مقام معظم رهبری هدف از پرداخت جزیه را تحقیر اهل کتاب نمی‌دانند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین رضا حق‌پناه، استاد دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 10 شهریورماه در نشست علمی «تحلیل انتقادی دیدگاه‌های فقهی درباره عبارت «وَ هُم صَاغِرُون» با بهره از اندیشه تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای» با بیان اینکه برخی معتقدند که چون شما توانایی دارید باید به شما جزیه بدهند، گفت: حضرت آقا معتقد است که ما در مورد «عن ید» می‌توانیم معنای دیگری را هم مدنظر داشته باشیم یعنی هرقدر قدرت و استطاعت دارند به شما جزیه بدهند نه کمتر و نه بیشتر و این ظرافت قانون اسلامی را می‌رساند و اینکه احساس نکنند ظلمی به آنان شده است. رهبر انقلاب این تعبیر را اینگونه معنا فرموده‌اند که اهل کتاب که باید جزیه بپردازند در برابر قانون، تسلیم و مطیع و منقاد هستند و پذیرش قانون هم نوعی کوچک‌شدن برای آنان است لذا معنای آن این نیست که از آنان جزیه بگیریم و آنان را کوچک کنیم.

 

وی افزود: ایشان بر این باورند که در معنای صاغرون اشتباهی رخ داده است که در فقه هم منشأ برخی فتاوا شده است و برخی گمان کرده‌اند در معنای صاغر، اذلال صورت گرفته است و شخص ذمی وقتی بخواهد جزیه پرداخت کند، باید متحمل خواری و ذلت شود. مرحوم شهید و دیگران اشاره دارند که شخص ذمی باید با گردن کج، جزیه بدهد و هنگام دریافت جزیه باید با تازیانه دستی بر سر او بزنند و موی سر او را بکشند که آقا این برداشت را نادرست می‌دانند؛ این فرمایش هم ناظر به زمان قبل از انقلاب اسلامی است و ربطی به دوره بعد از انقلاب و زمامداری ایشان نیست که بخواهند برخی ملاحظات سیاسی را رعایت کنند. 

 

حق‌پناه با تأکید بر اینکه از منظر رهبر انقلاب در کلمه صاغر، مفهوم ذلت نهفته نیست، اظهار کرد: صاغر کسی است که برای خودش مرتبه پست و پایینی را می‌پذیرد مثلاً کسی می‌تواند درس بخواند و به مراتب عالیه برسد ولی درس نمی‌خواند و خود را به مراتب پایین‌تر راضی می‌کند؛ یهودیان و مسیحیان اگر اسلام را بپذیرند همانند مسلمین از همه حقوق برخوردارند و نیازی به جزیه ندارند؛ الاسلام یعلوا و لا یعلی علیه اما اگر کسی حاضر نشود از هدایت اسلام برخوردار شود، قطعاً در جامعه اسلامی با مسلمانان یکسان نیست و اجر و قرب و منزلت یکسانی ندارد و باید جزیه بدهد تا بتواند همانند سایر مسلمانان از خدمات و مواهب جامعه اسلامی  استفاده کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه اسلامی رضوی با بیان اینکه رهبر انقلاب فرموده است شوکت و قدرت جامعه اسلامی و مسلمانان در تکبر و فخرفروشی، استیلا و تحقیر و بدرفتاری با دیگران نیست بلکه در اقتدار جامعه است، اضافه کرد: حضرت آقا توجه دادند که باید دانست شوکت جامعه اسلامی در گرو ضمانت‌های روحی، اجتماعی و ... است نه استیلا زیرا قرآن کریم از خوی تکبر و بی‌اعتنایی به مردم به شدت نهی فرموده است؛ این آیه را هم شاهد آورده‌اند: وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا ۖ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ؛ پیامبر(ص) و سنت و سیره ایشان و علی(ع) هم این بوده است که به انسان‌ها احترام قائل بودند و برخورد کریمانه با آنان داشتند به این دلیل اهل کتاب را در آغوش پذیرفت و جذب خود کرد وگرنه اگر قرار بود تحقیر کنند و اذلال رخ دهد، اهل کتاب با آغوش باز اسلام را نمی‌پذیرفتند. 

 

وی افزود: حضرت آقا اشاره فرمودند که برداشت فقها به خاطر برخی روایات است که مخصوصاً به روایتی از تفسیر نورالثقلین اشاره کرده‌اند؛ در این روایت از تعبیر ذلیل در مورد حد جزیه سخن گفته شده است ولی از نظر رهبری چون با عمل بزرگان منافات دارد لذا نمی‌توان آن را پذیرفت؛ ایشان بخش ابتدایی روایت امام صادق(ع) در مورد حد جزیه را پذیرفتند ولی بخش پسینی را که مشتمل بر تحقیر اهل کتاب است، نمی‌پذیرند. الان در محافل علمی بحث تبعیض در حجبت وجود دارد؛ مقام معظم رهبری قائل به تبعیض حجیت هستند یعنی اشکال ندارد بگوییم این بخش از روایت از امام معصوم(ع) صادر نشده است. 

 

حق‌پناه تصریح کرد: تفسیر سوره مبارکه توبه مقام معظم رهبری چند ویژگی دارد؛ اول بیان وجه تناسب مبان آیات قبل و بعد و معنای دقیق یک واژه با توجه به سیاق آیات و کلمات همچنین سنجش روایات با قرآن کریم و عرصه بر قرآن است. بر خی از تفاسیر زمان ما وقتی آیه را تفسیر کرده‌اند؛ آیه را مطرح و بعد روایت را آورده‌اند و آیه را در کانال همان روایت قرار می‌دهند و به اصطلاح تفسیری روایی ارائه می‌شود و برداشتی از خود ندارند. برخی مفسران به روایات اعتنا نمی‌کنند چه مطابق و یا خلاف قرآن کریم باشد ولی شاید این دو روش درست نباشد لذا علامه طباطبایی و مقام معظم رهبری روایات را بر قرآن عرضه می‌کردند زیرا ما موظف نیستیم که هر آنچه در روایت آمده است، بپذیریم و شرط پذیرش مطابقت با قرآن است. 

 

عضو هیئت علمی دانشگاه اسلامی رضوی با بیان اینکه روایت فرموده است که از امام صادق(ع) در مورد حد جزیه پرسیدند، افزود: صدر روایت این است که باید از اهل کتاب جزیه گرفت و جزیه هم باید به رهبر و امام جامعه پرداخت شود؛ این جزیه هم برای آن است که اهل کتاب دردمند و دچار تبعیض شوند تا مجبور به اسلام‌آوردن شوند؛ حضرت آقا فراز دوم را منطبق با آموزه‌های اسلامی نمی‌دانند و تأکید دارند اسلامی که با نقره‌داغ کردن به دست آید ارزشی ندارد؛ اسلام به معنای تسلیم در برابر خداوند و تکامل روح افراد با معارف الهی است نه با زور، لذا واژه عن ید و هم صاغرون به معنای آن نیست که آنقدر بر اهل کتاب سخت بگیریم که مجبور به اسلام‌آوردن شوند. از منظر مقام معظم رهبری ارزش جامعه اسلامی به کثرت مسلمان ظاهری نیست بلکه کیفیت ایمان مهم است. 

 

حق‌پناه بیان کرد: علامه طباطبایی در المیزان فرموده است جزیه به مقداری از اهل کتاب گرفته شود که از نظر اقتصادی ضعیف شوند تا علیه حکومت اسلامی توطئه کرده و مسلمانان را مورد اذیت قرار دهند؛ مقام معظم رهبری تأکید دارند که این معنا هم از صاغرون به دست نمی‌آید زیرا اسلام نجات‌دهنده و داروی شفابخش است که آمده تا انسان‌ها را نجات دهد نه برای تحت فشار قرار دادن روحی و روانی افراد برای اسلام‌آوردن. مهم این است که افراد با دیدگان باز و اختیار کامل اسلام را بپذیرند. 

 

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی اضافه کرد: در روایت بیان شده است که اگر کسی به اهل ذمه ظلم کند، من در روز قیامت خصم او خواهم بود؛ یعنی پیامبر(ص) با آن وجهه رحمانی و مهربانی به این شکل مردم را به جامعه اسلامی جلب کرده‌اند. قرآن کریم فرموده است: فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ؛ لانفضوا هم شامل تمامی پیروان ادیان است و اختصاص به مسلمانان ندارد.