پیامبر(ص) چگونه جوان‌ها را جذب و هدایت‌ می‌کرد

میلاد پیامبر گرامی اسلام(ص) سرآغاز و نقطه عطفی در تاریخ است و بدون شک بشریت بخش اعظم رشد و کمال خود را مرهون و مدیون وجود مقدس ایشان است. خلق و خو، منش و سلوک اخلاقی، اجتماعی و زندگی آن حضرت مملو از الگوهای کاربردی برای همه کسانی است که به خدا و روز آخرت ایمان دارند و حتی برای خداناباوران نیز درس‌های اخلاقی بسیاری دارد.

خبرنگار ایکنا با حجت‌الاسلام والمسلمین جواد باغبانی آرانی؛ عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) درباره برخی از ویژگی‌های نبی اعظم(ص) گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانیم؛

 

 

یکی از مباحث درباره پیامبر(ص) این است که ایشان در طول 23 سال نبوت خودشان چه ویژگی‌هایی از خودشان بروز و ظهور دادند که منجر به پیروزی‌های بزرگ برای اسلام شد؛ نهضت معنوی آن حضرت در مدت کوتاهی، جهان‌گیر شد و کاوش در مورد عوامل این موفقیت، کاوشی بایسته است؛ اینکه چگونه یک فردی در بین امتی دور از علم و دانش و غرق در جهالت قیام کردند، وجدان‌ها را بیدار و محرومان را به حقوقشان آگاه و ستمگران را هم به عواقب ستمشان آگاه کرد.

 

آن حضرت با پیام و ر فتار و بیان خود چنان شعله‌ای بین محرومان روشن کرد که به سرعت جهانیان را متوجه خود و به سرعت دنیا را متاثر کرد تا جایی که در دوره‌ای کوتاه نهضت وی به بزرگترین نهضت معنوی تبدیل شد. نهضتی که جهان امروز از تشعشع آن بهره‌مند است. عوامل این موفقیت دو دسته است؛ عواملی که مستقیما در پیروزی آن حضرت دخیل بودند و عواملی که غیرمستقیم نقش داشتند.

 

از عوامل زمینه‌ساز پیروزی می‌توان به نقش محیط اشاره کرد؛ زادگاه پیامبر(ص) شهر مکه است و مکه ویژگی‌هایی دارد که تاثیر فراوانی به نشر اسلام داشته است. برخی از این ویژگی‌ها عبارت‌اند از؛ 

جغرافیا؛ مکه سرزمینی بیکران و آزاد دارد و پیامبر(ص) دعوت خود را در صحرایی آغاز کرده است که عرب آن روز با طبیعت خو گرفته و در این منطقه ساختمان‌های بلند و هوای آلوده و صنعت و تشکیلات منظم شهری وجود ندارد و مردم دوست داشتند آزادانه زندگی کنند و زیر بار سلطه دیگری نروند. رسول خدا(ص) دعوت خود را در چنین محیطی آغاز کرد. آن حضرت مردم را به زندگی آزاد از سلطه زورمداران و ظالمان دعوت کرد لذا دعوت پیامبر(ص) با فضای آزادی آن روز تناسب داشت. این سازگاری که از محیط گرفته شده فضا را برای نشر دعوت آن حضرت فراهم کرد. این یکی از عوامل پیروزی حضرت است.

 

امنیت بیرونی؛ از آنجا که بخش گسترده‌ای از حجاز ریگ‌های روان و تفتیده دارد لذا دشمن طمع چندانی به کشورگشایی در این سرزمین جغرافیایی نداشته است؛ دو ابرقدرت آن دوره یعنی امپراتوری روم و ایران جز در موارد اندک به فکر سلطه بر حجاز نیفتادند لذا پیامبر(ص) دور از چشم دشمنان و در منطقه‌ای امن یک نهضت عدالت‌خواهی قوی و محکم ایجاد کرد.

 

امنیت درونی؛ مسئله دیگر، امنیت داخلی است؛ کعبه از قدیم‌الایام مورد احترام مردم بوده است و حتی مشرکان هم به آن احترام می‌گذاشتند و مکه دارای قداست در نزد مردم بود. این قداست موجب سرازیر شدن هزاران نفر از مناطق دور و نزدیک به این شهر می‌شد و حفظ و حراست از کعبه وظیفه‌ای تعریف‌شده برای بزرگان این شهر بود و مکه هم در پناه امن کعبه، امن بود. پیامبر(ص) از فرصت استثنایی امنیت داخلی مکه حداکثر استفاده را کرد و به تبلیغ دین و آئین خود پرداخت. افزون بر موارد یادشده صفات اخلاقی برجسته آن حضرت نیز نقش پررنگی در پیروزی نهضت وی داشته است.

 

 

ویژگی برجسته پیامبر(ص) خلق و خوی نیکوی آن حضرت بود که نقش مهمی در پیشبرد آئین‌اش داشت؛ او سمبل اخلاق و خوش خلقی بود؛ قرآن کریم خطاب به وی فرموده است: «انک لعلی خلق عظیم(آیه 4 قلم)». در جای دیگر قرآن فرموده است: اگر تو تندخو بودی قطعا مردم از دور تو پراکنده می‌شدند. «لانفضوا من حولک(آل عمران،159)»؛ خدا از آن حضرت خواست تا با غیرمسلمانان با رویی گشاده برخورد کند. چون خود خداوند چنین حکمی درباره خود کرده است «کتب ربکم علی نفسه الرحمه (انعام، 12)»؛

 

امیرمؤمنان(ع) هم در مورد پیامبر(ص) فرمود زبانش از همه نرم‌تر بود و در معاشرت از همه بهتر؛ پیامبر(ص) در نگاه به اصحاب به صورت مساوی به همه نگاه می‌کرد؛ وقتی به کسی دست می‌داد پیش از او دستش را نمی‌کشید و روی برنمی‌گرداند مگر اینکه آن فرد رو برگرداند. با هر کسی که به او نیاز داشت آنقدر می‌نشست تا فرد مقابل از پیش او بلند شود؛ محضرش مجلس صداقت و ادب و صفا بود و عیب‌جویی نمی‌کرد و بر لبانش همیشه تبسم بود.

 

صفت دیگر حضرت، صداقت و راستگویی است؛ وقتی در کوه صفا برای اولین بار دعوت خود را آشکار کردند و از مردم خواستند به او ایمان بیاورند مشرکان گفتند ما هرگز از تو دروغی نشنیده‌ایم و تو را تکذیب نمی‌کنیم، ابوجهل گفت ما تو را تکذیب نمی‌کنیم ولی این آیات را نمی‌پذیریم؛ در بدر هم وقتی اخنس به ابوجهل گفت در اینجا جز من و تو کسی نیست آیا محمد(ص) راست می‌گوید یا دروغ؟ ابوجهل گفت این چه حرفی است؟ محمد، هرگز دروغ نگفته است. ابوسفیان در سفر به روم با امپراتور روم دیدار کرد و در پاسخ به او که پرسید آیا محمد قبل از ادعای نبوت، فردی دروغگو بوده است؟ گفت خیر به خدا در کوه صفا به مردم گفت که اگر به شما خبر دهم که افراد مسلحی الان از پشت این کوه قصد حمله به شما را دارند در مورد این سخن من چه قضاوتی دارید و مردم همه گفتند ما به صدق سخن تو ایمان داریم و تو هرگز به ما دروغ نگفته‌ای. بنابراین مردم اعلام نبوت را از کسی شنیددند که هرگز دروغی نگفته بود لذا این صداقت در پیشبرد رسالت ایشان نقش اصلی داشت.

 

این ویژگی‌ها سبب شد تا وقتی جوانان و افراد مختلف از پیر و جوان کنارشان می‌نشستند شیفته آن حضرت و انسانیت او می‌شدند. یکی از اعتراضات قریشیان مشرک این بود که محمد، جوانان ما را شیفته خود کرده است؛ عتبه که از بزرگان قریش بود در یثرب به دیدار یکی از بزرگان خزرج به نام اسعد بن زراره رفت؛ عبته از گرایش جوانان به پیامبر(ص) شکایت داشت. لذا گرایش جوانان از نقاط قوت برای پیامبر(ص) بود و این نوع تعامل برای روحانیت الگوست تا جوانان را بتوانیم جذب فرهنگ متعالی اسلامی کنیم. 

 

پیامبر(ص) با افراد مختلف چنان صمیمی بود که به گمان هر فردی ایشان بیشترین علاقه را به همان فرد داشت. چنین رفتاری بر دشمنان هم مؤثر بود و قلوب آنان را نرم می‌کرد؛ این تعامل حضرت با مردم موجب شگفتی بود و عشق به حضرت را در بین یارانش نهادینه می‌کرد؛ در جنگ تبوک غیبت برخی یاران موجب شگفتی شد؛ شتر ابوذر در راه مانده بود و او خود را پیاده به لشکر اسلام رساند؛ خیلی تشنه بود، پیامبر دستور داد به او آب بنوشانند؛ دیدند ابوذر مقداری آب همراه دارد و آبی گوارا و خنک ولی عشق او به پیامبر(ص) اجازه نداده بود که پیش از رسول‌الله(ص) از آن آب بنوشد. این پیوندهای عاشقانه سبب شده بود تا یاران ایشان در راه دفاع از آئین و شخص ایشان مشتاقانه حاضر شوند.

 

 

حسن سابقه و امانتداری از جمله ویژگی‌های است که باعث این مسئله بود تا جایی که وقتی برخی با حضرت درگیر هم بودند هیچ وقت پیامبر(ص) را به سوء سابقه متهم نکرده‌اند. یکی از عواملی که این پیشینه خوب را برای پیامبر(ص) ایجاد کرده بود حسن تدبیر بود؛ همه به حسن تدبیر و اصالت رای حضرت محمد(ص) اطمینان داشتند لذا حضرت را در اختلافات خود، داور قرار می‌دادند؛ وقتی سیل کعبه را ویران کرد و قریش تصمیم گرفتند کعبه را دوباره بنا کنند بر سر نصب حجرالاسود با هم اختلاف کردند؛ یک فرد پیری در قریش به ام امیه بن مغیره مخزومی پیشنهاد کرد که قریشیان داوری اولین نفری را که از سمت کوه صفا وارد مسجدالحرام شود بپذیرند؛ بعد از چند لحظه حضرت محمد(ص) وارد شدند و همه خوشحال شدند که او محمدامین است و به داوری او رضایت دادند. تدبیر حضرت بر مشارکت همه اقوام در نصب حجرالاسود نشانه فراست و هوشمندی آن حضرت بود و باعث اطمینان بیشتر مردم شد؛ این ماجرا را ابن سعد در الطبقات الکبری نیز بیان کرده است.

 

تاریخ بارها از امانتداری آن حضرت یاد کرده است. طبق نقل تاریخ، حتی کفار و مشرکان هم اموال خود را نزد حضرت به امانت قرار می‌دادند، در سفر به شام که حضرت ابوطالب همراه ایشان بود کاروانیان اموالشان را نزد حضرت محمد(ص) می‌گذاشتند؛ وقتی به مدینه هم هجرت فرمودند مدتی حضرت علی(ع) را در مکه باقی گذاشتند تا امانات مردم را به آنان بازگرداند. حضرت خدیجه(س) هم قبل از ازدواج اموالش را به محمد(ص) سپرد تا از جانب او تجارت کند و هر کسی هم درصدد بود که او را به خیانت متهم کند، خود گرفتار عذاب وجدان می‌شد.

 

گفت‌وگو از علی فرج زاده