تفسیر فروغ؛ تلاشی برای پاسخ قرآنی به مسائل روز با روش علمی ـ روایی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، موسسه پژوهشی جوادالائمه(ع) اقدام به انتشار «تفسیر فروغ بر پایه دانشها» کرده است. نگارنده کوشش کرده است با استفاده از علوم و روایات تفاسیر روزآمدی از قرآن ارائه دهد.

حجت‌الاسلام و المسلمین مهدی احدی از شاگردان حضرت آیت‌الله‌العظمی بهجت و آیت‌الله‌العظمی علامه حسن زاده آملی است. وی به همراه جمعی از پژوهشگران اقدام به تالیف تفسیر فروغ کرده است. در جلد دوم این کتاب که در سال 1386 به چاپ رسید، سوره مبارکه حمد تفسیر شد. در جلد سوم این کتاب که در سال 1388 به چاپ رسید، آیات اول تا پنچم سوره مبارکه بقره تفسیر گشت. آخرین مجلدی که از تفسیر فروغ به چاپ رسیده جلد چهارم با رویکرد نفاق و جنگ نرم است که آیات 5 تا 20 سوره بقره در آن تفسیر و در تابستان 1390 به بازار کتاب عرضه شد.

انگیزه تالیف

شبهه ناکافی بودن قرآن در اذهان جوانان دل‌نگرانیی است که باعث شده تا تفسیر فروغ نگاشته شود. مولف معتقد است که پیشرفت علوم این شبهه را مطرح ساخته است که می‌توان کتاب مقدسی جدید خلق کرد که نیازهای بشر را برطرف کند. از این رو مولف کوشش کرده‌ است که «چهره قرآن» را از شائبه چنین شبهاتی بزدایند.

مولف این اثر اعتقاد دارد که قرآن بطونی دارد و همگان یارای فهم آن را ندارند و مقدماتی لازم است تا به «‌پاره‌ای از تجلیات قرآنی رسید.» همچنین بیان قرآن با استناد به حدیثی از امام علی (ع) قابلیت فهم بی‌واسطه را ندارد. امام علی (ع) می‌فرمایند: این قرآن نوشته‌ای است که میان دو جلد پنهان شده، دارای زبان سخنگو نیست، بلکه نیازمند مترجم است، مردانی باید سخنگوی آیات الهی باشند که در میان صفحات کاغذ نوشته شده است.

مولف این تفسیر معتقد است که تفاسیر قرآن چشم‌های غیر مسلح را مسلح می‌کند و بهترین راه را برای «پیدا نمودن مقاصد علمی» و «نیازهای درونی» نشان می‌دهد. وی برآن است که زبان قرآن محدود به زمان و مکان خاصی نیست و پرسش‌های علمی در هر دوره‌ای بر اساس عقل اجتهادی با منابع و مستندات خاصی بر اساس قران پاسخ داده می‌شود. مولف برای تایید بیان خود حدیثی از امام صادق (ع) را نیز به نقل می‌آورد که حضرت فرمودند «لم یجعله لزمانٍ دون زمانِ جدید».

تفسیر فروغ تفسیری علمی-روایی است

مقدمه تفسیر فروغ شیوه‌های تفسیر این کتاب را شامل روش‌های ادبی، معانی بیان، تفسیری، روائی، علوم طبیعی، عرفانی، فلسفی، روانشناسی، اخلاقی، جامعه‌شناسی، اقتصادی، مدیریت، فقهی، اصولی، نجوم و زمین‌شناسی، هنری، ادیان و مذاهب، تربیتی، پزشکی و سیاسی می‌شود.

این تفسیر را می‌توان تفسیری علمی دانست و مراد از علم تنها علم تجربی نیست. مولف برآن است که هر آنچه علم به حساب بیاید، سرآمد خود را در قرآن می‌یابد: ما انزوای علمی قرآن را قبول نداریم بلکه سرآمد تمام دانش‌ها را قرآن می‌دانیم. در عین حال احدی بر آن است که از تطبیق آراء دانشمندان بر کتاب الله اجتناب خواهد کرد. 

در دو فرازی که در پی می‌آید، مفسر می‌کوشد تا با رویکردهای هنری و ریاضی به کار تفسیر بپردازد. تفسیر فروغ در ذیل آیه اول سوره بقره و ذیل بخشی با عنوان «حروف مقطعه»، می‌نویسد: ما معتقدیم که هنر بر سر سفره‌ قرآن می‌تواند به خوبی سیراب شود و واقعیت‌های خود را پیدا نماید و از پوچی و بی‌محتوایی رهایی یابد. در بخش دانش‌های ریاضی آیه یکم سوره بقره نیز مولف با برگرداندن حروف مقطعه در آیه اول به حروف ابجد به عدد 71 رسیده است، وی چنین نتیجه گرفته است که شاید «الم» اشاره به دوره پایان زندگی اصحاب کساء است.

مفسرین برای اجتناب به تفسیر به رای کوشش کرده‌اند که اکثر مطالب ارئه شده را با روایات و تایید علمای قابل اعتماد پشتیبانی کنند. مولفین معتقدند: تراوش اندیشه اگر همپای نیازهای بشری بر اساس مدارک علمی دقیق باشد هرگز تفسیر به رای نخواهد بود. نگاهی به جلد اول و دوم این اثر علمی-روایی نشان می‌دهد که مراد از علم در مقدمه اثر مجموعه‌ای از علوم دینی است و اثری از عالمان قرون جدید در منابع تفسیر فروغ دیده نمی‌شود.

همچنین مفسر در توضیح شیوه کار به شکل تدوین اثر اشاره کرده است. وی عنوان کرده که محققان تفسیر فروغ به دو گروه تقسیم شده‌اند. گروهی به نوشته‌های موجود مراجعه می کنند و پس از کشف گزینه آن را به صورت فیش به گروه دوم یا شورای پژوهشی می‌دهند. شورای پژوهشی تفسیر نهایی را پس از بحث و بررسی با متخصصان همان رشته، در جمع شورا املا می‌‌کند.

مولف در گزارش کاری که از تفسیر «بسم الله الرحمن الرحیم» ارائه می‌دهد عنوان می‌کند که بیش از 1000 ساعت در این خصوص تحقیق شده و حاصل کار به صورت یک جلد منتشر شده است. جلد دوم این مجموعه به سوره حمد اختصاص دارد و  جلد سوم پانصد و دو صفحه‌ای تنها عهده‌دار تفسیر پنج آیه اول سوره بقره شده است.

علوم انسانی اسلامی، فتنه، جنگ نرم و مسائل روز در فروغ یک تفسیر

مسائل سیاسی روز جایگاه فربهی در تفسیر فروغ دارند. این تفسیر نه تنها قرآن را سرآمد علوم می‌داند، بلکه معتقد است که می‌توان به تعبیر علوم انسانی تحقق بخشید. مولف این تفسیر، در پیشتر در گفت‌وگو با خبرگزاری ایکنا، گفته است که این تفسیر با رویکرد اسلامی‌سازی علوم انسانی که خواسته رهبر معظم انقلاب اسلامی است، در حال تدوین است. مهدی احدی گفته است که موضوع جنگ نرم در جلد چهارم این اثر آمده و مابقی مجلدات نیز با رویکرد مواضع و سخنان رهبری تالیف خواهد شد.

در همین رابطه مولف می‌افزاید: در جلد دوم و سوم تفسیر فروغ به رشته‌‌های مختلف پرداخته شد و پس از آن با توجه به شرایط جامعه امروزی، در جلد چهارم به بحث «فتنه و جنگ نرم» پرداخته شده است. در این راستا یک هزار و دویست موضوع  در قرآن درباره نحوه برخورد دشمنان با اسلام و مسلمانان بررسی شد و مشخص گردید که دشمن بیش از جنگ تسلیحاتی، با روش جنگ نرم به مقابله با اسلام و مسلمانان می‌پردازد.