رونمایی از دانشنامه حقوق و ادامه حواشی «شبه‌علم»

سرویس معارف خبرگزاری ایکنا، در هفته گذشته مطالب متعددی را منتشر کرده است که در ادامه مهم‌ترین آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

رونمایی از دانشنامه حقوق ایران

آیین رونمایی جلد نخست دانشنامه حقوق ایران، ۲۵ شهریور در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد

.

در این نشست سیدکاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی اظهار کرد: اگرچه تا قبل از این، آثار سترگى از حقوق‌دان‌های نامى و بزرگ کشور تحت عناوین دانشنامه یا دائره‌المعارف حقوقى منتشر شده بود، اما هیچ‌گاه خصوصیات یک دانشنامه استاندارد در سطح جهانى مانند دائره‌المعارف بزرگ اسلامى را نداشت. از این‌رو، جای خالى چنین دانشنامه‌ای با هدف تمرکز بر حقوق نوشته ایرانى از آغاز قانون‌گذاری تا کنون مشهود بود. در نتیجه بنا شد در هر مدخل، مجموعه‌ای کامل از اطلاعات تاریخى و علمى و عملى به شکلى مستند به خواننده ارائه شود، به‌طوری ‌که هم نیازهای علمى خواننده را مرتفع سازد و هم مجموعه‌ای از منابع معتبر در اختیار او قرار گیرد. بدیهى است همیشه تجربه اول نگارش چنین دانشنامه‌هایی بدون کم‌وکاست نخواهد بود. امید است با نقدها و راهنمایی‌هایی که استادان و علاقه‌مندان به حقوق ایران ابراز می‌کنند، مجلدات بعدی این دانشنامه غنی‌تر و پربارتر تدوین و در اختیار جامعه حقوقى کشور قرار گیرد.

جایگاه علوم انسانی کشور در دنیا مناسب نیست

احمدحسین شریفی، رئیس دانشگاه قم در مصاحیه با ایکنا گفت: یکی دیگر از ضعف‌های کشنده و انرژی‌بر نظام آموزش عالی ما نبودن یک آمایش دقیق علمی است؛ تعداد واحدهای دانشگاهی تقریبا با تعداد واحدهای دانشگاهی چین برابر است، در حالی که چین ۱۷ برابر ما جمعیت دارد؛ این نشان می‌دهد ما در آمایش مراکز آموزش عالی به یک حرکت جدی و مدبرانه نیازمند هستیم. یک جرئت و جسارتی لازم است تا مراکز آموزش عالی در همدیگر ادغام شوند. مثلاً در استان قم، سه دانشگاه دولتی داریم؛ دانشگاه قم، دانشگاه صنعتی و دانشکده علوم انسانی و هنر حضرت معصومه(س)، دانشگاه قم یک دانشکده فنی مهندسی دارد و تقریبا همه رشته‌های موجود در دانشگاه صنعتی در این دانشکده هم وجود دارد؛ اعضای هیئت علمی دانشگاه صنعتی قم هم به تعداد اعضای هیئت علمی دانشکده فنی مهندسی دانشگاه قم است؛ کمتر از هزار دانشجو در دانشگاه صنعتی قم وجود دارد، در حالی که این ظرفیت در دانشکده فنی مهندسی دانشگاه قم وجود دارد و نیاز به ساخت دانشگاه جدید و خوابگاه جدید و... نداریم. هزاران میلیارد باید هزینه شود تا یک خوابگاه تأسیس کنیم و اگر این هزینه برای کیفیت‌ بیشتر به دانشگاه قم تخصیص داده می‌شد تاکنون کارهای زیادی انجام می‌گرفت.

آزادی آکادمیک؛ راه رهایی نهاد آموزش عالی از اسارت شبه‌علم

رضا ماحوزی، عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی: تاریخ جدال امر علمی با شبه‌علم تاریخی است به درازای سه هزار سال و ما می‌توانیم رد پای آن را در فرهنگ‌های متعدد ببینیم. در فرهنگ اسلامی هم، یکی از تلاش‌های فیلسوفان ما آن بود که نشان دهند برخی خوانش‌هایی که از قرآن می‌شود زیادی ظاهری و قشری است و لذا باید برای نشان دادن نادرستی این خوانش‌ها، ضوابطی را همچون ضابطه انسجام این خوانش با سایر گزاره‌هایی که در کتاب مقدس آمده است عرضه کنیم. بنابراین آن‌ها تلاش کردند از طریق معرفی ضوابط متعدد، راه را بر شبه‌علم ببندند.

 اگر این تاریخ را در نظر بگیریم و قائل باشیم این خطر همواره وجود دارد و در آینده هم خواهد بود، یکی از کارهای دانشمندان باید تفکیک همین علم از شبه‌علم از طریق معرفی ضابطه‌ها باشد. حال با توجه به تنوع علوم، دانشمندان علوم تجربی برای خودشان ضابطه‌هایی دارند مثل ابطال‌پذیری، تکرارپذیری و اثبات‌پذیری و هماهنگی تا معلوم شود که کدام گزاره علمی است و کدام علمی نیست ولو اینکه صاحب نظریه و یا دستاوردی تلاش کند گزاره و دستاورد خود را به‌عنوان کشف و یا نظریه‌ای علمی جا بزند و با فریب دیگران و یا توسل به ابزارهای غیرمعرفتی، یک شبه‌علم را به‌عنوان گزاره و دستاورد علمی معرفی کند.

در علوم انسانی هم روش‌های خاص این حوزه را برای تفکیک علم از غیرعلم و شبه‌علم داریم؛ روش‌هایی همچون روش تفسیری، روش آماری، روش تحلیلی و استدلالی و غیره. بسته به اینکه درباره کدام یک از حوزه‌های علمی حرف می‌زنیم تفکیک علم از شبه‌علم ضوابط خودش را پیدا می‌کند. این تا حدی کار فلسفه علم و معرفت است اما در کنار فلسفه علم، جامعه‌شناسی علم را هم داریم.

شأن امام زمان(عج) واسطه فیض‌ «هدایت» تکوینی و امان‌بخشی است

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق کفیل، استاد مهدویت حوزه علمیه: امامت جعل الهی است و نه جعل مردم؛ وَ جَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ. مردم در شهادت هر امامی دنبال می‌کردند تا امام بعدی را بشناسند و با او پیوندی برقرار کنند و حتی در مواردی می‌بینیم که امام را مورد آزمون قرار می‌دادند و اگر علم غیب داشت به امامتشان معترف می‌شدند. در مورد امام زمان(عج) چون اساسا ایشان در پس پرده غیبت است و ۹ ربیع بحثی از حکومت امام(ع) وجود ندارد و امام(ع) بعد از شهادت امام عسکری(ع) حاکم نشدند که سخن از تاجگذاری به میان بیاوریم

.

به نظر بنده ما نباید از چنین تعابیری استفاده کنیم که هیچ ریشه دینی هم ندارد و شایسته جایگاه حکومت اسلامی هم نیست چه رسد به امامت؛ ۹ ربیع فقط آغاز امامت است و نه حکومت و اگر حکومت امام زمان(عج) هم تشکیل می‌شد و یا بشود باز چیزی به عنوان تاجگذاری نداریم؛ تاجگذاری فرهنگ شاهان عمدتا مستبد در طول تاریخ بوده است که سنخیتی میان آنان و حکومت اسلامی وجود ندارد. بنابراین در عین اینکه واژه، واژه مطلوبی نیست کاربرد آن هم غلط است و اصلا نسبتی با امامت ندارد.

بومی‌سازی؛ راه علاج دانش الهیات از مظاهر تجددپذیری

محمدهادی گرامی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: آسیب‌شناسی مطالعات قرآن و حدیث بحث درازدامنی است که شاید نتوان در یک جلسه به آن پرداخت ولی وقتی من کلیت این ماجرا را نگاه می‌کنم به نظرم می‌آید بسیاری از آسیب‌هایی که ممکن است در این حوزه داشته باشیم معطوف به جریان تجددی است که وارد ایران شده و به دلیل تضادهایی که با سنت ما داشته چالش‌هایی شکل گرفته است. بنابراین شاید عامل اصلی برخاستن چنین چالش‌هایی مسئله تجدد باشد.

من نمی‌خواهم وارد تاریخ تجدد شوم ولی واقعیتی که وجود دارد این است که مسئله تجدد به شکل مویرگی در همه ابعاد زندگی ما نفوذ کرده است از جمله رشته و فضای الهیات و علوم قرآن و حدیث. در هیچ حوزه‌ای کسی نمی‌تواند بگوید در برابر موج تجدد ایستادگی و مقاومت کردیم. این اتفاق در حوزه الهیات و به طور خاص رشته قرآن و حدیث هم رخ داده است. مشخصا مظاهر تجددپذیری در حوزه الهیات یعنی آنچه تجدد بر سر الهیات آورده است در سه دسته جا می‌گیرد؛ یکی ترجمه و بررسی آثار مستشرقان و غربیان در حوزه اسلام است. این یکی از آثار ورود جریان تجدد در حوزه الهیات است. مورد دوم دانشگاهی شدن الهیات در کنار حوزه و آکادمیک شدن آن است. این هم از مسائلی است که در جریان تجدد با آن مواجه شدیم. من اسلام‌شناسی را به سه مرحله تقسیم می‌کنم که عبارت است از: اسلام‌شناسی انقلابی، اسلام‌شناسی روشنفکری دینی و اسلام‌پژوهی آکادمیک. این اسلام‌پژوهی بالاترین درجه تجددپذیری الهیات بوده است.

فرهنگ حق‌شناسی و حق‌مداری را در جامعه رواج دهیم 

آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد، سرپرست علمی دانشنامه حقوق ایران: باید بر آنان که دانشکده حقوق را چنین نام نهادند و نه دانشکده قانون، آفرین گفت. این در حالی است که کلیة‌القانون نام دانشکده‌های مشابه در کشورهای عربی است. اگر قبل از تقنین، فرهنگ حق‌شناسی و حق‌مداری را رواج می‌دادیم و در دانشکده‌ها، مردم را با این فرهنگ آشنا می‌کردند و دولت‌ها برای مردم قائل حق بودند، اتفاق دیگری می‌افتاد.