تأکید بر تبعیت از عقل به عنوان رسول باطنی

به گزارش ایکنا، پنجمین جلسه از سلسله‌جلسات تدبر در سوره «حجرات»، که به همت مجمع مداس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران در پژوهشگاه رویان برگزار می‌شود، روز گذشته سه‌شنبه سوم مهر با سخنرانی هانی چیت‌چیان، مدرس و کارشناس قرآن برگزار شد.

 

به سبب وقفه‌ای که در توالی این سلسله جلسات رخ داده بود به مرور مطالب چند جلسه پیش پرداخته شد و سپس چیت‌چیان آیه هفت سوره حجرات را قرائت کرد، آنجا که می‌فرماید: «وَاعْلَمُوا أَنَّ فِيكُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ يُطِيعُكُمْ فِي كَثِيرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْيَانَ أُولَئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ؛ و بدانيد كه پيامبر خدا در ميان شماست اگر در بسيارى از كارها از [رأى و ميل] شما پيروى كند قطعا دچار زحمت مى ‌شويد ليكن خدا ايمان را براى شما دوست‏ داشتنى گردانيد و آن را در دل‌هاى شما بياراست و كفر و پليدكارى و سركشى را در نظرتان ناخوشايند ساخت آنان [كه چنين‏اند] ره‏يافتگانند.» در ادامه به خلاصه‌ای از مباحث طرح شده در این جلسه می‌پردازیم:

---

در یک برداشت از این آیه می‌توان گفت که مردم را به اطاعت از حق و رسول خدا دعوت می‌کند و اگر راهی به غیر از آنچه که از جانب خدا و رسول فرمان می‌دهد، پیش بگیرند، سرنوشت ناصوابی در انتظارشان است. باید به این مسئله اذعان کرد که اساساً ایمان برای انسان‌ها محبوب انگاشته شده است و انسان‌ها فطرتاً از کفر و عصیان بیزار هستند با این وجود تأکید این آیه بر این نکته است که اگر به جای پیروی از رسول، قول و عمل خود را به او تحمیل کنید، قطعاً به بیراهه می‌افتید.

 

این آیه بر این صحه می‌گذارد که در برابر خدا و رسولش پیشی مجویید. به هر حال آنچه از سوی خدا و به واسطه قول و عمل رسول به ایمان‌آوردندگان بیان و نشان داده می‌شود، امری است که صلاح و فلاح آنها در آن قرار دارد و در نتیجه نباید نسبت به آن بی‌تفاوت بود یا سعی بر آن داشت تا از آن در جهت مطامع و خواسته‌ها و منویات فردی بهره‌برداری کرد. این امر یکی از بیشمار برداشت‌هایی است که می‌توان در مورد این آیه داشت. با کمی دقت به واژه واژه این آیه، برداشت دیگری به ذهن خطور می‌کند. در ترجمه این آیه گفته شده است که «بدانید که پیامبر خدا در میان شماست...» حال آن که از واژه بینکم استفاده نکرده است و «فیکم» باید اینگونه معنی شود که رسول خدا در شماست!

 

تعبیری که می‌توان از «در شماست» داشت آن است که اشاره به یک رسول باطنی شده است. رسولی که در نهاد وجودی هر فرد است. بر پایه برخی از آیات و روایات، تعبیری که رسول باطنی و درونی می‌شود، «عقل» است.

 

به نظر می‌رسد که این برداشت در بیان نکات تدبری این آیه تقریب ذهن بیشتری داشته باشد، حال آنکه همواره میان عقل و به کار بردن اندیشه و میل و اجابت خواست‌های هیجانی و عاطفی آمیخته با هوا و هوس که نوعاً انسان را به ورطه گناه، نابودی و تباهی می‌کشد، چالش و جدالی با قدمتی بسیار زیاد وجود دارد.

 

توجه به این نکته داشته باشید که در ادامه آیه گفته شده است که اگر پیامبر از خواست و رأی و امیال شما پیروی کند قطعاً دچار زحمت خواهید شد که این امر درست منطبق با آن چیزی است که در بالا به آن اشاره شد یعنی اگر عقل و اندیشه انسانی به عنوان رسول باطنی و درونی، اسیر خواسته‌ها و امیال شهوانی و هوای نفس شود، به طور حتم صاحبش را به در منجلابی از رذایل و سیئات خواهد انداخت که به تدریج او را در خود فرو برده و نابود خواهد کرد.

 

البته اگر به وجه عادی و واقعی این مسئله نیز  قائل باشیم نیز راه را به درسیت پیموده‌ایم، یعنی اگر منظور و مراد از این رسول فردی باشد که از جانب پروردگا منصوب و مبعوث شده باشد، وقتی این فرد به میان انسان‌هایی که مأمور به هدایت ایشان است لذا بیان، رفتار و عملی که به آن مرتکب خواهد شد، انعکاسی از آن چیزی است که خداوند خواسته است و مسلماً به عنوان یک نشان، یک الگو اگر افراد خود را از هر نظر با آنچه او انجام می‌دهد منطبق سازند، به فلاح و رستگاری خواهند رسید.