گفتمان‌سازی علم دینی؛ راهبرد اصلی نهاد رهبری در دانشگاه‌ها

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی ایمانی‌مقدم، رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فردوسی مشهد، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، به سخن علی(ع) که فرمودند: «العِلمُ سُلطانٌ ... دانش، سلطنت و قدرت است» اشاره و اظهار کرد: اگر علم به درستی معنا شود، به معنای کشف هستی و رسیدن به هستی مطلق از راه تجلیات، هستی‌های محدود و مضاف است که این علم نور و رسیدن به خداست.

وی با بیان اینکه علم، یکی از صفات ذاتی خداست، ادامه داد: صفاتی ذاتی عین ذات خداوند است، بنابراین علم ذاتاً نور است و یک نوع اتحاد وجودی با خداست، به شرطی که علمی باشد که ما را به آنجا برساند؛ چه علم علوم پایه باشد و به تعبیر آیت‌الله جوادی آملی علم فهم اینکه خداوند چه کرد؟ و چه علوم حوزوی باشد. پاسخ به این سؤالات که فهم اراده تشریعی خداوند در چیست؟ و یا مطالعه انسان باید به عنوان خلیفه الله باشد؟

ایمانی‌مقدم افزود: اگرچه علوم مختلف روش‌های خاص خودشان را دارند، برای نمونه در علوم پایه از روش‌های تجربی و آزمایشگاهی استفاده می‌شود، درحالی که در علوم انسانی از روش‌های استقرایی و توصیفی بهره‌ می‌برند، اما اگر هر یک از علوم، یک قدم دیگر بردارند، به علم مقدس دست می‌یابند و آن، شناخت آیات تشریعی و تکوینی خداوند است. علمی که ما را به معرفت خداوند و در نتیجه آن خشیت و حیرت برساند. چنان‌که در آیه 28 سوره «فاطر» آمده است:  «... إِنَّما يَخْشَى اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ ...؛ و تنها از ميان بندگان او، دانشمندان خدا ترسند» زیرا به آن فهم از هستی مطلق رسیده‌اند.

تعهد وزارت علوم بر اجرای سند دانشگاه اسلامی

رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: سند دانشگاه اسلامی که در قانون ابلاغ شده است، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با قول به اجرایی رساندن این سند، رأی اعتماد گرفته است، همچنین رؤسای دانشگاه‌ها برنامه‌هایشان را برای تحقق این سند ابلاغ کردند و با همین تعهد، حکم ریاست‌شان تأیید شده است. سند دانشگاه اسلامی، سند جامعی در ابعاد مختلف مدیریتی، آموزشی، پژوهشی و فرهنگی و دارای راهبردهایی است که روح آن، علم دینی به معنای مبدأ و معاد دادن به علوم است.

وی گفت: مطالعه عالم طبیعت به عنوان مخلوق خداوند، کشف قوانین طبیعت به عنوان مجهول طبیعت، یک کار محتوایی است، اگر علم و دانش دینی شد، دانشگاه، دانشجو و دانشیار هم دینی می‌شود. در این حالت دانشگاه هم مقدس می‌شود، چنانکه در روایتی از پیامبر اکرم(ص) آمده «...إِنَّ طَالِبَ الْعِلْمِ لَيَسْتَغْفِرُ لَهُ كُلُّ شَيْ‏ءٍ حَتَّى حِيتَانُ الْبَحْرِ وَ هَوَامُّ الْأَرْضِ وَ سِبَاعُ الْبَرِّ...؛ حتی ماهی‌های دریا و جنبندگان زمین و... برای طالب علم استغفار می‌کنند». فرشتگان بال‌هایشان را زیر پای طالبان علم پهن می‌کنند. هیچ عبادت مستحبی بالاتر از طلب علم نیست، چنانکه در روایتی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است: «طَلَبُ اَلْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ... تحصيل علم و دانش بر هر مرد و زن مسلمان واجب و لازم است» و شرط ایمان، طالب علم بودن از گهواره تا گور است.«اٌطْلُبُوا اَلْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصِّينِ ... دانش را بجوييد هر چند در چين باشد». علم، به معنای مطالعه ذات خدا، قول و فعل خدا یا خلیفه خدا است.

ایمانی‌مقدم اظهار کرد: یک راهبرد کلان نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فردوسی مشهد، گفتمان‌سازی علم دینی در فضای دانشگاهی است. دفتر هم‌اندیشی نخبگان و اساتید دانشگاهی این وظیفه را برعهده دارد که در قالب‌‌های مختلف از جمله دوره‌های دانش‌افزایی این موضوع را پیگیری کنند. چنان‌که توصیه مقام معظم رهبری به فضای دانشگاهی و فضای مدیران دولتی نشان‌ می‌دهد، در برخی رشته‌های علوم انسانی ارتباط دانشگاه با بدنه جامعه ضعیف است. موضوعات مورد پژوهش در علوم انسانی بیشتر از فضای مجازی و القایی به دست ‌می‌آید، حال آن‌که این موضوعات باید از بطن جامعه به دست آید.

رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فردوسی بیان کرد: لازمه کار این است که علوم انسانی بومی شود و ما باید انسان ایران اسلامی 1402 را مطالعه کنیم که اقتضائات آن، با 10 سال گذشته بسیار تفاوت دارد. این رویکرد که نگاه تحولی در علوم انسانی و دیگر علوم را دارد، در مرکز هم‌‍‌اندیشی استادان و نخبگان دانشگاهی نهاد رهبری پیگیری می‌شود. از آنجا که در کلان نهاد، تصدی‌گری وجود ندارد، تأکید ما بر هدایت، حمایت و نظارت است و در همین راستا، نهاد رهبری مجموعه‌های مختلف استادی-دانشجویی را پیگیری می‌کند که در راستای تحقق سند دانشگاه اسلامی گام بردارند.

وی با اشاره به نقش پدرانه نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در جهت تحقق سند دانشگاه اسلامی توسط مجموعه‌های مختلف دانشجویی، تصریح کرد: دانشگاه فردوسی مشهد، دومین دانشگاه بزرگ دولتی کشور است و پس از دانشگاه تهران، پرجمعیت‌ترین دانشگاه است. این دانشگاه، مهم‌ترین و تأثیرگذارترین دانشگاه شرق کشور است که هم استادان نمونه و نخبه‌ای را در خود جمع کرده و هم دانشجویانش، عمدتاً رتبه‌های برتر را در خود دارد.

همجواری با امام هشتم(ع)؛ بزرگترین ویژگی دانشگاه فردوسی

ایمانی‌مقدم افزود: ویژگی بزرگی که این دانشگاه دارد، همجواری با قطب عالم امکان، امام رضا(ع) و پایتخت معنوی کشور اسلامی است، همچنین دیرینگی و قدمت فرهنگ منطقه خراسان، از جمله نیشابور، سبزوار و توس است. بنابراین دانشگاه فردوسی نماد فرهنگ و معارف ایران اسلامی است و باید به اندازه عنوان خود تأثیرگذار باشد.

رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: این تأثیرگذاری لوازمی دارد، از جمله وجود استادانی که در این تراز جلوه‌گری کنند و به میزان تخصص و دانش فنی‌شان، سروش همه هویت اخلاقی و معارف ایران اسلامی باشند. دانشگاهی که اقتضاء می‌کند بصیرت و فهم فضای واقعی جامعه، فهم دشمن‌شناسی در آن رشد یابد. در تحقق این موضوع همه مجموعه‌های دانشگاه نقش دارند، همچون مدیریت دانشگاه فردوسی که باید رسالت جهانی در تربیت دانشجو داشته باشد و نقش محوری اساتید در این حوزه حائز اهمیت است، همچنین تشکل‌ها و مجموعه‌های فرهنگی همچون جهاددانشگاهی که خود چشم بینای نظام با رسالت‌ کارهای بر زمین مانده را پیگیری می‌کنند، نیز می‌توانند نقش بسیاری داشته باشند.

وی با تأکید بر ضرورت مهندسی فرهنگی گفت: اگر مجموعه‌های مؤثر در این حوزه به درستی مهندسی شوند و هم‌پوشانی و همراهی داشته باشند، این اهداف تحقق خواهد یافت. البته در این راستا گام‌هایی برداشته شده است و امیدواریم نگاهی تحولی در حوزه مباحث فرهنگی دانشگاه طی ماه‌های آینده داشته باشیم.

ایمانی‌مقدم با اشاره به دغدغه‌های القایی و وارداتی دانشجویان در کنار نیازهای واقعی‌شان، بیان کرد: دشمن با هزینه‌های چند 10 میلیارد دلاری در حوزه فرهنگی در پی ایجاد و القای مطالبات کاذب در دانشجویان است، اما نیازهای درونی و شخصی دانشجویان، بیشتر امید به آینده و داشتن تصویر روشن از آینده خوشان است.

رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فردوسی افزود: دشمن با پمپاژ یأس و ناامیدی، خلأهای منفی ایجاد می‌کند، که موجب ایجاد دلهره و اضطراب در میان دانشجویان شده است. در این میان دانشجویان خوش‌فکر و خلاق که برای زندگی خود درس می‌خوانند، می‌توانند موقعیت‌های فراوانی برای خودشان ایجاد کنند، اما متأسفانه از آنجا که در فضای آموزش عالی و آموزش و پرورش ما نگاه کارآفرین و خلاق به آموزش وجود ندارد، با مشکلاتی در این حوزه مواجه هستیم.

وی تصریح کرد: اگر بتوانیم فضای خلاقیت در تولید ایده و تبدیل آن‌ها به فرصت‌های شغلی را برای دانشجویان تقویت کنیم، می‌توانیم امید واقعی را در دانشجویان ایجاد کنیم. به تبع امیدآفرینی در اشتغال، موضوعاتی چون ازدواج و تأمین مسکن قابل حل خواهد بود.

ایمانی‌مقدم با بیان اینکه القای عدم آزادی بیان، ترویج بدحجابی یا بی‌حجابی، حس سنگینی رعایت قانون، نمونه‌هایی از القائات رسانه‌ای است که موجب ناامیدی می‌شود، گفت: دشمن با هزار جلوه آمده است و رشد قارچ‌گونه رسانه‌های ماهواره‌ای نشان از سرمایه‌گذاری دشمن در این حوزه است. دشمنی که خود اذعان می‌کند که هفت تریلیون دلار برای مدیریت فضای خاورمیانه هزینه کرده است.

تحقق اهداف دشمن با بر هم زدن اولویت‌ها

رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فردوسی ادامه داد: مهم‌ترین عامل موفقیت این چنین دشمنی مشغول کردن جامعه، به‌ویژه نسل دانشگاهی به موضوعات بی‌ثمر است، درحالی که بیش از 60درصد جمعیت دانشگاه‌های ما را دختران تشکیل می‌دهند، درصد قابل توجهی از اعضای هیئت علمی نیز، بانوان هستند. بنابراین مشکلی در این حوزه نیست و دشمن با بر هم زدن اولویت‌ها درصدد رسیدن به اهداف خویش است.

وی در پاسخ به اینکه آیا اعتماد به نهادهای فرهنگی در دانشگاه راضی‌کننده است، یادآور شد: در اغتشاشات سال گذشته در مواردی که عملکرد صحیح برخی مسئولان فرهنگی و حرکت به‌موقع آنان را داشتیم، کمترین آسیب‌ها ایجاد شد. تقریباً 10 دانشگاه به‌صورت جدی درگیر این مسئله بودند که یک صدم دانشگاه‌های ایران را شکل می‌دهند و تعداد دانشجویان درگیر در این ماجرا حدود 20 هزار دانشجو بودند، در حالی که آمار دانشجویان 4 میلیون نفر است.

ایمانی‌مقدم تصریح کرد: بنابراین در مواردی که استادان خوب انتخاب شدند و بحث تعهد اخلاقی و انقلابی استاد به میزان تخصص علمی‌اش مهم تلقی شده، استاد خود عامل امیدآفرینی، نشاط و کاهش آسیب‌های اجتماعی است. صدها دانشگاه در فضای اغتشاش حضور نداشتند و از میان حدود بیش از 84 هزار عضو هیئت علمی در دانشگاه‌های کشور، شاید به تعداد انگشتان دست و کمتر از 100 نفر، کسانی بودند که اخلاق حرفه‌ای خود را رعایت نکردند.

رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فردوسی افزود: بنابراین در مواردی که مسئولان خوب عمل کردند و مجموعه‌هایی همچون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری ارتباط خوبی با دانشجو و استاد شکل دادند، کم‌ترین آسیب‌ها را شاهد بودیم. در برخی دانشگاه‌ها اساتید معارف در ارزشیابی دانشجویان بیشترین امتیاز را داشتند و حتی از میانگین دانشکده بالاتر بودند.

وی با توصیه خواندن کتاب «نشت نشا» نوشته رضا امیرخانی به دانشجویان اظهار کرد: نویسنده در این کتاب به تحلیل و بررسی دلایل پدیده‌ فرار مغزها پرداخته است که عوامل مختلفی را در بر می‌گیرد. او توضیح می‌دهد که چگونه وجود روابط در برخی از سازمان‌ها و دانشگاه‌ها، همچنین مشکلات موجود در فضای علمی کشور و فاصله بین دانشگاه و زندگی مردم، ممکن است عامل اصلی این پدیده باشند.

ایمانی‌مقدم بیان کرد: در بخش محتوا آنچه می‌آموزیم ناظر به فضای بین‌المللی آموزش است؛ آسیب‌های موجود در علوم انسانی و عدم ارتباط عمیق میان دانشگاه‌های فنی-مهندسی و صنعت از آن جمله است، اینکه در بسیاری کشورها دانشکده‎های فنی-مهندسی در داخل شرکت‌ها و کمپانی بزرگ قرار دارند و در علوم انسانی مرز دانشگاه و جامعه برداشته شده است، تا ارتباط هرچه بیشتر دانشگاه با بدنه جامعه را برقرار کنند.

رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فردوسی در پایان گفت: در علوم انسانی عموماً پایه فهم ما از انسان بر پایه یک سری نظریات وارداتی است، بنابراین نمی‌توانیم انسان معاصر ایرانی را شناسایی کنیم، زیرا در تحلیل ارزش‌ها و هنجارهای او مشکل داریم. این عوامل مختلف را باید ملاحظه کرد و دید دانشگاه تا چه حد در حل آسیب‌های اجتماعی خود موفق بوده است.