دلار گران، سفره کوچک؛ چرا مدیریت ارزی در ایران ناکام مانده است
عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین (ع) با بیان اینکه افزایش نرخ ارز تنها یک پدیده طبیعی نیست، گفت: سیاستهای غلط، ضعف نظارت و رهاسازی بازار، عامل تشدید فشار اقتصادی بر مردم شده است.
الهمراد سیف، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه جامع امام حسین(ع) در گفتوگو با ایکنا، با اشاره به افزایش شدید قیمت دلار و طلا در کشور اظهار کرد: نوسانات شدید دلار و طلا صرفاً ناشی از تحریمها نیست و مسائل داخلی هم بیتاثیر نیستند. منافع گروههای خاص که از افزایش نرخ دلار سود میبرند، ضعف نظارت نهادهای قانونی مانند بانک مرکزی و تأخیر در برگشت ارزهای صادراتی، همه دست به دست هم داده تا بیثباتی در بازار تشدید شود.
وی افزود: ما دو نوع افزایش نرخ ارز داریم؛ یکی طبیعی به دلیل تحریمها و تورم داخلی، و دیگری ارادی به دلیل منافع برخی گروهها که عمداً نرخ ارز را افزایش میدهند. شواهد نشان میدهد که بسیاری از اقدامات نهادهای داخلی به جای کنترل بازار، زمینه را برای گرانتر شدن نرخ دلار فراهم میکند.
این کارشناس اقتصادی درباره اظهارات برخی مسئولان مبنی بر اینکه «اقتصاد با دستور اداره نمیشود» گفت: این حرف درست است، اما نتیجهای که از آن گرفته میشود اشتباه است. اقتصاد بدون مدیریت نمیتواند مسیر درستی را طی کند. حتی در کشورهایی مثل چین که مازاد ارزی دارند، نرخ ارز مدیریت میشود و هیچجا بازار آزاد به معنای رهاسازی کامل وجود ندارد. تجربه بینالمللی نشان میدهد که حتی کشورهایی با منابع سرشار، برای تثبیت نرخ ارز و جلوگیری از نوسانات، سیاستهای مدیریتی اعمال میکنند.
اهمیت مدیریت منابع و مصارف در شرایط جنگ اقتصادی
سیف تأکید کرد: در شرایط جنگ اقتصادی و تحریم، مدیریت منابع و مصارف ارزی اهمیت بیشتری پیدا میکند. کنترل تورم و مدیریت منابع ارزی مکمل یکدیگر هستند و بدون توجه به هر دو، تثبیت نرخ ارز امکانپذیر نیست. ما باید همزمان به اصلاح ساختار بودجه، اصلاح نظام بانکی و مدیریت منابع ارزی توجه کنیم تا زمینه بیثباتی در بازار کاهش یابد.
این استاد دانشگاه درباره بازار توافقی ارز توضیح داد: بازار توافقی به خودی خود راهگشا نیست و بیشتر به تالاری تبدیل شده که نرخ ارز آزاد و ناپایدار را به بخش واردات منتقل میکند. این مسئله باعث میشود فشار قیمتها مستقیماً به مردم منتقل شود و زمینه برای سوداگری و افزایش نوسانات فراهم شود. بانک مرکزی باید با مدیریت منابع و مصارف ارزی، نرخ ارز را در سطوح مختلف تثبیت کند و اجازه ندهد بازار آزاد، معیشت مردم را تحت فشار قرار دهد.
وی افزود: اگر نرخ ارز بهطور کامل رها شود، نتیجه آن تنها افزایش بیثباتی و مشکلات معیشتی برای مردم خواهد بود. کنترل نرخ ارز بدون مدیریت منابع ارزی امکانپذیر نیست و صرفاً ایجاد بازار آزاد یا توافقی نمیتواند مشکلات را حل کند. ما به مدیریت قوی نیاز داریم تا نرخ ارز به گونهای تعیین شود که ثبات نسبی بازار حفظ شود و اثرات منفی بر تولیدکنندگان و مصرفکنندگان کاهش یابد.
سیف در ادامه درباره نقش دولت در بازار کالاهای اساسی گفت: در شرایط فعلی، دولت باید صفر تا صد واردات کالاهای اساسی را مدیریت کند و توزیع آن را تحت کنترل خود داشته باشد. استفاده از نهادهای عمومی و شرکتهای دولتی برای تأمین اقلام ضروری مردم بسیار حیاتی است تا از سوداگری و رانت جلوگیری شود. ارز دولتی باید تا رسیدن کالا به مصرفکننده نهایی مدیریت شود و هیچ بخشی از آن در اختیار افرادی که منافعشان با افزایش نرخ ارز گره خورده، قرار نگیرد.
وی افزود: بخش خصوصی صرفاً باید در چارچوب نظارت دولت فعالیت کند و مدیریت کامل واردات و توزیع کالاهای اساسی بر عهده دولت باشد. این اقدام باعث میشود ثبات نسبی در بازار حفظ شود و معیشت مردم آسیب نبیند. هرگونه رهاسازی بازار یا اعتماد به نرخ آزاد، به ویژه در شرایط تحریم و جنگ اقتصادی، میتواند اثرات منفی شدیدی بر اقتصاد و تولید داشته باشد.
سیف با تأکید بر ضرورت مدیریت منابع ارزی گفت: ارزی که از صادرات نفت به دست میآید، باید برای تأمین کالاهای اساسی اختصاص یابد و نحوه مصرف آن باید تحت کنترل دقیق دولت باشد. تجربه تاریخی نشان داده که هرگونه عدم مدیریت در این حوزه، باعث ایجاد رانت و افزایش قیمتها در بازار میشود و مصرفکنندگان نهایی متضرر خواهند شد.
حذف ارز ترجیحی به اقتصاد شوک وارد میکند
وی درباره کسری بودجه دولت و هزینههای جاری نیز توضیح داد: دولت برای پوشش هزینهها و پروژههای نیمهتمام نیازمند منابع مالی است، اما آزادسازی نرخ ارز یا حذف ارز ترجیحی، بیشتر به اقتصاد شوک وارد میکند تا اینکه مشکلات را حل کند. بهترین راهکار این است که دولت به طور مستقیم کالاهای اساسی را خریداری و به نرخ دولتی در اختیار مردم قرار دهد. این شیوه مشابه اقداماتی است که کشورهای تحت تحریم مانند کوبا انجام میدهند، جایی که دولت اقلام ضروری را کنترل میکند تا مردم بتوانند نیازهای اولیه خود را تأمین کنند.
کارشناس اقتصادی درباره اهمیت مدیریت بانک مرکزی تأکید کرد: بانک مرکزی باید نرخ ارز را بر اساس شرایط کشور و منابع موجود مدیریت کند و از ایجاد بازار توافقی که زمینهای برای بیثباتی و سوداگری است، جلوگیری نماید. هرگونه رهاسازی بازار ارز باعث میشود معیشت مردم تحت فشار قرار گیرد و تولیدکنندگان و واردکنندگان با مشکلات جدی مواجه شوند. مدیریت منابع ارزی و نرخ ارز در چنین شرایطی یک ضرورت حیاتی است.
سیف با بیان اینکه بیثباتی نرخ ارز و سوء مدیریت داخلی باعث افزایش فشار بر مردم و تولیدکنندگان شده است، اظهار کرد: اگر دولت در مدیریت منابع ارزی و کالاهای اساسی فعال نباشد، بازار آزاد و توافقی تنها به گسترش سوداگری و نوسانات بیشتر منجر میشود. حفظ ثبات اقتصادی و کنترل مستقیم بر بازار ارز و کالاهای اساسی، در شرایط تحریم و جنگ اقتصادی، یک ضرورت حیاتی است و مسئولان هم از نظر قانونی و اخلاقی موظف به اعمال این مدیریت هستند.
وی در پایان تأکید کرد: بازار ارز و کالاهای اساسی، تأثیر مستقیم بر معیشت مردم دارد و هرگونه کوتاهی در مدیریت آن میتواند اثرات جبرانناپذیری داشته باشد. دولت باید با برنامهریزی دقیق، کنترل کامل واردات و توزیع کالاها و مدیریت منابع ارزی را در دستور کار خود قرار دهد تا هم ثبات نسبی در بازار حفظ شود و هم مردم از فشارهای تورمی و نوسانات شدید قیمتها مصون بمانند.
انتهای پیام
