عقلانیت؛ کلید پویایی و کارآمدی حکمرانی اسلامی در عصر دیجیتال
استاد حوزه و دانشگاه با انتقاد از انسداد ناشی از عدم به روزرسانی ساز و کار‌های حکمرانی، تصریح کرد: حکمرانی اسلامی بدون تکیه بر عقلانیت عملی و درک واقعیت‌های نوین، از تحقق اهداف دینی باز می‌ماند و ابزار‌های مشارکت باید متناسب با عصر سایبرنتیک باز طراحی شوند.
به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رنجبر، عضو هئیت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) امروز چهارشنبه ۲۳ مهرماه در نشست «حکمرانی در قرآن» که به همت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد، با تأکید بر نقش بنیادین عقلانیت در تحقق حکمرانی دینی، هشدار داد که حکمرانی اسلامی بدون به روز رسانی مستمر ساز و کار‌ها بر اساس عقلانیت و درک واقعیت‌های زمان، به انسداد و ناکارآمدی خواهد انجامید.
حکمرانی فراتر از حکومت‌داری
مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم (ع) با تشریح ادبیات نوین این حوزه، اظهارکرد: «حکمرانی» از «حکومت‌داری» متمایز است و به معنای تدبیر نظام‌مند امور عمومی از طریق تعامل مؤثر بین سه رکن دولت، نخبگان و مردم تعریف می‌شود. بنابراین، حکمرانی اسلامی نیز چیزی جز تدبیر عقلانی جامعه بر مدار وحی نیست.
تفکیک مؤلفه‌های ثابت و سیال
وی در تبیین ساختار نظام اسلامی، مؤلفه‌ها را به سه دسته عقیدتی و هنجاری (مانند توحید و عدالت که ثابت هستند)، غایی و نهایی و ساختاری (نهاد‌ها و رویه‌ها) تقسیم کرد. مؤلفه‌های ساختاری، طبق دیدگاه مطرح شده، امری سیال دانسته شده و تابع عقلانیت زمان‌مند هستند.
استاد حوزه و دانشگاه با استناد به آیه «وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ»، اصل مشورت را ثابت و شیوه اجرای آن را متغیر دانست و تأکید کرد: در حالی که بیعت در صدر اسلام شیوه مشارکت بود، در عصر حاضر استفاده از ابزار‌های نوین مانند فناوری‌های دیجیتال برای مشارکت‌گیری از مردم، ضروری و عقلانی است و تکرار روش‌های سنتی مشارکت همچون صف‌های رأی‌گیری، دیگر وجاهت عقلایی ندارد.
بازطراحی حکمرانی در عصر سایبرنتیک
سخنران نشست، با اشاره به دگرگونی‌های بنیادین در مناسبات کنونی، خاطرنشان کرد: هم‌تنیدگی شدید زمان و مکان، فضای سایبری را شکل داده که بخش مهمی از واقعیت امروز ما را تشکیل می‌دهد. نظام بانکی و تجارت در بستر سایبر انجام می‌شود؛ لذا عقلانی نیست که برای مشارکت مدنی همچنان به شیوه‌های فیزیکی اصرار شود.
نقش عقلانیت در طراحی ساختار‌ها
استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع)، عقلانیت را پیشران اصلی تغییر ساختار‌ها دانست و با اشاره به سیره عملی دین، بیان کرد: که اصل جهاد در قرآن نازل شده، اما شیوه اجرای آن بر عهده پیامبر(ص) گذاشته شده است، که دلالت بر لزوم طراحی عملیاتی متناسب با ظرف زمان و مکان دارد. نمونه‌هایی نظیر تصمیم امیرالمؤمنین(ع) در اخذ زکات از اسب یا به روز شدن اقلام مشمول خمس و زکات متناسب با تراکنش‌های اقتصادی، مؤید این رویکرد است؛ در غیر این صورت، نظام اقتصادی دینی دچار رکود می‌شود.
سه کارکرد کلیدی عقلانیت
حجت‌الاسلام والمسلمین رنجبر، در پایان، سه کارکرد بنیادین عقلانیت در حکمرانی را، تشخیص درست واقعیت‌ها، تدبیر صحیح و طراحی راهکار‌های متناسب، و اصلاح مستمر در ساختار‌ها و روش‌ها برای افزایش کارآمدی بیان کرد.
وی با تأکید بر ضرورت فعال‌سازی حکمرانی علم، تصریح کرد: حکمرانی عقلانی، زمینه‌ساز ظهور است و نگاه منتظرانه نباید به انفعال منجر شود.
اکبر پوست‌چیان
انتهای پیام
