محمد جاودان مطرح کرد:
کرسی آزاداندیشی دانشگاه‌ها و معضل «نبود نقاد»
گروه دانشگاه: معاون علمی ـ پژوهشی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به موانع کرسی‌های آزاداندیشی گفت: قوی نبودن ارائه‌دهنده و پیدا نشدن نقاد را می‌توان از مشکلات برگزاری کرسی‌ها ذکر کرد.
محمد جاودان، معاون علمی ـ پژوهشی دانشکده ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب و رئیس پژوهشکده ادیان و مذاهب در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، با اشاره به وضعیت کرسی‌های آزاد اندیشی دانشگاه ادیان و مذاهب اظهار کرد: سال جاری، سال دومی است که کرسی‌های آزاد اندیشی را برگزار می‌کنیم؛ سال گذشته نیز با عنوان کرسی‌های ترویجی به برگزاری جلساتی مبادرت داشتیم.
وی افزود: سابقه کرسی‌ها در دانشگاه ما به جلساتی برمی‌گردد که میان خود اعضای هیئت علمی برگزار و مباحثی ارائه و نقد می‌شد؛ فعالیتی بود که خروجی بیرونی نداشت ولی اعضای هیئت علمی با هم تبادل نظر می‌کردند.
عضو هیئت علمی دانشکده شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب بیان کرد: سال گذشته که مسئولیت معاونت پژوهشی را برعهده گرفتم با این رویکرد که دانشجویان نیز بتوانند از جلسات استفاده کنند یکی از کارهایی که انجام شد نظم‌بخشی به آن جلسات بود؛ لذا برنامه‌ریزی‌ها انجام شد، از اعضای هیئت علمی نیز دعوت کردیم و برگزاری منظم کرسی‌ها آغاز شد؛ پیش از برگزاری کرسی‌ها موضوع‌ها اعلام و خلاصه‌ای از آنها ارائه می‌شد و اساتید و دانشجویان حضور پیدا می‌کردند؛ استقبالی که می‌شد ما را دلگرم می‌کرد. بین 20 تا 25 دقیقه بحث ارائه می‌شد؛ سپس به‌طور جدی از سوی اعضای هیئت علمی و دانشجویان نقادی صورت می‌گرفت.
جاودان ادامه داد: تصمیم گرفتیم این برنامه را در قالب کرسی‌های نظریه‌پردازی و آزاداندیشی برگزار کنیم، درخواستمان را به دبیرخانه هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه پردازی، نقد و مناظره ارسال کردیم که مورد استقبال آنها نیز قرار گرفت. غیر از کرسی‌ها در دانشگاه ما برنامه‌های متعدد دیگری نیز برگزار می‌شود؛ چرا که حضور هئیت‌های خارجی فراوانی را در دانشگاهمان شاهد هستیم.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا این کرسی‌ها، کرسی‌های نظریه‌پردازی محسوب می‌شوند؟ بیان کرد: خیر، نظریه‌پردازی، مبحث خاصی است و در کل کشور شاید فقط 4 یا 5 مورد نظریه ثبت شده داشته باشیم، این کرسی‌ها، کرسی‌های آزاد اندیشی و علمی ـ ترویجی هستند. نظریه‌پردازی به راحتی انجام نمی‌شود، ولی این کرسی‌ها شامل ایده، اندیشه، نقد، تفکر، برداشت، تفسیر، رویکرد و روش تازه‌ای نسبت به موضوعات و مسائل مختلف هستند که البته در حیطه کاری دانشگاه ادیان و مذاهب جای می‌گیرند.
رئیس پژوهشکده ادیان بیان کرد: قاعده کرسی‌ها آن است که یک ارائه‌کننده و یک یا دو نقاد در جلسه کرسی‌ها حاضر باشند. در سال جاری کرسی‌ها را توسعه دادیم به این معنی که تنها به حضور اعضای هیئت علمی دانشگاهمان اکتفا نکردیم و از اساتید دانشگاه‌های دیگر ـ البته عمدتاً از قم و تهران ـ نیز استفاده کردیم. استقبال خیلی خوبی می‌شود که البته به موضوعات و اساتید بستگی دارد.
15 کرسی برگزار شده در سال تحصیلی جاری
وی در مورد تعداد کرسی‌ها در سال تحصیلی جاری گفت: امسال در مجموع 15 مورد کرسی آزاد اندبشی از ابتدای سال تحصیلی جاری برگزار کرده‌ایم.
جاودان در پاسخ به این سؤال که کرسی‌ها باید چه شاخص‌های داشته باشند تا مشمول عنوان کرسی آزاد اندیشی شوند؟ گفت: بنا به توصیه مقام معظم رهبری، کرسی‌های آزاد اندیشی با این نام در مجموعه وزارت علوم و نهادهای مرتبط با دانشگا‌ها شکل گرفت. هدف آن است که موضوعات و اندیشه‌های تازه در یک فضای علمی بدون دغدغه‌های خاص نظارتی و امنیتی که ممکن است مسئله‌ساز باشد، مورد بحث قرار بگیرند. فضا، علمی باشد نه آنکه افراد غیر متخصص حضور پیدا کنند و مسئله جنبه‌های رسانه‌ای یا گاهی اوقات امنیتی پیدا کند. اسم کرسی‌ها آزاداندیشی است از بابت آنکه محدودیتی برای اندیشه و فکر وجود ندارد. نظام آن را به رسمیت پذیرفته، باید در چارچوبی برنامه‌ریزی شود و در همان چارچوب علمی کار پیش برود.
وی در مورد مراحل تصویب موضوع کرسی‌های آزاد اندیشی، گفت: طبق قاعده هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره باید یک کمیته دستگاهی داشته باشیم؛ کمیته با عضویت معاون پژوهشی و بعضی اعضای هیئت علمی تشکیل می‌شود که احکام آنها از سوی ریاست دانشگاه صادر می‌شود. کمیته دستگاهی برگزاری کرسی‌ها را زیر نظر می‌گیرد که مجری آن هم معمولاً معاونت پژوهشی است و زیر مجموعه فعالیت‌های پژوهشی محسوب می‌شود. معاونت پژوهشی موضوعات را ارائه می‌دهد و با حضور اعضای هیئت علمی تبدل نظر و تصویب می‌شود. ناقدان و سخنران‌ها مشخص می‌شوند و فهرست نهایی برای تصویب به هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره ارسال می‌شود.
جاودان در مورد کمیته سه نفره متشکل از ریاست دانشگاه، نماینده وزارت علوم و رئیس نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه که برگزاری کرسی‌ها با موافقت ایشان برگزار می‌شود، گفت: در دانشگاه ما چنین روندی طی نمی‌شود. در اینجا نماینده‌ای از وزارت علوم تعیین نشده، نهاد رهبری هم نداریم، فردی است که حکم نهاد رهبری دارد ولی در بخش فرهنگی مشغول فعالیت است.
عضو هیئت علمی دانشکده شیعه‌شناسی بیان کرد: کرسی‌های آزاد اندیشی که در دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار می‌شود معمولاً ویژه اساتید است البته ما برای دانشجوها محدودیتی قائل نشده‌ایم. اعلام کرده‌ایم می‌توانیم برای دانشجوها در صورت ارائه موضوعات به معاونت پژوهشی برنامه برگزار کنیم، بعد از آن موضوعات از حیث علمیت و اتقان بررسی می‌شود، ارائه‌دهنده و نقاد نیز ارزیابی می‌شوند که می‌توانند از عهده کار بربیایند یا خیر، امسال فقط یک مورد کرسی ارائه شده از سوی دانشجویان داشتیم. البته ما از حضور دانشجویان استقبال می‌کنیم.
خروجی کرسی‌های برگزار شده
وی در پاسخ به این سؤال که خروجی کرسی‌هایی که تابحال برگزار کرده‌اید چه چیزی بوده؟ گفت: ما به‌عنوان برگزار کننده کرسی‌ها یک سوی قضیه هستیم، سوی دیگر فردی است که مبحث خود را ارائه می‌کند و همچنین فردی است که مبحث ارائه شده را نقد می‌کند؛ ما همه تمهیدات لازم را برای اینکه کار در تراز خود انجام شود را انجام می‌دهیم؛ ولی گاهی خلاف انتظار پیش می‌رود یعنی فرد ارائه دهنده، بحث جدی ارائه نمی‌کند یا نکته بدیعی ندارد، یا به‌طور مثال ناقد به شکل قوی ظاهر نمی‌شود؛ موارد این چنینی داشته‌ایم، بعضی از موارد هم بسیار قوی بوده‌اند. در هر حال حداقل از 15 موضوعی که ارائه می‌شود اگر حتی 5 مورد هم حرف و نکته تازه‌ای ارائه کنند این برای ما مطلوب است.
جاودان ادامه داد: ما یک دانشگاه هستیم وقتی در مجموع صد دانشگاه نگاه شود، صد نکته و حرف تازه در حوزه‌های علوم انسانی خواهیم داشت که طبیعتاً به رواج و رونق علم و ارائه دیدگاه‌های تازه منجر می‌شود که می‌توانند منشأ نظریات و حرف‌های تازه‌تری شوند و چرخ علم را می‌چرخاند.
مشکلات بر سر راه کرسی‌ها
جاودان در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر چه مشکلاتی بر سر راه کرسی‌هاست؟ عنوان کرد: با چندین مشکل مواجه هستیم؛ یکی از آنها جنبه‌های مالی کرسی‌ها است؛ اگر یک عضو هیئت علمی بخواهد به حرف تازه‌ای برسد طبیعتاً نیازمند تأمل، تفکر و مطالعه و صرف وقت و زمان است، طبیعتاً زمان و وقتی که صرف می‌کنند و انرژی که از آنها گرفته می‌شود باید به شکلی تأمین مالی شود، ما از جهت مالی با مشکل مواجه هستیم، البته مشکل مالی، مشکل فراگیری در کل دانشگاه‌های کشور اعم از دولتی و غیر انتفاعی است، هیئت حمایت از کرسی‌ها نیز به ما اعلام کرده‌اند که تعهدات مالی سال پیش آنها هنوز عملی نشده و امسال در این مورد نمی‌توانند حمایتی داشته باشند. وقتی سراغ اعضای هیئت علمی می‌رویم گاهی اوقات به دلیل همین مسائل رغبت نشان نمی‌دهند.
وی بیان کرد: نکته دیگر نیز تنظیم وقت است، به هر حال اعضای هیئت علمی هر کدام درگیر تدریس و کارهای مختلف علمی هستند. تنظیم وقتی برای حضور سه استاد و زمانی که دانشجویان هم بتوانند حضور داشته باشند قدری سخت است، چون دانشجویان بعضی از رشته‌ها اول هفته، رشته‌های دیگر وسط هفته و رشته‌های دیگری نیز در آخر هفته حضور دارند و امکان حضور همزمان و مشارکت گسترده فراهم نمی‌شود. گاهی اوقات تلاش کرده‌ایم سخنرانی‌ها را بر اساس موضوعات توزیع کنیم.
جاودان گفت: مشکل دیگر نیز آن است که بر خلاف انتظار قبلی، گاهی اوقات وقتی کار ارائه می‌شود به آن مطلوبیتی که انتظار داشته‌ایم نیست، یا ارائه‌کننده کار را قوی نمی‌کند یا ناقد قوی نقد نمی‌کند و به هرحال مشکلاتی از این سنخ هم گاهی پدید می‌آید.
وی افزود: سابقه کرسی‌ها در دانشگاه ما به جلساتی برمی‌گردد که میان خود اعضای هیئت علمی برگزار و مباحثی ارائه و نقد می‌شد؛ فعالیتی بود که خروجی بیرونی نداشت ولی اعضای هیئت علمی با هم تبادل نظر می‌کردند.
عضو هیئت علمی دانشکده شیعه‌شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب بیان کرد: سال گذشته که مسئولیت معاونت پژوهشی را برعهده گرفتم با این رویکرد که دانشجویان نیز بتوانند از جلسات استفاده کنند یکی از کارهایی که انجام شد نظم‌بخشی به آن جلسات بود؛ لذا برنامه‌ریزی‌ها انجام شد، از اعضای هیئت علمی نیز دعوت کردیم و برگزاری منظم کرسی‌ها آغاز شد؛ پیش از برگزاری کرسی‌ها موضوع‌ها اعلام و خلاصه‌ای از آنها ارائه می‌شد و اساتید و دانشجویان حضور پیدا می‌کردند؛ استقبالی که می‌شد ما را دلگرم می‌کرد. بین 20 تا 25 دقیقه بحث ارائه می‌شد؛ سپس به‌طور جدی از سوی اعضای هیئت علمی و دانشجویان نقادی صورت می‌گرفت.
جاودان ادامه داد: تصمیم گرفتیم این برنامه را در قالب کرسی‌های نظریه‌پردازی و آزاداندیشی برگزار کنیم، درخواستمان را به دبیرخانه هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه پردازی، نقد و مناظره ارسال کردیم که مورد استقبال آنها نیز قرار گرفت. غیر از کرسی‌ها در دانشگاه ما برنامه‌های متعدد دیگری نیز برگزار می‌شود؛ چرا که حضور هئیت‌های خارجی فراوانی را در دانشگاهمان شاهد هستیم.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا این کرسی‌ها، کرسی‌های نظریه‌پردازی محسوب می‌شوند؟ بیان کرد: خیر، نظریه‌پردازی، مبحث خاصی است و در کل کشور شاید فقط 4 یا 5 مورد نظریه ثبت شده داشته باشیم، این کرسی‌ها، کرسی‌های آزاد اندیشی و علمی ـ ترویجی هستند. نظریه‌پردازی به راحتی انجام نمی‌شود، ولی این کرسی‌ها شامل ایده، اندیشه، نقد، تفکر، برداشت، تفسیر، رویکرد و روش تازه‌ای نسبت به موضوعات و مسائل مختلف هستند که البته در حیطه کاری دانشگاه ادیان و مذاهب جای می‌گیرند.
رئیس پژوهشکده ادیان بیان کرد: قاعده کرسی‌ها آن است که یک ارائه‌کننده و یک یا دو نقاد در جلسه کرسی‌ها حاضر باشند. در سال جاری کرسی‌ها را توسعه دادیم به این معنی که تنها به حضور اعضای هیئت علمی دانشگاهمان اکتفا نکردیم و از اساتید دانشگاه‌های دیگر ـ البته عمدتاً از قم و تهران ـ نیز استفاده کردیم. استقبال خیلی خوبی می‌شود که البته به موضوعات و اساتید بستگی دارد.
15 کرسی برگزار شده در سال تحصیلی جاری
وی در مورد تعداد کرسی‌ها در سال تحصیلی جاری گفت: امسال در مجموع 15 مورد کرسی آزاد اندبشی از ابتدای سال تحصیلی جاری برگزار کرده‌ایم.
جاودان در پاسخ به این سؤال که کرسی‌ها باید چه شاخص‌های داشته باشند تا مشمول عنوان کرسی آزاد اندیشی شوند؟ گفت: بنا به توصیه مقام معظم رهبری، کرسی‌های آزاد اندیشی با این نام در مجموعه وزارت علوم و نهادهای مرتبط با دانشگا‌ها شکل گرفت. هدف آن است که موضوعات و اندیشه‌های تازه در یک فضای علمی بدون دغدغه‌های خاص نظارتی و امنیتی که ممکن است مسئله‌ساز باشد، مورد بحث قرار بگیرند. فضا، علمی باشد نه آنکه افراد غیر متخصص حضور پیدا کنند و مسئله جنبه‌های رسانه‌ای یا گاهی اوقات امنیتی پیدا کند. اسم کرسی‌ها آزاداندیشی است از بابت آنکه محدودیتی برای اندیشه و فکر وجود ندارد. نظام آن را به رسمیت پذیرفته، باید در چارچوبی برنامه‌ریزی شود و در همان چارچوب علمی کار پیش برود.
وی در مورد مراحل تصویب موضوع کرسی‌های آزاد اندیشی، گفت: طبق قاعده هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره باید یک کمیته دستگاهی داشته باشیم؛ کمیته با عضویت معاون پژوهشی و بعضی اعضای هیئت علمی تشکیل می‌شود که احکام آنها از سوی ریاست دانشگاه صادر می‌شود. کمیته دستگاهی برگزاری کرسی‌ها را زیر نظر می‌گیرد که مجری آن هم معمولاً معاونت پژوهشی است و زیر مجموعه فعالیت‌های پژوهشی محسوب می‌شود. معاونت پژوهشی موضوعات را ارائه می‌دهد و با حضور اعضای هیئت علمی تبدل نظر و تصویب می‌شود. ناقدان و سخنران‌ها مشخص می‌شوند و فهرست نهایی برای تصویب به هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره ارسال می‌شود.
جاودان در مورد کمیته سه نفره متشکل از ریاست دانشگاه، نماینده وزارت علوم و رئیس نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه که برگزاری کرسی‌ها با موافقت ایشان برگزار می‌شود، گفت: در دانشگاه ما چنین روندی طی نمی‌شود. در اینجا نماینده‌ای از وزارت علوم تعیین نشده، نهاد رهبری هم نداریم، فردی است که حکم نهاد رهبری دارد ولی در بخش فرهنگی مشغول فعالیت است.
عضو هیئت علمی دانشکده شیعه‌شناسی بیان کرد: کرسی‌های آزاد اندیشی که در دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار می‌شود معمولاً ویژه اساتید است البته ما برای دانشجوها محدودیتی قائل نشده‌ایم. اعلام کرده‌ایم می‌توانیم برای دانشجوها در صورت ارائه موضوعات به معاونت پژوهشی برنامه برگزار کنیم، بعد از آن موضوعات از حیث علمیت و اتقان بررسی می‌شود، ارائه‌دهنده و نقاد نیز ارزیابی می‌شوند که می‌توانند از عهده کار بربیایند یا خیر، امسال فقط یک مورد کرسی ارائه شده از سوی دانشجویان داشتیم. البته ما از حضور دانشجویان استقبال می‌کنیم.
خروجی کرسی‌های برگزار شده
وی در پاسخ به این سؤال که خروجی کرسی‌هایی که تابحال برگزار کرده‌اید چه چیزی بوده؟ گفت: ما به‌عنوان برگزار کننده کرسی‌ها یک سوی قضیه هستیم، سوی دیگر فردی است که مبحث خود را ارائه می‌کند و همچنین فردی است که مبحث ارائه شده را نقد می‌کند؛ ما همه تمهیدات لازم را برای اینکه کار در تراز خود انجام شود را انجام می‌دهیم؛ ولی گاهی خلاف انتظار پیش می‌رود یعنی فرد ارائه دهنده، بحث جدی ارائه نمی‌کند یا نکته بدیعی ندارد، یا به‌طور مثال ناقد به شکل قوی ظاهر نمی‌شود؛ موارد این چنینی داشته‌ایم، بعضی از موارد هم بسیار قوی بوده‌اند. در هر حال حداقل از 15 موضوعی که ارائه می‌شود اگر حتی 5 مورد هم حرف و نکته تازه‌ای ارائه کنند این برای ما مطلوب است.
جاودان ادامه داد: ما یک دانشگاه هستیم وقتی در مجموع صد دانشگاه نگاه شود، صد نکته و حرف تازه در حوزه‌های علوم انسانی خواهیم داشت که طبیعتاً به رواج و رونق علم و ارائه دیدگاه‌های تازه منجر می‌شود که می‌توانند منشأ نظریات و حرف‌های تازه‌تری شوند و چرخ علم را می‌چرخاند.
مشکلات بر سر راه کرسی‌ها
جاودان در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر چه مشکلاتی بر سر راه کرسی‌هاست؟ عنوان کرد: با چندین مشکل مواجه هستیم؛ یکی از آنها جنبه‌های مالی کرسی‌ها است؛ اگر یک عضو هیئت علمی بخواهد به حرف تازه‌ای برسد طبیعتاً نیازمند تأمل، تفکر و مطالعه و صرف وقت و زمان است، طبیعتاً زمان و وقتی که صرف می‌کنند و انرژی که از آنها گرفته می‌شود باید به شکلی تأمین مالی شود، ما از جهت مالی با مشکل مواجه هستیم، البته مشکل مالی، مشکل فراگیری در کل دانشگاه‌های کشور اعم از دولتی و غیر انتفاعی است، هیئت حمایت از کرسی‌ها نیز به ما اعلام کرده‌اند که تعهدات مالی سال پیش آنها هنوز عملی نشده و امسال در این مورد نمی‌توانند حمایتی داشته باشند. وقتی سراغ اعضای هیئت علمی می‌رویم گاهی اوقات به دلیل همین مسائل رغبت نشان نمی‌دهند.
وی بیان کرد: نکته دیگر نیز تنظیم وقت است، به هر حال اعضای هیئت علمی هر کدام درگیر تدریس و کارهای مختلف علمی هستند. تنظیم وقتی برای حضور سه استاد و زمانی که دانشجویان هم بتوانند حضور داشته باشند قدری سخت است، چون دانشجویان بعضی از رشته‌ها اول هفته، رشته‌های دیگر وسط هفته و رشته‌های دیگری نیز در آخر هفته حضور دارند و امکان حضور همزمان و مشارکت گسترده فراهم نمی‌شود. گاهی اوقات تلاش کرده‌ایم سخنرانی‌ها را بر اساس موضوعات توزیع کنیم.
جاودان گفت: مشکل دیگر نیز آن است که بر خلاف انتظار قبلی، گاهی اوقات وقتی کار ارائه می‌شود به آن مطلوبیتی که انتظار داشته‌ایم نیست، یا ارائه‌کننده کار را قوی نمی‌کند یا ناقد قوی نقد نمی‌کند و به هرحال مشکلاتی از این سنخ هم گاهی پدید می‌آید.
