاری/ همه خوابند تو بیداری/ به حق لا اله الا الله/ همه عالم نگه داری» یکی از معروف‌ترین اشعاری است که در این شکل از سحرخوانی اجرا می‌شود.
ساختار موسیقایی
ریتم دمام این نوع موسیقی با دمامی که قبل از مراسم سینه‌زنی نواخته می‌شود، فرق دارد و به صورت سه ضربی است و درهمان قالب، نوازنده دمام باید بداهه کند و بدون اینکه از قالب اصلی ریتم خارج شود، ریتم را خُرد کند. نوازندگان این نوع موسیقی به‌طورمعمول از یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح، در کوچه‌ها شروع به نواختن می‌کنند و 10 تا 15دقیقه قبل از اذان به کار خود پایان می‌دهند. خوردن سحری نوازندگان بیشتر قبل از نواختن دم دم سحری است و چند دقیقه قبل از اذان صبح که به خانه می‌رسند، آب یا نوشیدنی می‌نوشند تا در طول روز دچار تشنگی نشوند.
برخی بر این اعتقاد هستند که موسیقی دم دم سحری توسط اقشار کم‌درآمد در بوشهر اجرا می‌شد زیرا پس از اجرای این موسیقی هدایایی دریافت می‌کردند.
ریتم موسیقی دم دم سحری در روزهای رمضان تغییری نمی‌کند اما شعر و ترانه یا مناجاتی که در این موسیقی خوانده می‌شود در شب‌های اول و آخر و شب قدر با شب‌های دیگر متفاوت است.
شب‌های اول خوانده می‌شود السلام یا شهر رمضان ولی در شب آخر خوانده می‌شود الوداع یا رمضان و هر سلامی که در شعرهای شب اول وجود دارد، شب آخر الوداع خوانده می‌شود یعنی با ماه رمضان خداحافظی می‌شود.
مناجات‌خوانی مشهور خواجه عبدالله انصاری در بعضی از مناطق بوشهر اجرا می‌شود که در نوع خود از آیین‌های تأثیرگذاری موسیقی رمضان در منطقه بوشهر است. در شب‌های قدر و شب ضربت خوردن حضرت علی(ع) نیز مناجات متفاوتی خوانده می‌شود.
همان‌طور که پیشتر گفته شد در بوشهر علاوه بر دم سحری مراسم مختلفی در زمان سحر اجرا می‌شود برای مثال آیین آبی بنوش یکی از نواهای موسیقی رمضان است که در شهرهای شمالی و در برخی از قسمت‌های جنوبی استان بوشهر اجرا می‌شود که چند دقیقه مانده به اذان صبح و قبل از آنکه نقاره‌ها برای اعلام تمام شدن زمان سحری خوردن به صدا درآیند افرادی روی پشت‌بام‌ها می‌آمدند این شعر را به صورت مناجات‌گونه اجرا می‌کردند:
آبی بنوش لعنت حق بر یزید کن/ جان فدای تربت پاک شهید کن
یا مناجاتی به صورت تکخوانی و جمع خوانده می‌شود که تعدادی از روزه‌داران تک‌خوان را همراهی می‌کردند و او می‌خواند و دیگر روزه‌داران او را همراهی می‌کردند.
از نگاه دیگران
هوشنگ جاوید در کتاب موسیقی سحری این نوع مناجات را در بخش موسیقی دم دم سحری آورده است و در مورد مناجاتی که در آن اجرا می‌شود نوشته است که جوانان این آوازها را به همراه سازکوبی دمام در ماه رمضان برای بیدارسازی مؤمنان می‌خواندند:
تک‌خوان: السلام یا شهر الرمضان
جمع: السلام یا شهر الرمضان (همراه با کوبش دمام)
تک‌خوان: همه خوابند ما بیداریم
جمع: السلام یا شهر الرمضان (همراه با کوبش دمام)
تک‌خوان: به حق لااله‌الاالله
جمع: السلام یا شهر الرمضان (همراه با کوبش دمام)
محسن شریفیان از نوازندگان و پژوهشگران موسیقی بوشهر نیز درباره موسیقی دم دم سحری می‌گوید:
دم دم سحری‌ها در این مراسم که ویژه منطقه بوشهر است اشعاری همچون یا للدان، یا للدان، یا للدان/علیکم السلام یا شهر رمضان/ یا شهر صیام، علیکم السلام/ خداوندا تو ستاری /همه خوابند تو بیداری را با صدای بلند می‌خوانند.
جاذبه توریستی
موسیقی دم دم سحری دیگر در بوشهر کارکرد قبلی خود را ندارد اما هنوز مردم این موسیقی را زنده نگه داشته‌اند و در شب‌ها و سحرهای ماه رمضان این موسیقی را اجرا می‌کنند که این اجراها به یکی از جاذبه‌های توریستی بوشهر تبدیل شده است. هرچند این موسیقی همچون بسیاری از فرهنگ‌های موسیقی مذهبی ایران به سمت موزه‌ای شدن می‌رود فقط به دلیل اینکه تکنولوژی نیاز خبررسانی را با این موسیقی از بین برده است اما در واقع این نوع موسیقی پیوند بین هنر اسلامی و هنر موسیقی است که نباید از آن غافل شد و موسیقی که از زمان ساسانیان با ورود اسلام به ایران اسلام را در ایران تبلیغ می‌کرد نباید مورد بی‌مهری قرار بگیرد و به راحتی به فراموشی سپرده شود و شاید زیرا این تاریخ هنری اسلام در ایران است و قدمت و ردپای اسلام در میان هنرمندان جای‌جای ایران‌زمین را نشان می‌دهد.
الهام نادری فرید
انتهای پیام
