آیا وجود خطر جانی، استطاعت انجام حج را ساقط می‌کند؟

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، بعد از واقعه دلخراش سقوط جرثقیل در بیت‌الله الحرام و شهادت تعداد قابل توجهی از مسلمانان، فاجعه منا دومین اتفاق پیش‌بینی نشده حج امسال است. حادثه منا این ذهنیت را  تقویت کرد که گویی خون نمی‌خواهد رخت از خانه امن الهی بشوید.

تشرف به سرزمین وحی و زیارت خانه خدا و قبور مطهر پیامبر اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع)، علاقه‌ای وصف ناشدنی هر مسلمان مومن و معتقد است که آرزو دارند برای یکبار بدان دست بیابد.
بررسی ضرورت سفر حج واجب در شرایطی که امنیت جانی زائران مسجدالحرام در مخاطره است، ما را بر آن داشت تا به استفتاء از دفاتر مراجع عظام تقلید در این خصوص  بپردازیم.

متن پرسش ایکنا که برای دفاتر آیات عظام ارسال شده به این شرح است:

آیا حفظ امنیت جانی یکی از شرایط استطاعت افراد برای ادای حج تمتع به شمار می‌رود و برآورده نشدن این شرط، به جای آوردن حج از سوی او را ساقط می‌کند؟ با توجه به شرایطی که در حج امسال رقم خود و بی‌کفایتی مسئولان حج عربستان از خود نشان دادند، تکلیف مسلمانان برای انجام این فریضه چیست؟

آیا ادای فریضه حج در شرایطی که امنیت شهر تامین نشده است، با این اصل مسلم اسلام که حفظ جان مسلمانان از ادای هر فریضه‌ای واجب‌تراست منافات دارد یا ندارد؟

آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی: اگر مسلمانان احتمال بدهد که این سفر جان آنها را به خطر می‌اندازد، حکم منقطع می‌شود
پاسخ دفتر آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی در این خصوص به شرح ذیل است:

دستور صریح قرآن این است کسی که استطاعت مالی دارد  باید به حج واجب برود و رفتن به حج بر او واجب است. دولت عربستان مقصر است ولی نمی‌خواهند به خود بگیرند اگر الان به گردن نگیرند، روز قیامت و بعد از مرگ خداوند از آنها انتقام می‌گیرد؛ به هرحال این اتفاق قابل پیش‌بینی نبود ولی اگر مسلمانان احتمال بدهد که این سفر جان آنها را به خطر می‌اندازد، حکم منقطع می‌شود.
شرط به جا گذاشتن حج این است که راه باز باشد. اگر راه بسته باشند، مثلا  داعش راه حجاج را سد کرده باشد و حجاج را به شهادت برساند و مال آنها را مصادره کند؛ در چنین حالتی حج رفتن واجب نیست.
متاسفانه آل سعود اجازه نمی‌دهد ایرانی نزدیک بیمارستان‌ها بروند و امدادرسانی کنند یا حتی در خیابان‎‌ها امداد رسانی کنند. به نظر من دست‌های در این اتفاقات وجود دارد که در آینده بر همگان روشن می‌شود.

آیت‌الله‌العظمی موسوی اردبیلی: به تاخیرانداختن سفر به مکه در صورت احتمال زیاد خطر جانی

پاسخ آیت‌الله‌العظمی موسوی اردبیلی بدین شرح است:

اگر احتمال خطر زیاد باشد حج را باید به تاخیر بیاندازند و اگر احتمال خطر ضعیف باشد، باید به حج بروند.

آیت‌الله‌العظمی صافی‌گلپایگانی: امنیت، شرط سفر به مکه است

پاسخ دفتر آیت‌الله‌العظمی صافی گلپایگانی:

اگر در راه امنیت نباشد، رفتن به حج واجب نیست؛ اگر هواپیما یا جرثقیل سقوط کند یا حوادثی از این دست که قابل پیش‌بینی نیستند و احتمال تحقق آن در مسافرت‌های دیگر هم وجود دارد، مد نظر باشد، مانع از حج رفتن است. اما اگر حاکم شرع دستور بدهد که حج رفتن به دلایلی باید تحریم شود، حکم تغییر می‌کند و گرنه این اتفاقات چندین بار در مکه افتاده است، بارها منا آتش گرفته است. بدون تردید جمعیتی به این زیادی که یک جا جمع شوند حوادثی از این دست اجتناب ناپذیر است.
همه فقها نه تنها آیت‌الله صافی گلپایگانی معتقدند در مناسک حج اگر خطر معتنابهی وجود داشته باشد، سفر به حج توصیه نمی‌شود. اما باید توجه کرد که احتمالات بعید، شخص را از استطاعت نمی‌اندازد؛ به عنوان مثال اگر شخصی بگوید که من از هواپیما می‌ترسم چرا که ممکن است هواپیما سقوط کند، هر زمان این احتمال خطر وجود دارد. قطعا اگر جان افراد در سفر به حج به مخاطره بیفتد، سفر نه تنها واجب نیست بلکه حرام است که جان خود را به خطر بیاندازد.

آیت‌الله‌العظمی غروی علیاری: حج برهمه واجب است و احتمال خطر نمی‌تواند حج را از فرد ساقط کند

پاسخ آیت‌الله‌العظمی غروی علیاری به قرار زیر است:

حج بر همه مسلمانان واجب است. احتمال خطر نمی‌تواند حج را از فرد ساقط کند؛ اگر شواهد و قرائن ثابت کند که جان و مال  افراد تامین نمی‌شود، در این صورت حج ساقط می‌شود.

آن‌گونه که اخبار مکه خبر می‌دهد، به احتمال زیاد سال آینده هم امنیت مکه فراهم نخواهد شد و مسلمانان با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند که اگر این پول را صرف احتیاجات دیگر کنند به نظر مقبول‌تر است.

آیت‌الله‌العظمی نوری همدانی: اگر راه‌ها باز باشد و فرد به استطاعت برسد، باید به حج واجب برود.

پاسخ دفتر آیت‌الله‌العظمی نوری همدانی به شرح زیر است:

زمانی که فرد استطاعت پیدا کند و راه‌ها هم باز باشد باید به این سفر معنوی برود. منتها باید از جان ومال خود حفاظت کند. گاهی اوقات در اثر بی‌توجهی افراد این حوادث پیش می‌آمد، ولی شدت و ضعف این اتفاقات فرق دارند. اما با قطعیت می‌گویم که هیچ  سالی نبود که چنین مسائل در مکه  اتفاق نیفتد و همواره این سفر با تلفات همراه بوده است. اما این دست اتفاقات باعث نمیشود که مسلمانان از این فریضه واجب الهی دست بکشند.

در نهایت با توجه با استفتاء مراجع عظام تقلید می‌توان گفت: حج در شرایطی که احتمال به خطر افتادن جان و مال مسلمین به یقین مبدل شود، از فرد ساقط می‌شود و اگر تامین این مهم از سوی دولت عربستان فراهم نشود، می‌توان این سفرمعنوی را برای مدتی به تاخیر انداخت تا امکان امنیت در این کشور برقرار شود.

گزارش از سیرانوش موسوی