تأکید بر تفاوت حکمرانی ولایی با حکمرانی رایج

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علی ذوعلم، رئیس اندیشگاه بیانیه گام دوم مؤسسه تنظیم و نشر آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی امروز جمعه ۱۴ شهریورماه در نشست علمی «حکمرانی زمینه‌ساز مقاومت و جنگ اراده‌ها» که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، اظهار کرد: مبانی اعتقادی، فلسفی و فلسفه سیاسی ما با مبانی رایج کاملاً متفاوت است و از همین رو، در حوزه حکمرانی نیز باید عنوانی متمایز، مشخص و ریشه‌دار ارائه شود که برگرفته از ادبیات قرآنی و اندیشه بزرگان به ویژه رهبر معظم انقلاب باشد.

استادیار گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: تعبیر «حکمرانی اسلامی» عنوانی عام و کلی است و پرسش اصلی این است که منظور از «اسلام» کدام اسلام است؟ امروزه در سطح جهانی بین «اسلام آمریکایی» و «اسلام ناب» اختلاف وجود دارد و آنچه مدنظر است، اسلام ناب است که مبتنی بر عقل و نقل، قرآن و عترت، حکمت و اجتهاد است. به همین دلیل، استفاده از تعبیر «ولایی» به عنوان تخصیص‌دهنده و متمایز کننده اهمیت دارد، زیرا این تعبیر روشن می‌سازد منظور ما از اسلام، همان اسلام ولایی و مبتنی بر ولایت است.

حجت‌الاسلام والمسلمین ذوعلم افزود: ولایت، مفهومی فراتر از «حکم» است و تعبیر لطیف‌تر و متناسب‌تری برای غایت حکمرانی به شمار می‌رود. به عنوان نمونه، غزالی نیز از تعبیر «ولایت راندن» استفاده کرده است. این تعبیر نشان می‌دهد که هویت و جوهره حکومت اسلامی «ولایت» است نه صرفاً حکم یا قدرت راندن. اگرچه ترجمه «حکمرانی» (Governance) پذیرفته شده است، ولی از لحاظ مفهومی، ولایت عمقی فراتر دارد و در روایات متعددی نیز به آن اشاره شده است.

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: آنچه در نهایت از حکومت حاصل می‌شود، پذیرفتن اطاعت و تبعیت است، اما تبعیتی که از ولایت برخاسته باشد تفاوت بنیادینی با تبعیت صرف از حکم دارد؛ زیرا ولایت دارای ارتباط معنوی و عاطفی است. در دعا‌های بزرگ زمان نیز درخواست می‌شود که مردم جهان از روی رغبت و تمایل عدالت مهدوی را بپذیرند، نه صرفاً بر مبنای قانون و حکم.

وی بیان کرد: حکمرانی ولایی نه تنها یک مفهوم نظری، بلکه زمینه‌ساز تحقق ولایت الهی است و غایت آن دستیابی انسان‌ها به مراتب مختلف ولایت خداوند است. این معنا حکمرانی ما را از سایر نظام‌های حکومتی که تنها به دنبال ایجاد نظم اجتماعی یا تحقق حداقلی عدالت و آزادی هستند، متمایز می‌کند.

حجت‌الاسلام والمسلمین ذوعلم افزود: حکم در نظام شریعت، فرایند و ابزاری است برای تحقق ولایت الهی و حکمرانی ولایی به عنوان عنوانی جهت‌دهنده، بیانگر این حقیقت است. این تعبیر بر مبنای نگاه رهبر معظم انقلاب در کتاب طرح کلی ولایت شکل گرفته و ضرورتی انکارناپذیر برای آینده نظام اسلامی است. فایده و آثار این نظریه نیازمند بررسی و بحث‌های بیشتر علمی و پژوهشی است که می‌تواند مسیر روشن‌تری برای حکمرانی اسلامی فراهم آورد.

حکمرانی ولایی؛ الگویی توحیدی

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تأکید کرد: حکمرانی ولایی فراتر از یک نظریه صرف، الگویی ریشه‌دار و امتداد حکمرانی نبوی و علوی است که مبتنی بر توحید، عقلانیت، دانش و بصیرت بوده و زمینه‌ساز ارتقای کارآمدی نظام اسلامی و تحقق تمدن نوین اسلامی می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین ذوعلم اظهار کرد: در نظام ولایی، نقد به معنای عدم تبعیت نیست، بلکه امت نسبت به امام وظیفه‌ای ترکیبی از خیرخواهی، ارائه پیشنهادات کارشناسی، همراهی و زمینه‌سازی برای تقویت اقتدار و جریان حکم دارد تا جامعه بتواند از استحکام قدرت ملی و هویتی برخوردار شده و مسیر پیشرفت و تعالی و تحقق آرمان‌های ملی و انقلابی را طی کند.

وی افزود: نتیجه نهایی این روند، ارتقای کارآمدی نظام ولایی در معنای عام و عمیق آن است که ان‌شاءالله زمینه‌ساز طلوع تمدن نوین اسلامی و ظهور خورشید ولایت عظما به تعبیر رهبر معظم انقلاب خواهد بود. برای تحقق این هدف، ضروری است اصول، فرایندها، مبانی و رویکرد‌های حکمرانی ولایی بیش از پیش مورد مطالعه، تبیین و کار علمی قرار گیرد. این موضوع صرفاً یک بحث نظری نیست، بلکه با ثمره‌های عملی همراه است؛ همان‌طور که حکمرانی و حکومت ذاتاً از جنس حکمت عملی‌اند، تأثیر عینی و عملی این بحث در زمینه حکمرانی بسیار مهم است.

حجت‌الاسلام والمسلمین ذوعلم تأکید کرد: باید توجه بیشتری به رویکرد حکمرانی ولایی داشته باشیم و آن را به صورت اجمالی توصیف کنیم؛ حکمرانی ولایی الگویی متفاوت، هم به عنوان نظریه، هم به عنوان گفتمان است که با دیدگاه‌های رایج کاملاً متمایز است. همان‌طور که فلسفه الهی با فلسفه غیرالهی، فلسفه سیاسی توحیدی با فلسفه سیاسی غیرتوحیدی، انسان‌شناسی، هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و ارزش‌شناسی کاملاً متفاوت‌اند، حکمرانی ولایی نیز در همه این ابعاد تفاوت بنیادی دارد.

وی ادامه داد: حکمرانی ولایی مبتنی بر نگاه توحیدی به انسان، جهان و آینده است، موضوعی که بزرگان دینی و فکری از جمله شهید مطهری و امام خمینی(ره) آن را خاستگاه انقلاب اسلامی معرفی کرده‌اند و امام در مصاحبه تاریخی خود در پاریس به صراحت این تعلق و التزام به توحید را بیان کرده‌اند؛ توحید صرفاً یک اصل اعتقادی نیست بلکه به تعبیر رهبر معظم انقلاب در همه ارکان عملی مؤمن و مسلمان جاری است و بعدی جهان‌بینی، ایدئولوژی و رفتاری دارد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: حکمرانی ولایی امتداد حکمرانی نبوی و علوی است و ریشه در سنت و سیره ائمه اطهار دارد؛ برخلاف نظریه‌های حکمرانی غربی که محصول بانک جهانی و تجارب متفاوتی است، ما نظریه، گفتمان و الگویی مستقل داریم که باید از آنها متمایز شود. استفاده از تجارب خارجی ممکن است، اما باید هوشیار بود که گرفتار التقاط نشویم.

حجت‌الاسلام والمسلمین ذوعلم با اشاره به سخنان رهبر انقلاب درباره جامعه مدنی گفت: حکمرانی ولایی، همان جامعه مدنی مورد نظر رهبر معظم انقلاب است که امتداد مدینه النبی باشد؛ حکمرانی ولایی مبتنی بر عقلانیت، دانش و بصیرت است و برخاسته از اراده، آگاهی و همراهی مردم است. این نوع حکمرانی نباید با تصویر حکمرانی مطلقه و تحجری اشتباه گرفته شود؛ بلکه حکمرانی ولایی حکمرانی تعالی‌بخش، معنوی، عادلانه و پیش‌رونده برای تمامی اقشار جامعه و هویت جمعی ملی، اسلامی و جهانی است.

حکمرانی ولایی هویتی ملی، امتی و جهانی را همزمان تقویت می‌کند

وی گفت: حکمرانی ولایی نه‌تنها تعارضی با منافع سایر جوامع ندارد بلکه در سطحی فراتر مصالح بشریت را لحاظ می‌کند و به عنوان الگویی جامع، سه رکن هویتی ملی، امتی و جهانی را همزمان پیش می‌برد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در تشریح ابعاد حکمرانی ولایی اظهار کرد: هویت ملی ما مرکب از سه رکن اصلی است؛ اسلامیت، ایران‌دوستی و انقلابی‌گری که این سه ضلع، هویت ملی ما را شکل می‌دهند و در کنار آن هویت امتی و هویت جهانی را نیز تقویت و پیش می‌برند.

وی افزود: حکمرانی ولایی هرگز در تعارض با منافع سایر جوامع قرار نمی‌گیرد، بلکه همواره منافع و مصالح همه بشریت را در سطحی فراتر مدنظر دارد و در نهایت زمینه‌ساز تحقق منافع مشترک جهانی است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: برای ارائه نمای کلی از حکمرانی ولایی به مخاطب، باید تعابیر ساده و در عین حال دقیق را به کار گرفت؛ چرا که بسیاری از مخاطبان، اهل مباحث نظری پیچیده نیستند و لازم است با زبان قابل فهم و بیان برجسته، ویژگی‌های اصلی حکمرانی ولایی را تبیین کنیم.

وی همچنین به چالش‌های ذهنی جامعه اشاره کرد و گفت: در میان بخشی از جوانان، روشنفکران و تحصیل‌کردگان، تصویری نادرست و تعارض‌ساز از حکمرانی وجود دارد که آن را در تقابل با منافع انسانی، توسعه دنیوی یا سعادت اخروی قرار می‌دهند؛ این دوگانگی‌ها ساختگی و جعلی است و باید به‌طور مستمر این ادبیات اصلاح شود و گفتمان صحیح در جامعه نهادینه شود. این نکات مقدمه‌ای است برای بحث عمیق‌تر درباره حکمرانی ولایی که برگرفته از نگاه رهبر معظم انقلاب است و مبنای آن، ارائه الگویی جامع و متوازن در عرصه حکمرانی است.

گزارش از اکبر پوست‌چیان