تعیین نقاط قوت و ضعف علمی از اهداف پایگاه استنادی جهان اسلام است

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، دهقانی با بیان اینکه  اطلاعات استخراج شده از پایگاه‌های استنادی اسکوپوس و ISI نشان می‌دهد که مشارکت اعضای هیئت علمی و پژوهشگران کشور در کنفرانس‌های بین المللی و درنتیجه مقالات ثبت شده در کنفرانس‌ها به شدت کاهش یافته است، گفت: علی‌رغم این کاهش، تعداد مدارک ثبت شده جمهوری اسلامی ایران در مجلات علمی دنیا همچنان روند صعودی طی می‌کند.
وی بر اساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس اظهار داشت: از ابتدای سال 2014 تا 30 اردیبهشت ماه 1394 جمهوری اسلامی ایران رتبه 16 بین المللی و نیز جایگاه اول منطقه را دارد.
دکتر دهقانی تصریح کرد: بررسی اطلاعات مدارک ثبت شده در این پایگاه از سال 2 هزار تاکنون نشان می‌دهد که بالاترین جایگاه ایران تا قبل از سال 2014 رتبه 17 بوده است، بنابراین در سال 2014 شاهد صعود یک پله‌ای علم کشور در سطح بین‌المللی هستیم. رتبه کشور از ابتدای سال 2015 تاکنون نیز  16 است.
وی افزود: کمیت تولید علم در پایگاه‌های استنادی بین‌المللی به دو دسته کلی مجلات و کنفرانس‌ها تقسیم می‌شوند. انتشار نتایج پژوهش‌ها در مجلات به مراتب دشوارتر از کنفرانس‌ها بوده به طوری که چاپ یک مقاله در یک مجله با ضریب تاثیر بالا ممکن است به بیش از یک سال بینجامد.
دهقانی اضافه کرد:از سوی دیگر برخی مجلات نیز بعد از برگزاری یک کنفرانس تعدادی از مقالات را گلچین کرده و در مجلات علمی به صورت ویژه نامه یا اشکال دیگر منتشر می‌کنند.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در این خصوص اظهار داشت: شرکت در کنفرانس‌ها باعث اطلاع از آخرین یافته‌های علمی شده و دامنه تعاملات محققان را گسترش می‌دهد. بنابراین شرکت در کنفرانس علاوه بر آن که به صورت مستقیم و غیر مستقیم موجب افزایش تعداد مقالات در مجلات علمی می‌شود، در سال‌های گذشته بخش قابل توجه‌ای از کمیت تولید علم کشور را تشکیل می‌داد.

مجلات معتبر علمی بین‌المللی کشور در حال افزایش است
وی در ادامه گفت: بر اساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی ISI در تاریخ 30 اردیبهشت ماه 1394، وضعیت تولید علم کشور در بخش مجلات معتبر علمی بین‌المللی همچنان به صورت شتابان در حال افزایش است، اما در مقالات کنفرانس‌ها وضعیت از کاهش شدید تعداد مقالات چاپ شده در مجموعه کنفرانس‌های معتبر بین المللی حکایت دارد.
سرپرست ISC ادامه داد: با توجه به اطلاعات ISI مدارک ثبت شده جمهوری اسلامی ایران در مجلات علمی دنیا در سال 2011 تعداد  25 هزار و 336 مورد بود. این رقم در سال 2012 به  27 هزار و 151 مدرک و در سال 2013 و 2014 به ترتیب به  28 هزار و10 مورد و 29 هزار و 686 مدرک افزایش یافت که البته طبق تجربیات قبلی از زمان ثبت مدارک شده در پایگاه های استنادی باید گفت که تعداد مدارک کشور در سال 2014 هرچند اندک مجددا افزایش خواهند یافت.
وی تصریح کرد: در نقطه مقابل، سهم کشور از کمیت تولید علم ناشی از مقالات علمی منتشره در کنفرانس‌های معتبر بین‌المللی به مخصوص در چند سال اخیر در حال کاهش بوده است. براساس مستندات موجود در پایگاه ISI تعداد مقالات ثبت شده در کنفرانس‌های مزبور در سال 2008 برابر با  چهار هزار و 681 مورد بوده است.
دکتر دهقانی افزود: این رقم در سال 2011 به  سه هزار و 961 مورد و در سال 2013 به  دو هزار و 870 مورد کاهش یافته است. در سال 2014 این میزان به کمترین مقدار خود یعنی هزار و  288 مورد رسیده به طوری‌که از ابتدای سال 2015 تاکنون تنها 74 مقاله کنفرانس از ایران در پایگاه بین المللی ISI ثبت شده است.
رییس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST) گفت: براساس اطلاعات پایگاه ISI حدود  بیست و هفت درصد تولید علم بین المللی کشور در سال  2008  نتیجه شرکت در کنفرانس‌های بین المللی بوده است. در سال 2011 این سهم به سیزده و نیم درصد و در سال 2013 به نه درصد و در سال 2014 به چهار درصد تقلیل پیدا کرد. براساس اطلاعات آی.اس.آی از ابتدای سال  2015 تاکنون سهم مقالات کنفرانس‌ها از کل مقالات کشور به زیر یک درصد رسیده است.
دکتر دهقانی خاطرنشان کرد: براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس وضعیت مشابهی در تولید علم کشور مشاهده می‌شود. تعداد مدارکی که توسط اعضای هیئت علمی کشور در مجلات معتبر بین المللی منتشر شده اند به ترتیب برای سال‌های 2011 تا 2014 عبارتند از سی و دو هزار و 159 مدرک، سی و چهار هزار و574 مدرک، سی و شش هزار 97 مدرک و سی و هفت هزار و 404 مدرک که نشان از افزایش شتابان تولید علم کشور دارد. براساس مدارک منتشر شده در مجلات بین‌المللی، سهم تولید علم کشور در هر یک از سال‌های 2011 تا 2013 برابر با یک و شش دهم درصد از کل تولید علم دنیا بوده است. در سال 2014 این رقم به یک و هفت دهم درصد از کل تولید علم دنیا افزایش یافت که افزایش قابل ملاحظه‌ای است. از ابتدای سال 2015 تاکنون نیز سهم تولید علم کشور از کل دنیا یک و هفت دهم درصد بوده است.
وی افزود: در مقابل، براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس در سال 2010 تعداد مقالات ثبت شده کشور در کنفرانس‌های بین المللی شش هزار و 695 مورد، در سال 2012 برابر با پنج هزار و  627 مقاله، در سال 2013 به سه هزار و 560 مقاله و در سال 2014 به  دو هزار و 514 مقاله کاهش یافته است.
دکتر دهقانی خاطر نشان کرد: از ابتدای سال 2015 تاکنون تنها 219 مورد مقاله کنفرانس از کشور در سطح بین‌المللی منتشر و ثبت شده است.
سرپرست ISC  تصریح کرد: براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس، در سال 2010 حدود بیست و سه درصد کل تولید علم کشور ماحصل شرکت اعضای هیئت علمی و پژوهشگران کشور در کنفرانس‌های بین‌المللی بوده است. همچنین در سال 2011 حدود هیجده درصد از کل تولید علم کشور نتیجه مقالات کنفرانس‌های بین‌المللی و در سال 2012 این رقم به چهارده درصد کاهش یافت.
وی گفت: این روند کاهش مقالات ادامه یافته به گونه‌ای که در سال 2013 سهم مقالات کنفرانس‌ها از کل تولید علم کشور به نه درصد و در سال 2014 به  شش درصد کاهش پیدا کرده است. این آمار از ابتدای سال 2015 تاکنون از کاهش شدید سهم مقالات به کمتر از دو درصد خبر می‌دهد.

کمیت تولید علم شرط لازم برای توسعه علمی است
دکتر دهقانی در ادامه گفت: متناظر دانستن شمارش تعداد مدارک نمایه شده در پایگاه های استنادی با پیشرفت علمی برای علم کشور آفتی بزرگ است. امروزه در سطح بین‌المللی بر پایه اطلاعات قابل دسترس در پایگاه‌های استنادی، شاخص‌های بسیار پیشرفته‌ای برای سنجش میزان پیشرفت و تعیین نقاط قوت و ضعف علمی تدوین شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند. کمیت تولید علم شرط لازم برای توسعه علمی است، اما به هیچ عنوان شرط کافی نیست.
وی گفت: سند سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری چهار شاخص مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی و اثرگذاری اقتصادی را در کنار کمیت تولید علم مورد تاکید قرار داده است. یکی از مهم‌ترین بسترها برای سنجش این شاخص‌ها پایگاه‌های استنادی هستند. در همین راستا، یکی از اهداف پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) توسعه و به کارگیری شاخص‌های مناسب‌تر برای اندازه گیری میزان توسعه علمی و همچنین تعیین نقاط قوت و ضعف علمی است.
دکتر دهقانی در این رابطه به عنوان یک نمونه به کمیت تولید علم کشور سوئیس در پایگاه اسکوپوس اشاره کرد و گفت: در سال 2014 این کشور از لحاظ کمیت تولید علم بعد از ایران و در رتبه 17 دنیا قرار دارد، اما بر اساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس و ISI جزو هفت کشور اول دنیا از لحاظ مرجعیت علمی است.
وی افزود: از جهت دیپلماسی علمی، بعد از اتریش که در چندین سال اخیر در این حوزه فعال شده است، سوئیس دارای قوی‌ترین دیپلماسی علمی در جهان است. از لحاظ اثرگذاری اقتصادی، دانشگاه‌های این کشور ارتباط بسیار موثری با بخش صنعت دارند، به نحوی که انستیتو فناوری فدرال زوریخ در بین دانشگاه‌های دنیا از همین جهت رتبه 36 را کسب کرده است. بر اساس همین شاخص موسسه پلی تکنیک فدرال لوزان در رتبه  103 دنیا قرار دارد یا دانشگاه لوزان از همین حیث در رتبه 166 دنیا قرار دارد.
سرپرست ISC ادامه داد: شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی نه تنها باعث افزایش آمار تولید علم کشور می‌شود، بلکه اعضای هیئت علمی را در انجام بهتر پژوهش به واسطه اطلاع از جدیدترین یافته‌های علمی و درک مسیرهای آینده علم یاری می کند. این مسئله در خصوص سفرهای مطالعاتی و علمی نیز صادق است. با توجه به کاهش نسبتا زیاد تعداد مقالات ثبت شده در کنفرانس‌های بین‌المللی در چند سال اخیر، افزایش آن نیاز به برنامه ریزی دارد.
دکتر دهقانی ادامه داد: یکی از دلایل اصلی کاهش تمایل اعضای هیئت علمی به شرکت در کنفرانس‌های بین الملی، امتیاز ناچیز چاپ مقاله کنفرانس‌ها در آیین نامه ارتقا ست به طوری‌که این امتیاز به کمتر از یک سوم امتیاز یک مقاله در مجلات معتبر است. همچنین امتیاز کل چاپ مقاله در مجموعه مقالات کنفرانس‌ها دارای سقف مشخص ( 20 امتیاز) است.

بالا رفتن نرخ ارزهای یکی از دلایل روند کاهشی سهم مقالات کنفرانس‌ها
وی اظهار داشت: دلیل دیگر روند کاهشی سهم مقالات کنفرانس ناشی از تغییرات ایجاد شده در نرخ ارزهای خارجی در چند سال گذشته بوده است.  برای شرکت در کنفرانس‌های معتبر خارجی هزینه ثبت نام ، اخذ ویزا، هزینه بلیط رفت و برگشت، اقامت و سایر موارد بر مبنای ارزهای خارجی محاسبه می‌شود. باید در نظر داشت که نرخ ارز در چند سال اخیر سه برابر شده و در حال حاضر هزینه شرکت در یک کنفرانس با توجه به کشور محل برگزاری از شصت میلیون ریال تا صد میلیون ریال است و برای برخی از کشورها و شهرها این ارقام بیشتر نیز هست.
سرپرست ISC تصریح کرد: دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی به دلیل محدودیت مالی امکان تامین کامل اعتبار پژوهشی برای شرکت اعضای هیئت علمی در کنفرانس‌های بین‌المللی را ندارند و لذا مابه‌التفاوت مربوطه در اکثر مواقع به عهده هیئت علمی است.
دکتر دهقانی خاطر نشان کرد: افزایش شرکت در کنفرانس‌ها به معنی حفظ شتاب کمیت تولید علم کشور در این حوزه است، بنابراین پیشنهاد می‌شود که جبران مابه‌التفاوتی که توسط اعضای هیئت علمی پرداخت می‌شود در دستور کار هیئت امنای دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی قرار گیرد.
دکتر دهقانی در خاتمه با اشاره به اینکه هسته اصلی سند سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری، تبدیل علم به ثروت و قدرت ضمن حفظ ارزش‌های اسلامی است، گفت: از همین رو، علاوه بر توجه به کمیت تولید علم، راهبرد مدیریت و هدایت این کمیت در جهت تبدیل به فناوری و نوآوری در جهت رفع نیازهای کشور با توجه به آمایش سرزمین و نوآوری باید محوریت یابد.