استفاده از براهین عقلی از ویژگی‌های برجسته تفسیر علامه فضل‌الله است
گروه حوزه‌های علمیه: علامه فضل‌الله از علمای برجسته شیعه در لبنان است که علاوه بر شهرت در مبارزه و جهاد علیه دشمنان به ویژه اسرائیل جنایتکار، با تالیف تفسیری خود را در زمره مفسران قرآن قرار داده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) تفسیر علامه فضل‌الله با عنوان «من وحی القرآن» است که با توجه به اقتضائات زمان و مکان نوشته شده و بنا به گفته کارشناسان قرآنی، گرایش جهاد و مبارزه با استکبار در این تفسیر به خوبی نمایان است.
حجت‌الاسلام والمسلمین حسین علوی‌مهر، رئیس انجمن قرآنپژوهی حوزه علمیه در گفت‌وگو با خبرگزاری ایکنا گفت: تفسیر ایشان در 24 جلد به عربی تالیف شده که قبلا به صورت تک جلدی و دو بار است که به صورت کامل چاپ شده است.
وی اظهار کرد: شخصیت علامه فضل الله شخصیتی علمی و سیاسی بود که در منطقه بحران‌زده خاورمیانه و در کشور لبنان پا به عرصه وجود نهاده بود به همین دلیل تاثیرات محیطی به خوبی در آثار علمی و فتاوای فقهی ایشان دیده می‌شد.
تفسیر آیات متشابه به محکم
علوی مهر با بیان اینکه این تفسیر از چند جهت مقدمه، روش‌های تفسیری و گرایشات تفسیری قابل ملاحظه است ادامه داد: در مقدمه چاپ دوم به مطالبی پرداخته است که در مقدمه اول نیست و در آن به موضوعاتی مانند اصل فهم قرآن، روش فهم‌پذیری قرآن، موضوعاتی مانند ظاهر و باطن و محکم و متشابه و تاویل همچنین عوامل شکل‌گیری تفسیر پرداخته شده است.
این قرآن‌پژوه به روش تفسیری علامه فضل الله اشاره و تصریح کرد: وی ابتدا وجه تسمیه سوره و اهداف آن را که جزء مهم تفاسیر معاصر مانند المیزان و نمونه و المنیر و ... است آورده، سپس مکی و مدنی بودن، فضای سوره، سبب نزول و در ادامه تفسیر چند آیه چند آیه را بیان کرده است و در موارد زیادی روایات اسباب النزول را نمی‌پذیرد اگرچه شان نزول را بیان می‌کند.
روش تفسیر قرآن به قرآن
رئیس انجمن قرآنپژوهی بیان کرد: روش تفسیری وی همچون المیزان قرآن به قرآن است اگر چه همانند المیزان از روش قرآن به قرآن برای تفسیر بهره نبرده است.
علوی مهر گفت: وی معتقد است مهمترین راه برای تفسیر قرآن به قرآن، تعیین محکم و متشابه است و اگر بتوان محکم و متشابه را تعیین کنیم می‌توانیم آیات متشابهات را با رجوع به محکمات تفسیر کنیم که این روش، روش مورد پسند اهل بیت(ع) نیز بوده است.
استاد حوزه علمیه تصریح کرد: به طور مثال علامه فضل الله آیه شریفه «الرحمان علی العرش استوی» را با آیه «لیس کمثله شیء» تفسیر کرده است یا آیات رویت را با آیات محکم دیگر مبنی بر اینکه مراد از رویت خداوند دیدن امر الهی است تفسیر کرده است.
پذیرش روایات صحیح السند
علوی مهر با اشاره به روش روایی در تفسیر عنوان کرد: ایشان به روایات عنایت زیادی دارد و روایاتی را در تفسیر دخیل می‌داند که صحیح السند است و احادیث ضعیف را مردود می‌داند مثلا روایات اسباب النزول و روایاتی که مصداق آیه را مشخص می‌کند رد می‌کند.
وی افزود: وی در ذیل آیه تطهیر روایات مربوط به خمسه طیبه را می‌پذیرد و مصادیق این آیه را بر 5 معصوم تطبیق می دهد و از پذیرش آن برای 14 معصوم خودداری کرده است.
وی اظهار کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های تفسیر علامه فضل الله، استفاده از براهین عقلی در تفسیر است که در دوره معاصر این نوع برهان‌ها بیشتر مورد استفاده بوده و هست.
علوی مهر گفت: علامه مفهوم آیاتی را که با حکم عقل سازگار نیست رد کرده به عنوان مثال، در رد تفسیر وجه و ید به وجه و ید ظاهری در آیات «کل شیء هالک الا وجهه و یدالله مغلولة» می گوید که این دو با عقل سازگاری ندارد.
وی اظهار کرد: وی همچنین در داستان گفت‌وگوی خداوند با آدم و ابلیس و فرشتگان و یاد دادن اسماء به آدم می گوید صحنه سخن گفتن خدا با فرشتگان و آدم و ... قابل فهم نیست.
نگاه منفی به تفسیر علمی
علوی مهر همچنین با اشاره به گرایشات علم تجربی در تفسیر من وحی القرآن اظهار کرد: وی به طور عموم مباحث علوم تجربی را نمی‌پذیرد و نگرش منفی در این زمینه دارد و دلیل وی نیز آن است که علوم تجربی مجموعه‌ای از فرضیاتی است که دستخوش تغییر می‌شوند.
وی افزود: در بحث آفرینش آسمان و زمین در شش دوره که در قرآن از آن به یوم تعبیر شده است، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد که برخی مراد از یوم را روز دانسته‌اند و برخی دوره که ایشان یوم را نمی‌پذیرد و دوره را نیز معقتد است به صورت قاطعانه نمی‌توان قبول کرد.
گرایش سیاسی، جهادی و اجتماعی در تفسیر
وی ادامه داد: وی در تفسیرش مباحث ادبی کوتاه را نیز مطرح کرده و در عوض از پرداختن به فضایل سوره‌ها خودداری کرده و به تناوب آن را بحث می‌کند همچنین دیدگاه‌های تفسیری را موجز می‌آورد چون در دوره کنونی مورد پسند بیشتری قرار می‌گیرد.
علوی مهر تاکید کرد: گرایش سیاسی و جهادی در تفسیر ایشان بسیار چشمگیر است چون سال‌ها در منطقه‌ای زندگی کرده است که با صهیونیست‌ها درگیر بوده و مقابله داشته است.
رئیس انجمن قرآنپژوهی تصریح کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های این تفسیر، گرایش اجتماعی آن است؛ وی پاسخ به شبهات را به خوبی مورد توجه قرار داده است به ویژه شبهات روز مانند مسایل مربوط به زنان و قصاص و ... که در فضای بین‌المللی بیشتر مورد توجه است.
مختصری از زندگینامه و آثار علامه فضل الله
یادآور می‌شود، علامه سید محمد حسین فضل الله در سال 1935م (1354ق) در نجف اشرف در خانواده روحانى دیده به جهان گشود و تحت اشراف پدرش سید عبدالروف فضل الله –از مراجع مذهبى شیعه- مراحل تربیت و تعلیم را به شیوه اى که در آن زمان مرسوم بود گذراند.
سید محمد حسین مرسوم حوزوى از صرف و نحو و معانى و بیان تا منطق و اصول فقه را نزد پدر خود فراگرفت و در این مرحله استادى غیر از پدرش نداشت. تا این که براى فراگیر جلد دوم کتاب کفایة الاصول به محضر یکى از اساتید ایرانى اش به نام شیخ مجتبى لنکرانى مى شتابد.
با اتمام کتاب کفایة الاصول به درس خارج مراجع أن دوره مانند سید ابوالقاسم خویى، سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودى و شیخ حسین حلى راه یافت و در کنار دروس خارج اصول فقه و فقه، بخشى از کتاب (الاسفار الاربعه) معروف به (حکمت متعالیه) ملاصدرا شیرازى را نزد ملاصدرا بادکوبه‌اى فرا گرفت و مدت پنج سال نیز این درس را از سید محمد باقر صدر فراگرفت. استادش سید ابوالقاسم خویى به او توصیه کرده بود تا این درس را به طور جدى پیگیرى کند.
از ایشان علامه بر تفسیر قرآن آثاری مانند؛ الحوار فى القرآن، اسلوب الدعوه فى القرآن، من عرفان القرآن، حرکة النبوة فى مواجهه الانحراف و دراسات و بحوث قرآنیة بر جای مانده است.
