از دعوت آموزه‌های تشیع به وفاق تا توجه تفسیر «تسنیم» به عقل و وحی

وفاق یکی از مهم‌ترین شیوه‌ها در سیره و سنت پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) است البته فعلاً در سطح سیاسی صحبت می‌کنیم و اگر در سطح اجتماعی نگاه کنیم شواهد بسیاری داریم. رسول خدا(ص) در سطح سیاسی وقتی که وارد مدینه می‌شوند شروع می‌کنند با قبایل مختلف عرب و یهود در یثرب آن زمان پیمان می‌بندند که این پیمان‌ها مبتنی بر اهداف مشترک و حفظ امنیت و آرامش است تا با هم همکاری کنند و معنای وفاق همین است و تا وقتی هم که طرف مقابل همکاری و تعهد را حفظ کرده، همکاری را ادامه داده‌اند. 

 

کشور که فقط برای شیعیان نیست؛ ایران ۹۰ میلیون نفر جمعیت دارد و فقط ما مالک کشور نیستیم و غیرمسلمانان و غیرشیعیان هم به قدر خود مالک مشاع این کشور هستند. ما اکثریت هستیم اما آنها که اقلیت هستند به قدر مشاع در این کشور سهم و حق دارند و باید حق آنها را هم رعایت کرد و فرقی از این جهت ندارد. آموزه‌های تشیع نه تنها ما را از وفاق بازنمی‌دارد بلکه ما را به وفاق دعوت می‌کند.

 

 

پیامبر(ص) در مواقعی حتی با مشرکین هم پیمان بستند و در سوره «توبه» می‌بینیم که می‌فرمایند مشرکین دیگر حق ادامه حضور در حرم الهی را ندارند مگر کسانی که پیمان بستند و بر سر پیمان خود ماندند؛ یعنی نشان می‌دهد که پیامبر(ص) حتی با مشرکین هم پیمان بستند و اهداف مشترک و منع تخاصمی وجود داشته است و نوعی از وفاق صورت گرفته است.

 

امیرالمؤمنین(ع) اختلاف‌نظرهای اساسی با خلفای قبل از خود داشتند اما عملاً بر سر مسائل مهم‌تری مثل اصل باقی ماندن اسلام و پرهیز مجادلات درونی و تشتت و شکست در جبهه مسلمین وفاق کردند. درست است که حضرت در امور سیاسی و حکومتی هیچ دخالتی نکردند ولی به اصحاب خود اجازه مداخله دادند و خیلی از اصحاب امیرالمؤمنین(ع) کارهای سیاسی و سمت‌های سیاسی، نظامی و حکومتی در دولت خلفا مخصوصاً در زمان خلیفه دوم قبول کردند. 

 

انقلاب اسلامی یک حیثیت سلبی دارد که در دهه فجر واقع شده و آن سلب نظام شاهنشاهی بود. به گفته آقای جمال‌زاده در تاریخ ایران این اولین انقلاب است و مردم ایران برای اولین بار انقلاب کردند و‌ همه مردم‌ پیرامون یک رهبر بزرگ جمع شدند و گفتند چیزی به نام سلطنت پهلوی را نمی‌خواهیم.

 

 

شعار «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» خواسته تاریخی مردم ایران است. مردم پیشرفت و عقب نیفتادن علمی را هم می‌خواهند و تحجر و واپس‌زدگی را نمی‌خواهند. تمام حرکت‌های تاریخی یکی از اینها را داشته‌ اما به بقیه توجه‌ نکرده است. در مشروطه آزادی مهم است اما این نکته تلخی در مشروطه است‌ که آغاز آن از یک سفارت خارجی است. استقلال‌ در ملی شدن‌ نفت‌ مهم است‌ اما به معنویت توجه‌ نمی‌شود.

 

اگر ما بخشی از شعارها را گرفتیم و بخشی دیگر را رها کردیم به مسیر ضربه‌ خوردن‌ افتاده‌ایم و البته‌ خلف وعده هم هست. امیرالمؤمنین(ع) در عهدنامه مالک می‌فرمایند که‌ خلف وعده یک امر قبیح برای‌ همه‌ بشر است.

 

 

 

مفهوم حکمرانی، موضوعی پرچالش و پراستفاده است و ارائه تعریف واحدی برای آن بسیار دشوار به نظر می‌رسد. حکمرانی متکی بر مجموعه‌ای از تعاریف، الگوها، فرآیند‌ها و سازوکار‌هایی است که هدف آن مدیریت مناسبات اجتماعی در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است، به‌گونه‌ای که به سعادت افراد جامعه منجر شود.

 

این ساختار شامل چند لایه اصلی است که نخست، لایه راهبردی که حاکمیت در مواجهه با مسائل مختلف، خطوط کلی تنظیم را مشخص می‌کند، دوم، لایه قانون‌گذاری و تقنین و سوم، تنظیم‌گری، نظارت و ارزیابی که عمدتاً بر عهده دستگاه‌های اجرایی قرار دارد.

استقرار نظام مدرن سیاسی، تفکیک دولت ملت شکل گرفت و الگوی حکمرانی بروکراتیک ظهور کرد که این الگو بر اساس سازمان‌های رسمی حکومتی استوار است و دیدگاه خاصی از قدرت، عقلانیت و تنظیم روابط بین دولت و جامعه مدنی ارائه می‌کند و همچنین، این روش از بالا به پایین و مبتنی بر قرائت سیاسی و دولتی عمل می‌کند.

 

در دیدگاه نخست، قدرت بروکراتیک رهبر تمام امور است و جامعه از مداخله عملاً محروم می‌ماند و در دیدگاه دوم که مبتنی بر مدیریت دولتی است، میان سیاست و اداره تمایز قائل می‌شود و اجازه نمی‌دهد سیاست‌مداران در امر اداره، مانند آموزش دخالت کنند؛ به‌جای آن، کارشناسان حرفه‌ای نقش اجرایی دارند.

 

 

 

تبیین و نشر حقایق اسلامی و کشف راه‌حل‌های قرآن و سنت در مورد مشکلات بشر، در دوره کنونی قطعا متفاوت از قبل است. یکسری شاخص‌ها عصر کنونی را با دوران گذشته متمایز می‌کند لذا وظایف حوزویان هم جدید و متفاوت خواهد شد کما اینکه وظایف جدیدی بر دوش نخبگان و متصدیان امور هم بار می‌شود. 

 

 

چند شاخص در نگرش به حوزه علمیه وجود دارد؛ اول اینکه گستره انتظارات از حوزه بعد از انقلاب جهش استثنایی پیدا کرده است لذا از حوزه انتظار می‌رود که تغییر را در سطح جهانی ایجاد کند یعنی حوزه باید مشکلات جهان کنونی را خوب تبیین و برای آن طرح ارائه دهد. مدیریت سیاسی و اقتصادی جهان پیش روی ماست، مثلا معرفی پول واحد از شاخص‌های تغییر در جهان آینده است و قطعا جهان آینده، دهکد جهانی و واحد خواهد بود.

 

 

 

 

ما یکسری بایسته‌های پژوهشی داریم که خلأ آن حس می‌شود؛ قسمتی زندگی امام حسین(ع) در مورد عاشوراست ولی زندگی امام(ع) منحصر به این دوره نیست لذا بخش‌های زیادی از زندگی امام برای ما مبهم است و تحقیق چندانی هم در مورد آن صورت نگرفته است؛ به عنوان مثال در بحث سیره فرهنگی امام حسین(ع)، سؤالات و خلأهای مهمی داریم که هنوز پاسخ جامع، صحیح و مستندی برای آنها نیافته‌ایم.
 

یک سری سؤالات مربوط به همه ائمه است و برخی مربوط به خود امام حسین(ع)؛ مثلا در بحث فرهنگی، مرجعیت امام حسین(ع) تا چه اندازه بوده است؟ متاسفانه عمدتا پاسخ‌های پیش‌پا افتاده‌ای مانند تقیه و خفقان و فشار حکومت ظالم بنی‌امیه و عباسیان ارائه شده است که شانه خالی‌کردن از زیر بار پاسخ است و ما چون در این‌باره تحقیق مناسبی نداشته‌ایم دنبال پاسخ‌های تکراری و دم‌دستی بوده‌ایم؛ به خصوص برای کسانی که قصد دارند سؤالات و پاسخ‌ها در فضایی آزادانه‌تر طرح شود و بیاندیشند چنین پاسخ‌های درون‌مذهبی آنان را قانع نمی‌کند.

 

 

 

در مورد امام حسین(ع) سیره به معنای مصطلح مانند سیره نبوی و علوی وجود ندارد یعنی اگر بخواهیم بگوییم حضرت در سن ۱۵ و ۲۰ سالگی چه می‌کرده است، متن مستند و معتبری نداریم ولی می‌توانیم قله شخصیت امام(ع) یعنی ایثارگری او را مورد تحلیل قرار دهیم که با زندگی امروز ما هم درگیر است؛ به عبارت دیگر از خودگذشتگی و ایثار یا معامله. 

آن چیزی که از امام حسین(ع) باقی مانده است سخنان ایشان در مسیر منتهی به حادثه کربلاست؛ البته امام حسین(ع) فردی کم‌حرف بودند یعنی خیلی هم مطلب از ایشان نداریم. 
 
افراد ایثارگر اساسا وقت و سرمایه خود را صرفا برای زندگی شخصی خود استفاده نمی‌کنند بلکه مقداری از وقت و مالشان را در خدمت به دیگران به کار می‌بندند؛ قرآن کریم هم فرموده است: وَ يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ. البته این کار، کار هر کسی نیست؛ ایثار رمز ماندگاری است و به این معنا همه نهضت‌ها و انقلاب‌ها با ایثار شکل می‌گیرند مثلا بنده یک پزشک و روحانی یا در شغل‌های دیگر هستم ولی وقتی جنگی رخ دهد یا قرار است انقلابی رخ بدهد همه پای کار می‌آیند و سنگر درست می‌کنند. مکررا در جبهه چنین صحنه‌هایی وجود داشت که آب کم بود و قمقمه خود را به فرد دیگری می‌دادند؛ یعنی همه از جایگاه خود می‌گذرند و آن چه را در این مقطع وظیفه اجتماعی است انجام می‌‌دهند و رمز پیروزی نهضت امام حسین(ع) هم همین بوده است.