قرآن به مثابه منبعی برای اواخر دوران باستان

به گزارش ایکنا، بعضی از پروژه‌هایی که در کمیسیون تحقیقات اتحادیه اروپا تصویب شده‌اند، طرح‌هایی قرآنی هستند که آشنایی با آنها برای قرآن پژوهان ایرانی از چند حیث با اهمیت است.

اول اینکه شناخت این پروژه‌ها زمینه آشنایی با پروژه‌های فکری اندیشمندان اروپا در حوزه قرآن را فراهم می‌کند؛ دوم آنکه از منظری جریان‌شناختی موجب آشنایی با رویکردها و جهت‌های پژوهش‌های قرآنی اروپائیان می‌گردد و سوم آنکه زمینه آشنایی با حوزه‌هایی نوین پژوهشی و روشی قرآن در فضای اروپا می‌شود.

 

از میان طرح‌های در حال انجام این کمیسیون، پروژه The Qur’an as a Source for Late Antiquity (قرآن به عنوان منبعی برای اواخر دوران باستان) با عنوان اختصاری (QaSLA) یکی از تحقیقاتی است که در 1 اکتبر 2020 آغاز شده و قرار است تا 30 سپتامبر 2025 به پایان برسد. مجری این پروژه در دانشگاه توبینگن دکتر هولگر زلنتین(Holger Zellentin) است و ایده مرکزی‌اش مبتنی بر آن است که پیام قرآن به مردم مکه و مدینه را تنها در چارچوب تعامل مستمر و انتقادی آن با سنت‌های یهودی و مسیحی می‌توان به طور کامل درک کرد. در این پروژه، قرآن به عنوان منبعی اصلی و اولیه برای شناخت وضعیت مذهبی شبه جزیره عربستان در باستان متأخر قرار گرفته است و با واکاوی مفاهیم قرآن تلاش شده است تا توسعه سنت‌های یهودی و مسیحی در دوران باستان متأخر به دست آورده شود.

 

پروژه QaSLA در ابتدا به تحلیل قرابت بین قرآن و اشکال شناخته شده گفتارها و شیوه‌های کتاب مقدسی، تفسیری، تشریعی، قانونی، روایی، آیینی و شعری یهودیت و مسیحیت می‌پردازد تا تشخیص دهد که کدام یک از آنها در شبه جزیره در جریان بوده است. سپس از قرآن به‌عنوان نقطه‌ ثقلی استفاده می‌کند که با استفاده از آن امکان بازنگری در روندهای مذهبی باستانی متاخر در سراسر خاورمیانه فراهم آورده شود. روشی که برای این پژوهش در نظر گرفته شده است میان رشته‌ای بوده و با ترکیب رشته‌های مختلف انجام می‌شود. 

 

برخی از همکاران اصلی این طرح عبارتند از Ana Davitashvili(آنا داویتاشویلی)، Valentina Grasso (والنتینا گراسو)، Nadja Abuhussein(نجا ابوحسین)، Nicolai Sinai(نیکولای ساینای)، Stefanie Rudolf (استفانی رودولف)، Holger Zellentin (هولگر زلنتین)، Bilal Badat (بلال بدات)، Raashid S. Goyal (رشید س گویال). این گروه تا کنون دستاوردهای حاصل از تحقیقات این پروژه را در چهار قالب نگارش کتاب مستقل، نگارش فصل‌هایی از کتاب، مقالات پژوهشی و همچنین مقالات همایشی و مروری ارائه کرده است که عناوین آنها در ادامه معرفی می‌شود. 

 

 

فصل « Beyond Ring Composition: A Comparison of Formal Features in Sūrat al-ʿAlaq (Q 96) and Bavli Bava Batra 8a » از کتاب Structural Dividers in the Qur'an  از Holger Zellentin (هولگر زلنتین) در انتشارات راتلج.

 

فصل « Zwischen Bibel und Byzanz: „Verderben auf der Erde“ (fasād fi l‑arḍ) und die koranische Strafgesetzgebung » از کتاب  Normativiät – Religion - Mobilität  از Holger Zellentin (هولگر زلنتین) در انتشارات Mohr Siebeck .

 

فصل«One Letter Yud shall not Pass Away from the Law”: Matthew 5:17 to Shabbat 116a-b» از کتاب Religious Identities in Antiquity and the Early Middle Ages: Walking Together & Parting Ways از Holger Zellentin (هولگر زلنتین) در انتشارات بریل.

 

فصل « ‘Honour with Silence the Words of Your Creator’: Moses’ Silence in bMenaḥot 29b in Light of its Jewish and Christian Context » از کتاب Syriac Theology: Past and Present  از Holger Zellentin (هولگر زلنتین) در انتشارات بریل. 

 

 

کتاب Law Beyond Israel From the Bible to the Qur’an از Holger Zellentin (هولگر زلنتین) در انتشارات آکسفورد

 

کتاب Pre Islamic Arabia (Societies, Politics, Cults and Identities during Late Antiquity)  از Valentina Grasso (والنتینا گراسو) در انتشارات کمبریج

 

 

 مقاله The Inner-qurʾānic Development of the Image of Women in Paradise: From the ḥūr ʿīn to Believing Women از Ana Davitashvili(آنا داویتاشویلی)  در نشریه Journal of International Qurʾanic Studies Association, شماره هفتم، 2022

 

مقاله banū isrāʾīl, ahl al-kitāb, al-yahūd wa-l-naṣārā: The Qur’anic Community’s Encounters with Jews and Christians از Holger Zellentin (هولگر زلنتین)، در نشریه Entangled Religions: Muslim Perspectives on Jewish-Christian Relations شماره سیزدهم، 2023

 

 

مقاله Review of J. Tannous, “The Making of the Medieval Middle East: Religion, Society, and Simple Believers” از Valentina Grasso (والنتینا گراسو) در نشریه Journal of the American Oriental Society شماره صد و چهل و یک، 2021

 

مقاله Book Review: Angelika Neuwirth, Dirk Hartwig: Der Koran. Band 2.2: Spätmittelmekkanische Suren. 2021 از Ana Davitashvili(آنا داویتاشویلی)  در نشریه Orientalistische Literaturzeitung شماره صد و هفده، 2022

 

مقاله The Gods of the Qur’ān: the Rise of Ḥijāzī Henotheism during Late Antiquity از Valentina Grasso (والنتینا گراسو) در مجموعه مقالات همایش The Study of Islamic Origins. New Perspectives and Contexts، 2021

 

مقاله Karim Samji: The Qurʾān. A Form-Critical History از Ana Davitashvili(آنا داویتاشویلی)  در نشریه Orientalistische Literaturzeitung شماره صد و هفده، 2022

مقاله Review of S. Stroumsa and G. G. Stroumsa, “Einer Dreifältige Schnur: Über Judentum, Christentum und Islam in Geschichte und Wissenschaft از Valentina Grasso (والنتینا گراسو) در نشریه Journal of Ecclesiastical History، شماره هفتاد و دو، 2021

 

مقاله Book Review: Joachim Jakob: Syrisches Christentum und früher Islam. Theologische Reaktionen in syrisch-sprachigen Texten vom 7. bis 9. Jahrhundert. از Ana Davitashvili(آنا داویتاشویلی) در نشریه Review of Qurʾanic Research شماره هشت، 2022

 

سایت https://www.qasla.eu/home  صفحه ای است که توسط همکاران این پروژه برای اطلاع رسانی در مورد برنامه های آن راه اندازی شده است و در آن علاوه بر امکان آشنایی تفصیلی با پژوهشگران طرح امکان دستیابی مستقیم به آثار نگارش شده این پروژه نیز وجود دارد.

 

حسین شجاعی، پژوهشگر و دانش آموخته دکتری قرآن و حدیث