استناد به قرآن شرط موفقیت در تبلیغ است/ تبیین ویژگی‌های تبلیغی پیامبر(ص)

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی سازندگی، محقق و مدرس حوزه علمیه، امشب 23 آذرماه در نشست علمی «سیره تبلیغی پیامبر(ص) از منظر قرآن کریم» که در مؤسسه علوم انسانی برگزار شد، با اشاره به تقسیم انواع تبلیغ به تبلیغ مستقیم و غیرمستقیم، گفت: پیامبر اعظم(ص) عمدتا کار خود را در تبلیغ، به صورت مستقیم، و به صورت صریح، علنی و شفاف بیان می‌فرمودند و کمتر از روش غیرمستقیم استفاده می‌کردند؛ امروز نیز تبلیغ مستقیم و به خصوص چهره به چهره، به عنوان تاثیرگذارترین روش تبلیغی، می‌تواند مورد بهره‌برداری فعالان این حوزه قرار گیرد.

وی با اشاره به برخی مزایای تبلیغ غیرمستقیم افزود: البته در فضای مجازی برخی به محض اینکه ببینند مبلغ، یک روحانی و با لباس روحانی است، ممکن است مقاومت نشان دهند، ازاین رو در چنین فضایی لازم نیست در ابتدای امر به صورت مستقیم و با معرفی کامل باشد، همچنین نباید از تبلیغ چهره به چهره غافل شد، زیرا گاهی شخصی که حاضر نیست یک ساعت پای منبر یک روحانی بنشیند، در طول یک سفر زیارتی یا سیاحتی یا اردو، مدت مدیدی در دسترس فرد روحانی است و مبلغ می‌تواند به صورت چهره به چهره تبلیغ کند.

سازندگی بیان کرد: پیام‌هایی که مبلغ ارایه می‌دهد، باید همراه با منطق و استدلال باشد، زیرا انسان فطرتا پذیرای سخن منطقی است و اگر کسی بر مبنای منطق و برهان مطلبی را بیان کند، غالبا مورد پذیرش قرار می‌گیرد، ولی اگر بدون حساب و کتاب و نسنجیده سخنی گفته شود، با مقابله روبرو می‌شود و در طولانی مدت اثر خود را از دست می‌دهد البته گاهی ممکن است مخاطب فردی احساسی و عاطفی باشد، لذا باید از برانگیختن احساس و عواطف بهره ببریم، همان طور که امام خمینی(ره) در جریان انقلاب اسلامی از روش برانگیختن احساسات و عواطف انقلابی جوانان، با استفاده از عاشورا و اربعین سیدالشهدا(ع) بهره بردند و امروز نیز بسیاری از افرادی که در مرحله نخست در مراسم عزاداری و پیاده روی اربعین سیدالشهداء(ع) حضور پیدا می‌کنند، بیشتر تحت تاثیر این نوع تبلیغ احساسی و عاطفی قرار می‌گیرند، هرچند در مسیر به شناخت عمیق و تحلیلی دست پیدا می‌کنند.

این محقق و پژوهشگر اظهار کرد: کسی که می‌خواهد مبلغ موفقی باشد، نباید همیشه از مباحث فلسفی و کلامی غامض و برهانی بهره ببرد و باید از مباحث نشاط‌‌آور و مفرح نیز استفاده کند که نمونه عملی و عینی آن موسسه تحت اشراف حجت‌الاسلام راستگوست که با فعالیت‌های آموزشی و تربیتی مفرح، بلندترین معارف را به سنین مختلف آموزش می‌دهند؛ همچنین باید از غریزه تعجب برانگیزی انسان استفاده شود که نمونه آن آیات بهشتی و عذاب‌های جهنمی است که خوف و نشاط و انگیزه در مخاطب را ایجاد می‌کند.

وی افزود: پیام‌های صرفا مثبت‌نگرانه در طولانی‌مدت موفق نیست، چرا که مخاطب با مواجه شدن با اولین مشکل و سختی عقب‌نشینی می‌کند، بنابراین برای مخاطب برای رسیدن به منفعتی که دنبال آن است، باید سختی‌ها و مشکلات را هم ذکر کنیم، زیرا سبب جلب اعتماد مخاطب به صداقت مبلغ می‌شود و اگر در مسیر تبلیغ نقص و کمبودی هم وجود داشت، مخاطب در رفع آن با مبلغ همراهی می‌کند. پیامبر اسلام(ص) نیز در مقاطع خاصی و بنابر شرایط از بیان جنبه‌های مثبت استفاده می‌کردند و وقتی مخاطب جذب می‌شد، از سختی‌ها و مشکلات نیز می‌گفتند.

وی با اشاره به تکنیک‌های ابزاری انتقال پیام تصریح کرد: آهنگین بودن پیام یکی از این تکنیک‌هاست که مکررا در آیات قرآن مشاهده می‌شود و یکی از جنبه‌های اعجازی قرآن، همین مسئله، یعنی اعجاز بیانی و فصاحت و بلاغت است و یکی از مهمترین مشخصه آن آهنگین بودن است و یکی از تهمت‌هایی هم که مخالفان به پیامبر می‌زدند شاعر بودن آن حضرت بود که متاثر از همین فضای آهنگین قرآن است.

سازندگی ادامه داد: تکنیک دیگر این است که پیام، تاییدیه داشته باشد، مخصوصا کسانی که در سطوح پایین‌تر علمی هستند، باید از این روش زیاد بهره ببرند تا مخاطب احساس نکند که تمامی حرف‌های مبلغ از خود اوست و پیامبر نیز وقتی تبلیغ می‌کرد آن را مستند به قرآن می‌کرد و ائمه ما، به ویژه امام صادق(ع) و رضا(ع) نیز می‌فرمودند «من هر سخنی را که می‌گویم از من بخواهید که استناد قرآنی برای آن بیاورم، زیرا اگر ما بهترین حرف را بزنیم، ولی برای آن تاییدیه و منبع موثق و قابل اطمینانی نداشته باشیم، موفقیت کمتر می‌شود».

وی افزود: گنجاندن مضمون پیام در قالب داستان و قصه، از آنجا که مخاطب خود را به جای قهرمان داستان می‌گذارد، تاثیرگذاری زیادی دارد، که خود قرآن با بیان احسن القصص از این شیوه بهره برده است؛ گاهی وقت‌ها پیام اگر در قالب جمله معترضه بیان شود اثرگذاری بیشتری خواهد داشت، نمونه آن آیات تطهیر و اکمال است، یعنی در مجموعه‌ای از آیات به ظاهر غیرمتناسب، یک مطلبی را منتقل می‌کند تا توجه خاص مخاطب را برانگیزاند.

وی اظهار کرد: پیام باید به گونه‌ای باشد که مخاطب خود را در بطن آن احساس کند؛ قرآن از روش «نمای نزدیک» بهره برده و وقتی از کیفیت عذاب‌های جهنم سخن می‌گوید، ما را با نمای نزدیک نعمات بهشت و عذاب‌های جهنم نزدیک می‌کند، تا ما خود را در بطن این صحنه ببینیم، لذا فرموده‌اند وقتی به آیات عذاب می‌رسید آن را به حالت اندوه بخوانید، و وقتی به آیات نعمت می‌رسید، خوشحالی خود را نمایان کنید. گاهی ممکن است مجبور باشیم مخاطب را به اردو ببریم، درست مانند تاثیری که زیارت امام رضا(ع) و امام حسین(ع) نسبت به تبیین صرف فضایل آن حضرت دارد، لذا تبلیغ باید ایصال الی المطلوب باشد.

سازندگی با تاکید بر حضور طلاب در اردوهای جهادی به خصوص در مناطق محروم گفت: خیلی از افرادی هستند که در این مناطق به علت کم تحرکی ما جذب وهابیت می‌شوند؛ قرآن نیز با ترسیم گفت‌وگوی میان جهنمیان و بهشتیان به ما آموزش داده است که از این شیوه استفاده کنیم. 

این محقق ادامه داد: همچنین تکنیک دیگر سریال‌سازی است، البته لحاظ زمان در آن بسیار مهم است و نباید میان دو مقطع تبلیغ فاصله زیادی باشد؛ قرآن نیز از مسئله سیاق از این تکنیک بهره برده است؛ گاهی یک صفحه و یا چند آیه موضوعی را مورد توجه قرار داده و بعد وارد موضوعات دیگر می‌شود، از این رو وقتی تکلیف داریم 50 آیه در روز بخوانیم، از تنوع مطلب برخوردار است.

این محقق و پژوهشگر با اشاره به شاخصه‌های تبلیغ موفق عنوان کرد: اولین معیار این است که ببینیم که یک تبلیغ و یک پیام چقدر بر دانش و سطح معلومات مخاطب تاثیر گذاشته و افزوده است و یا محفوظات و معلومات آنان را ساختاربندی کرده است؛ همچنین تغییر دیدگاه مخاطب نسبت به یک مسئله و اصلاح و تثبیت آن و تاثیر در عملکرد و رفتار مخاطب، از دیگر شاخصه‌های موفقیت در تبلیغ است. پیامبر اسلام در طول 23 سال حقیقتا موفق عمل کرده‌اند؛ در دوره خویش به عنوان موفق‌ترین رهبر الهی بوده‌اند، به اعتراف دوست و دشمن و مستشرقان؛ و در دوره فعلی نیز بیش از یک میلیارد و پانصد میلیون شیفته در اقصی نقاط عالم دارد زیرا پیامبر اکرم با هر کسی برخورد داشت، تاثیری ولو جزیی در او می‌گذاشت. 

سازندگی افزود: پیامبر چون خودشان بهترین و کاملترین مبلغ بودند، پیام و تبلیغشان نیز در حد کمال است، و هر قدر جلوتر می‌رویم به اعجاز سیره و سنت ایشان پی می‌بریم و شاهد مسلمان شدن مردم دنیا هستیم، سنتی که ماخوذ از آموزه‌های قرآن کریم است.

وی با تاکید بر موثق بودن پیام اظهار کرد: یکی از توصیه‌های مفسران و بزرگان این است که وقتی می‌خواهید پیامی را منتقل کنید، آن را به آیات قرآن مستند کنید و ما می‌توانیم از این طریق قرآن را در متن زندگی خود کاربردی کنیم، و با توجه به معانی ظاهر و باطنی، قرآن این قابلیت را دارد که با کمک سنت و سیره پیامبر(ص) و ائمه(ع) در مسائل جزئی و سبک زندگی مردم وارد شود. البته باید مراقب باشیم دچار تفسیر به رای نشویم و مطالب همراه با استناد علمی به قرآن باشد، و مراقب باشیم که نظریات خود را بر قرآن تحمیل و تطبیق نکنیم.

سازندگی گفت: حسن رفتار مبلغ در سابقه می‌تواند تاثیر زیادی در پذیرش مطلبی از سوی مخاطب داشته باشد، لذا یکی از موفقیت‌های پیامبر اکرم(ص) شهرت ایشان بر امانتداری بود و این امانتداری را مردم با گوشت و پوست خود لمس کرده بودند، همچنین فضای عمومی جامعه می‌تواند در موفقیت تبلیغ موثر باشد، البته نمی‌گوییم هر چه جماعت می‌پسندد باید با آن همراهی کنیم، زیرا وقتی کسی می‌خواهد سخنی خلاف نظر مردم بگوید با مقاومت‌هایی مواجه می‌شود، اما استفاده از افکار عمومی و توجه به آن، می‌تواند موجب موفقیت مبلغ شود. بنابراین ابتدا وقتی وارد یک محیط تبلیغی می‌شویم ابتدا باید ذهنیت و افکار غالب مخاطبان را ارزیابی کنیم و در صدد اصلاح نگرش‌های منفی و تثبیت نگرش‌های مثبت آنان باشیم.

وی افزود: برجسته‌سازی پیام می‌تواند نقش مهمی در موفقیت مبلغ داشته باشد، لذا باید در انتقال پیام اولویت‌بندی داشته باشیم؛ پیامبر در ابتدای تبلیغ خود فقط یک پیام 10 ماده‌ای را در جریان عقبه به مردم مدینه داد و از ابتدای کار همه احکام مانند خمس و زکات و نماز و ... را یکجا بر مردم تکلیف نفرمودند؛ ما هم می‌توانیم وقتی وارد فضای تبلیغ می‌شویم اولویت‌بندی داشته باشیم و براساس آن عمل کنیم؛ نمونه چنین چیزی را در حضور پیامبر(ص) در مسابقات شترسواری و وزنه‌برداری که نقل شده می‌توانیم ببینیم.

وی با اشاره به فضای شکننده و مسموم تبلیغات رسانه‌ای پر هجمه مخالفان و معاندان اسلام عزیز گفت: در انتقال پیام باید از سیره پیامبر(ص) در بهترین وجه و تکنیک و روش استفاده کنیم.