اذان حلقومی و میراثی که فراموش شده است/ مؤذنان را دریابیم
گروه فعالیت‌های قرآنی: ثواب و تأثیری که اذان حلقومی و زنده دارد بر هیچ کس پوشیده نیست، اما گذر زمان و ترویج اذان ضبطی سبب به فراموشی سپرده شدن این فرهنگ دینی شده است، به‌گونه‌ای که امروز مسئولان امر به دنبال ترویج این فرهنگ متعالی و طنین‌انداز شدن گلبانگ اذان زنده در میان مردم هستند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، اذان گفتن جزیی از دین اسلام و در واقع صدای این دین است و در روایات ائمه(ع) نیز بسیار به گفتن اذان به‌عنوان یکی از شعارهای اسلام، تأکید و سفارش شده است.
از قدیم‌الایام گفتن اذان در وقت آن در هر مکانی، امری عادی برای مردم به شمار می‌رفته است و برخی هنوز بزرگترهای خود را به یاد دارند که در هنگامه اذان، می‌ایستادند و با نفس‌های گرم خود اذان می‌گفتند.
البته این سنت و اخلاق حسنه به مرور و با آمدن وسایل ارتباطی الکترونیکی که اذان ضبط شده از آن‌ها پخش می‌شده است به فراموشی سپرده شده و از میان ما رخت بربسته است، به‌گونه‌ای که در حال حاضر کمتر کسی را مشاهده می‌کنیم که در وقت افق شرعی به گفتن اذان بپردازد.
در حال حاضر نیز و بعد از گذشت سال‌ها از کم‌توجهی یا بی‌توجهی به اذان حلقومی و به جهت ثواب و تأثیری که گفتن این اذان دارد، آرام‌آرام مسئولان دست‌اندرکار در موضوع اذان و نماز به دنبال ترویج این فرهنگ متعالی در میان مردم و اجرای برنامه‌هایی در این زمینه هستند تا فرهنگ خوب اذان گفتن زنده و حلقومی دوباره در جامعه رواج و رونق پیدا کند.
اذان فرهنگ و ایدئولوژی اسلامی را در جامعه تبلیغ می‌کند و زمانی که بهصورت حلقومی اجرا می‌شود، تأثیر بیشتری بر افراد دارد، به‌گونه‌ای که این ارتباط چهره به چهره باعث حضور بیشتر مردم در صف‌های نماز جماعت می‌شود.
در این گزارش فعالیت‌های مسئولان در زمینه ترویج اذان حلقومی و وضعیت اساتید این رشته مورد توجه قرار گرفته است.
مسلما ترویج و گسترش فرهنگ اذان حلقومی نیازمند یک سری برنامه‌ها و فعالیت‌هاست که در این رابطه با حجت‌الاسلام امرالله سبحانی‌نیا، رئیس ستاد اقامه نماز خراسان رضوی به گفت‌وگو نشستیم.
وی در این رابطه عنوان کرد: در اسلام بسیار به گفتن اذان تأکید شده است به‌طوری که حضرت رسول(ص) فرمودند: «آنگاه که مؤذن اذان می‌گوید، درهای آسمان گشوده و دعا مستجاب می‌شود و هنگامی‌که وقت گفتن اقامه فرا رسد، هیچ دعایی رد نمی‌شود».
وی بیان کرد: یکی از تلاش‌های ستاد اقامه نماز خراسان رضوی این است که اذان حلقومی را در مساجد تبیین کند، که با همین هدف برنامه‌های مختلفی در مساجد برای شناسایی و تربیت مؤذن برگزار می‌شود.
تعجب امروز مردم از اجرای اذان حلقومی و زنده
وی با بیان اینکه ما روایت داریم در آخر‌الزمان، اذان گفتن برای افراد کسر شأن به حساب می‌آید، ادامه داد: در گذشته هر کس در کنار مغازه خود اذان می‌گفت، اما با ورود فناوری این موضوع به فراموشی سپرده شد، به‌طور که اگر کسی در حال حاضر اذان بگوید باعث تعجب دیگران می‌شود.
حجت‌الاسلام سبحانی‌نیا گفت: ما در استان کمبود مؤذن نداریم، بلکه کسر شأن دانستن اذان گفتن، غیرعادی تلقی شدن اذن گفتن و خجالت کشیدن از گفتن اذان در کوچه و خیابان سبب شده است که در این چند دهه، اذان به صورت ضبط‌شده پخش شود و کمتر در جامعه شاهد اذان حلقومی باشیم.
وی با بیان اینکه در تلاش هستیم فرهنگ‌سازی کنیم تا دوباره فرهنگ اذان گفتن در جامعه تبیین شود و این فرهنگ‌سازی را از مساجد آغاز کرده‌ایم، ادامه داد: ما باید ارزش و ثواب، اذان گفتن را در جامعه تبیین کنیم تا بیشتر شاهد اذان زنده یا حلقومی در فضای عمومی باشیم.
پرورش مؤذنان نوجوان و جوان
وی عنوان کرد: برای تبیین اذان حلقومی در مساجد، هر جا که زمینه برای پرورش مؤذن داشته باشد مسابقه اذان را برگزار می‌کنیم تا به این وسیله هم افراد خوش‌صدا شناسایی شوند، هم اینکه فرهنگ اذان گفت در جامعه تبیین شود.
حجت‌الاسلام سبحانی‌نیا ابراز کرد: به‌جز اینکه افراد خوش‌صدا هم در این زمینه شناسایی می‌شوند، یک پیمان‌نامه هم خوانده می‌شود که این پیمان‌نامه یک دعا و نیایشی است که ما از خدا می‌خواهیم توفیق اذان زنده را به همه این افراد بدهد.
وی با بیان اینکه برگزاری همایش عمومی برای مؤذنان و تبیین این فرهنگ از دیگر اقدامات انجام شده در این زمینه است، اضافه کرد: همچنین با ائمه جماعت و هیئت امنای مساجد نیز صحبت و هماهنگی صورت گرفته است تا در کنار اذان ضبطی دو مؤذن جوان و نوجوان نیز اذان حلقومی بگویند.
رئیس ستاد اقامه نماز خراسان رضوی در پایان سخنان خود، گفت: در حال حاضر در مساجد دو بار اذان گفته می‌شود، یکی اذان اعلامی و دیگری اذان قبل از برگزاری نماز است که اذان قبل از برگزاری نماز جماعت در 100 درصد مساجد بهصورت حلقومی برگزار می‌شود، اما آماری از اذان اعلامی که در بلندگوها پخش می‌شود، نداریم.
از رونق افتادن اذان حلقومی در این چند سال سبب شده است تا مؤذنان برتر در این زمینه نیز کمتر شناخته شوند و صدای خوش این مؤذنان تنها محدود به حریم رضوی شود و از این پتانسیل عظیم کمتر استفاده شود.
جواد کاشفی، قاری بین‌المللی قرآن از سال 90 به‌عنوان مؤذن حرم رضوی، مشغول به فعالیت است در رابطه با اجرای اذان حلقومی در سطح مساجد شهر، اظهار کرد: معمولاً این اتفاق نمی‌افتد چون ما را کمتر می‌شناسند، همین موضوع باعث کاهش درخواست گفتن اذان در مکان‌هایی که حضور داریم، می‌شود.
وی با بیان اینکه من اذان مسجد محله‌مان را بیشتر مواقع خودم قرائت می‌کنم، ادامه داد: اذان گفتن من در مساجد سطح شهر کمتر رخ می‌دهد، چون بالاخره مساجد برای خود مؤذنان نوجوان و بزرگسالی دارد که این مسئولیت را بر عهده دارند.
کاشفی بیان کرد: مؤذنانی که اذان را بهصورت درست و قاعده‌مند آن قرائت می‌کنند، می‌توانند با مساجد محله خود بیشتر ارتباط بگیرند و برای قرائت اذان افق‌های سه‌گانه در این مساجد حضور یابند و این امر در گسترش اذان حلقومی مهم است.
حضور مستمر مؤذن در مسجد محل زندگی
وی عنوان کرد: زمانی که یک مؤذن در مسجد محل زندگی خود حضور دائم داشته باشد، هیئت‌مدیره و اعضای مسجد آرام‌آرام نسبت به این فرد شناخت پیدا کرده و مسئولیت اذان گفتن را به وی واگذار می‌کنند، زیرا عدم حضور مؤذن در مسجد برای اقامه نماز اول وقت کاهش درخواست اذان گفتن از وی را به دنبال دارد.
مؤذن حرم رضوی ابراز کرد: وقتی اذان بهصورت زنده قرائت می‌شود، نسبت به اذان ضبطی تأثیر بیشتری دارد، زیرا نفس مؤذن بر روح و روان مردم اثر ویژه‌ای می‌گذارد و حضور قلب و توجه مردم در نماز را افزایش می‌دهد.
کاشفی اضافه کرد: قرائت باکیفیت اذان در مساجد سبب افزایش علاقه نوجوانان به مسجد و پیگیری گفتن اذان در خانه خدا می‌شود، علاوه بر این جهت رشد در این مسیر می‌توانند از افراد پیشکسوت و قاریان هم کمک بگیرند.
شرایط اذان گفتن در حرم رضوی
وی گفت: یکی از تفاوت‌ها و شرایط اذان گفتن در حرم رضوی با دیگر مکان‌ها در این است که در حرم امام رضا(ع) باید اذان را در یک زمان مشخص آغاز و به پایان برسانیم، همچنین شرایط نمازگزار نیز در نظر گرفته می‌شود، مانند اینکه در ماه مبارک رمضان باید اذان، حداقل زمان را داشته باشد.
این قاری بین‌المللی ادامه داد: اذان حرم رضوی استانداردهای خاص خود را دارد که به عنوان نمونه از لحاظ لحنی دست مؤذن باز نیست که با هر لحنی بتواند اذان بگوید، همچنین باید به‌موقع گفته شود زیرا قرار است نماز به جماعت اقامه شود و برای خیلی‌ها اذان اول وقت به‌خصوص اذان مغرب بسیار مهم است.
مؤذنان حرم رضوی برای مردم ناشناخته هستند
در ادامه نیز کبیر قلندرزاده، قاری و مؤذن حرم رضوی که هفت سال توفیق اذان گفتن در این مکان معنوی را دارد در پاسخ به این سؤال که آیا تاکنون در مسجد و مکانی غیر از حرم پیشنهادی جهت گفتن اذان داشته است، گفت: خیلی ندیده‌ام که از مؤذنان حرم رضوی در جای دیگری استفاده شود، مگر اینکه نسبت به ما شناخت داشته باشند تا برای قرائت اذان دعوت شویم.
وی بیان کرد: آنچنان که باید مؤذنان در سطح شهر ارزش و جایگاه واقعی خود را ندارند و کمتر شاهد اذان حلقومی در مساجد هستیم و اکثر مساجد ترجیح می‌دهند اذانی که از رادیو و تلویزیون پخش می‌شود را استفاده کنند.
مؤذن حرم رضوی با بیان اینکه اذان زنده یک حال و هوای دیگری دارد، ادامه داد: زمانی که یک مؤذن مثلا در مسجد محل زندگی خود اذان می‌گوید، به جهت حضور در محله‌ای که همه یکدیگر را می‌شناسند، احساس صمیمت و نزدیکی بیشتری با دیگران دارد و همین احساس باعث جذب افراد بیشتری به مسجد، گوش سپردن به اذان حلقومی و اقامه نماز می‌شود.
وی ابراز کرد: بعضا به جهت نوع مدیریتی که در مساجد وجود دارد، کمتر شاهد استفاده از مؤذنان در مساجد سطح شهر هستیم و کمتر از اذان حلقومی استفاده می‌شود و راحت‌ترین کار این است که یک ضبط بگذارند و اذان پخش شود.
قلندرزاده اضافه کرد: متولی خاصی برای دعوت از مؤذنان توانمند و صاحب‌نام در مساجد شهر وجود ندارد، هرچند که در هر منطقه و محله افراد نوجوان و جوانی هستند که بتوانند اذان بگوید، اما نبود یک مسئول مشخص برای این موضوع، باعث شده استعدادهایی که در این زمینه وجود دارد، هرز برود.
وی عنوان کرد: فراهم شدن بستر فرهنگی مناسب جهت حضور مؤذنان در مساجد، خود نیاز به یک کار فرهنگی دارد که مسئولان در بخش امور مساجد باید این موضوع را پیگیری کنند.
شناسایی مؤذنان توانمند
مؤذن حرم رضوی ادامه داد: زمانی که یک نوجوان و جوان به‌عنوان مؤذن در بین مردم محله شناخته شود این خود تشویقی برای آن مؤذن است، البته این امر نیاز به یک مدیریت دارد تا افرادی که در زمینه اذان استعداد دارند، شناسایی شده و آموزش ببینند.
وی با بیان اینکه این موضوع نیاز به هزینه زیاد هم ندارد، افزود: با دادن هدایای کوچک و یا تقدیرهای معنوی می‌توان جوانان و نوجوان را به انجام اذان گفتن زنده تشویق کرد، زمانی که مثلا من اذان می‌گویم، خودم بیشتر از دیگران به خواندن نماز ترغیب می‌شوم.
قلندرزاده با بیان اینکه خیلی دوست دارد تا برای بچه‌های محله خود کلاس آموزشی اذان برگزار کند، اضافه کرد: متأسفانه چون محل کارم شهرستان است و مجبورم تمام وقتم را در محل کار حاضر باشم، نمی‌توانم کلاس آموزشی برگزار کنم.
وی اظهار کرد: آنچنان که باید به مؤذن در کشور توجه نمی‌شود این در حالی است که مداحان و قاریان در جامعه ما از یک جایگاه حداقلی برخوردار هستند اما مؤذن در بین مردم جایگاهی ندارد.
خلاصه شدن بحث اذان و قرآن قبل از اقامه نماز به حرم رضوی
جلیل حسین‌زاده که شش سال است مؤذن حرم رضوی است در ادامه در رابطه با گفتن اذان در سطح مساجد توسط مؤذنان حرم رضوی اظهار کرد: متأسفانه با توجه به اینکه بحث قرآن و اذان امری مهم و کلیدی در مساجد، برای ادای فریضه دینی نماز است اما این مقوله مهم تنها در حرم رضوی خلاصه شده است.
وی ادامه داد: در مدت زمان حضورم در حرم رضوی به عنوان مؤذن، درخواست و تماسی از هیچ مسجد یا مؤسسه برای خواندن اذان و یا حتی برگزاری کلاس آموزشی اذان نداشتم و این شکایتی است که ما همیشه از مسئولان این امر داشته‌ایم.
حسین‌زاده بیان کرد: علت این موضوع از نظر من این است که تاکنون ستادی منسجم، منظم و فعال در رابطه با نماز و مسائل پیرامون نماز که مکبری، اذان، ادعیه‌خوانی بین نمازها و تعقیبات آن است را به صورت فعال که بخواهد حاشیه بحث نماز را سامان‌دهی کند، نداشتیم.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا خودش به مساجد شهر برای اذان‌گویی مراجعه نکرده است نیز ابراز کرد: زمانی که یک مؤذن چندین سال است که در حرم رضوی اذان می‌گوید، یک جایگاه معنوی ـ قرآنی پیدا می‌کند و لذا خیلی مناسب نیست که خود آن فرد بدون درخواست بخواهند در مساجد اذان بگوید.
این مؤذن حرم رضوی گفت: نکته دیگر در این زمینه این است که هر مسجد و محفلی خود دارای یک‌سری مؤذن قدیمی و نوجوان است که شاید اگر امثال من بخواهند اذان بگویند، زیاد استقبال نشود.
اهمیت بانگ اذان در ایجاد شور و حال
وی اضافه کرد: حتی برخی مساجد در محله‌ای که زندگی می‌کنم و مرا می‌شناسند، می‌خواهند زودتر اذان گفته شود تا به سرعت نماز اقامه شود، در حالی که بانگ اذان است که به اذان حال، شور و اخلاص می‌دهد.
اکثر اذان‌های ضبط شده؛ تکراری است
حسین‌زاده در پاسخ به این سؤال که تفاوت اذان ضبطی و اذان حلقومی در چیست؟ اظهار کرد: این سؤال حداقل 10 الی 12 پاسخ دارد و مهم‌ترین پاسخی که به این سؤال می‌شود داد این است که اکثر اذان‌های ضبط‌شده تکراری است.
وی افزود: زمانی که یک اذان تکراری از ضبط پخش می‌شود چون بارها آن را شنیده‌ایم، دیگر آنگونه که باید به آن گوش نمی‌دهید، اما اذانی که بهصورت حلقومی پخش می‌شود، همه سعی می‌کنند، گوش دهند و بدانند که مؤذن هر بخش را با چه تحریرها، آهنگ‌ها و شیوه‌ای بیان می‌کند.
سفارش اسلام به گفتن اذان زنده
این مؤذن حرم رضوی عنوان کرد: برتری اذان زنده نسبت به اذان ضبطی این است که اجرا و ثواب اذان زنده از اذان ضبطی خیلی بیشتر است و در اسلام بسیار به اذان حلقومی تأکید و سفارش شده است.
وی گفت: زمانی که اذان بهصورت حلقومی گفته می‌شود، مردم، سرمایه‌گذاری که برای آن مسجد شده است را بیشتر متوجه شده و در‌می‌یابند که تنها یک ضبط گذاشته نشده بلکه فردی برای گفتن اذان دعوت شده است و این امر در برگزاری نماز باشکوه بیشتر نقش دارد.
حسین‌زاده تصریح کرد: برای اینکه اذان در مساجد بهصورت حلقومی اجرا شود در مرحله نخست باید برای افراد علاقه‌مند و بااستعداد کلاس‌های آموزشی را بگذراند، در مرحله بعد مانند حرم مطهر امام رضا(ع) که برای مؤذنان حقوقی تعیین شده است، برای مکبران و مؤذنان مساجد هم حقوق و مزایایی پیش‌بینی شود.
وی در پایان با بیان اینکه اذان‌های حرم رضوی به برکت وجود حضرت رضا(ع) با خلوص و معنویت بیشتری انجام می‌شود و در سایر مکان‌ها این موضوع آنچنان که باید وجود ندارد، ادامه داد: حسرت می‌کشم که چرا نمی‌توانم اذان‌ها و تلاوت‌هایی که در حرم رضوی اجرا می‌کنم را در مکان‌های دیگر با همان خلوص اجرا کنم.
مؤذنان توانمند، ناشناخته‌اند
نداشتن متولی برای دعوت از مؤذنان برتر به‌خصوص مؤذنانی که در حرم رضوی اذان می‌گویند، ناشناخته ماندن و معرفی نشدن این مؤذنان و همچنین به فراموشی سپرده شدن اذان حلقومی در میان مردم، همه دست‌به‌دست هم داده است تا امروز کمتر شاهد اجرای اذان زنده و حلقومی در سطح جامعه و مساجد باشیم.
بدون شک هر رسم و آیین خوب برای آنکه در میان عامه مردم جا باز کند و به امری مرسوم تبدیل شود نیاز به زمینه‌سازی و بسترسازی مذهبی، فرهنگی و اجتماعی دارد. در بحث انجام اذان زنده حلقومی نیز که ریشه در اعتقادات دینی ما دارد، زمینه مذهبی آن با توجه به سفارشات و تاکیدات بسیار از سومی ائمه(ع) در این موضوع فراهم است لذا باید بیشتر بر روی بحث فرهنگ و ترویج در فضای اجتماعی آن کار شود. تا مانند سال‌های نه چندان دور و به سبک پدرانمان اذان گفتن در معابر و فضاهای عمومی افتخاری برایمان باشد.
از قدیم‌الایام گفتن اذان در وقت آن در هر مکانی، امری عادی برای مردم به شمار می‌رفته است و برخی هنوز بزرگترهای خود را به یاد دارند که در هنگامه اذان، می‌ایستادند و با نفس‌های گرم خود اذان می‌گفتند.
البته این سنت و اخلاق حسنه به مرور و با آمدن وسایل ارتباطی الکترونیکی که اذان ضبط شده از آن‌ها پخش می‌شده است به فراموشی سپرده شده و از میان ما رخت بربسته است، به‌گونه‌ای که در حال حاضر کمتر کسی را مشاهده می‌کنیم که در وقت افق شرعی به گفتن اذان بپردازد.
در حال حاضر نیز و بعد از گذشت سال‌ها از کم‌توجهی یا بی‌توجهی به اذان حلقومی و به جهت ثواب و تأثیری که گفتن این اذان دارد، آرام‌آرام مسئولان دست‌اندرکار در موضوع اذان و نماز به دنبال ترویج این فرهنگ متعالی در میان مردم و اجرای برنامه‌هایی در این زمینه هستند تا فرهنگ خوب اذان گفتن زنده و حلقومی دوباره در جامعه رواج و رونق پیدا کند.
اذان فرهنگ و ایدئولوژی اسلامی را در جامعه تبلیغ می‌کند و زمانی که بهصورت حلقومی اجرا می‌شود، تأثیر بیشتری بر افراد دارد، به‌گونه‌ای که این ارتباط چهره به چهره باعث حضور بیشتر مردم در صف‌های نماز جماعت می‌شود.
در این گزارش فعالیت‌های مسئولان در زمینه ترویج اذان حلقومی و وضعیت اساتید این رشته مورد توجه قرار گرفته است.
مسلما ترویج و گسترش فرهنگ اذان حلقومی نیازمند یک سری برنامه‌ها و فعالیت‌هاست که در این رابطه با حجت‌الاسلام امرالله سبحانی‌نیا، رئیس ستاد اقامه نماز خراسان رضوی به گفت‌وگو نشستیم.
وی در این رابطه عنوان کرد: در اسلام بسیار به گفتن اذان تأکید شده است به‌طوری که حضرت رسول(ص) فرمودند: «آنگاه که مؤذن اذان می‌گوید، درهای آسمان گشوده و دعا مستجاب می‌شود و هنگامی‌که وقت گفتن اقامه فرا رسد، هیچ دعایی رد نمی‌شود».
وی بیان کرد: یکی از تلاش‌های ستاد اقامه نماز خراسان رضوی این است که اذان حلقومی را در مساجد تبیین کند، که با همین هدف برنامه‌های مختلفی در مساجد برای شناسایی و تربیت مؤذن برگزار می‌شود.
تعجب امروز مردم از اجرای اذان حلقومی و زنده
وی با بیان اینکه ما روایت داریم در آخر‌الزمان، اذان گفتن برای افراد کسر شأن به حساب می‌آید، ادامه داد: در گذشته هر کس در کنار مغازه خود اذان می‌گفت، اما با ورود فناوری این موضوع به فراموشی سپرده شد، به‌طور که اگر کسی در حال حاضر اذان بگوید باعث تعجب دیگران می‌شود.
حجت‌الاسلام سبحانی‌نیا گفت: ما در استان کمبود مؤذن نداریم، بلکه کسر شأن دانستن اذان گفتن، غیرعادی تلقی شدن اذن گفتن و خجالت کشیدن از گفتن اذان در کوچه و خیابان سبب شده است که در این چند دهه، اذان به صورت ضبط‌شده پخش شود و کمتر در جامعه شاهد اذان حلقومی باشیم.
وی با بیان اینکه در تلاش هستیم فرهنگ‌سازی کنیم تا دوباره فرهنگ اذان گفتن در جامعه تبیین شود و این فرهنگ‌سازی را از مساجد آغاز کرده‌ایم، ادامه داد: ما باید ارزش و ثواب، اذان گفتن را در جامعه تبیین کنیم تا بیشتر شاهد اذان زنده یا حلقومی در فضای عمومی باشیم.
پرورش مؤذنان نوجوان و جوان
وی عنوان کرد: برای تبیین اذان حلقومی در مساجد، هر جا که زمینه برای پرورش مؤذن داشته باشد مسابقه اذان را برگزار می‌کنیم تا به این وسیله هم افراد خوش‌صدا شناسایی شوند، هم اینکه فرهنگ اذان گفت در جامعه تبیین شود.
حجت‌الاسلام سبحانی‌نیا ابراز کرد: به‌جز اینکه افراد خوش‌صدا هم در این زمینه شناسایی می‌شوند، یک پیمان‌نامه هم خوانده می‌شود که این پیمان‌نامه یک دعا و نیایشی است که ما از خدا می‌خواهیم توفیق اذان زنده را به همه این افراد بدهد.
وی با بیان اینکه برگزاری همایش عمومی برای مؤذنان و تبیین این فرهنگ از دیگر اقدامات انجام شده در این زمینه است، اضافه کرد: همچنین با ائمه جماعت و هیئت امنای مساجد نیز صحبت و هماهنگی صورت گرفته است تا در کنار اذان ضبطی دو مؤذن جوان و نوجوان نیز اذان حلقومی بگویند.
رئیس ستاد اقامه نماز خراسان رضوی در پایان سخنان خود، گفت: در حال حاضر در مساجد دو بار اذان گفته می‌شود، یکی اذان اعلامی و دیگری اذان قبل از برگزاری نماز است که اذان قبل از برگزاری نماز جماعت در 100 درصد مساجد بهصورت حلقومی برگزار می‌شود، اما آماری از اذان اعلامی که در بلندگوها پخش می‌شود، نداریم.
از رونق افتادن اذان حلقومی در این چند سال سبب شده است تا مؤذنان برتر در این زمینه نیز کمتر شناخته شوند و صدای خوش این مؤذنان تنها محدود به حریم رضوی شود و از این پتانسیل عظیم کمتر استفاده شود.
جواد کاشفی، قاری بین‌المللی قرآن از سال 90 به‌عنوان مؤذن حرم رضوی، مشغول به فعالیت است در رابطه با اجرای اذان حلقومی در سطح مساجد شهر، اظهار کرد: معمولاً این اتفاق نمی‌افتد چون ما را کمتر می‌شناسند، همین موضوع باعث کاهش درخواست گفتن اذان در مکان‌هایی که حضور داریم، می‌شود.
وی با بیان اینکه من اذان مسجد محله‌مان را بیشتر مواقع خودم قرائت می‌کنم، ادامه داد: اذان گفتن من در مساجد سطح شهر کمتر رخ می‌دهد، چون بالاخره مساجد برای خود مؤذنان نوجوان و بزرگسالی دارد که این مسئولیت را بر عهده دارند.
کاشفی بیان کرد: مؤذنانی که اذان را بهصورت درست و قاعده‌مند آن قرائت می‌کنند، می‌توانند با مساجد محله خود بیشتر ارتباط بگیرند و برای قرائت اذان افق‌های سه‌گانه در این مساجد حضور یابند و این امر در گسترش اذان حلقومی مهم است.
حضور مستمر مؤذن در مسجد محل زندگی
وی عنوان کرد: زمانی که یک مؤذن در مسجد محل زندگی خود حضور دائم داشته باشد، هیئت‌مدیره و اعضای مسجد آرام‌آرام نسبت به این فرد شناخت پیدا کرده و مسئولیت اذان گفتن را به وی واگذار می‌کنند، زیرا عدم حضور مؤذن در مسجد برای اقامه نماز اول وقت کاهش درخواست اذان گفتن از وی را به دنبال دارد.
مؤذن حرم رضوی ابراز کرد: وقتی اذان بهصورت زنده قرائت می‌شود، نسبت به اذان ضبطی تأثیر بیشتری دارد، زیرا نفس مؤذن بر روح و روان مردم اثر ویژه‌ای می‌گذارد و حضور قلب و توجه مردم در نماز را افزایش می‌دهد.
کاشفی اضافه کرد: قرائت باکیفیت اذان در مساجد سبب افزایش علاقه نوجوانان به مسجد و پیگیری گفتن اذان در خانه خدا می‌شود، علاوه بر این جهت رشد در این مسیر می‌توانند از افراد پیشکسوت و قاریان هم کمک بگیرند.
شرایط اذان گفتن در حرم رضوی
وی گفت: یکی از تفاوت‌ها و شرایط اذان گفتن در حرم رضوی با دیگر مکان‌ها در این است که در حرم امام رضا(ع) باید اذان را در یک زمان مشخص آغاز و به پایان برسانیم، همچنین شرایط نمازگزار نیز در نظر گرفته می‌شود، مانند اینکه در ماه مبارک رمضان باید اذان، حداقل زمان را داشته باشد.
این قاری بین‌المللی ادامه داد: اذان حرم رضوی استانداردهای خاص خود را دارد که به عنوان نمونه از لحاظ لحنی دست مؤذن باز نیست که با هر لحنی بتواند اذان بگوید، همچنین باید به‌موقع گفته شود زیرا قرار است نماز به جماعت اقامه شود و برای خیلی‌ها اذان اول وقت به‌خصوص اذان مغرب بسیار مهم است.
مؤذنان حرم رضوی برای مردم ناشناخته هستند
در ادامه نیز کبیر قلندرزاده، قاری و مؤذن حرم رضوی که هفت سال توفیق اذان گفتن در این مکان معنوی را دارد در پاسخ به این سؤال که آیا تاکنون در مسجد و مکانی غیر از حرم پیشنهادی جهت گفتن اذان داشته است، گفت: خیلی ندیده‌ام که از مؤذنان حرم رضوی در جای دیگری استفاده شود، مگر اینکه نسبت به ما شناخت داشته باشند تا برای قرائت اذان دعوت شویم.
وی بیان کرد: آنچنان که باید مؤذنان در سطح شهر ارزش و جایگاه واقعی خود را ندارند و کمتر شاهد اذان حلقومی در مساجد هستیم و اکثر مساجد ترجیح می‌دهند اذانی که از رادیو و تلویزیون پخش می‌شود را استفاده کنند.
مؤذن حرم رضوی با بیان اینکه اذان زنده یک حال و هوای دیگری دارد، ادامه داد: زمانی که یک مؤذن مثلا در مسجد محل زندگی خود اذان می‌گوید، به جهت حضور در محله‌ای که همه یکدیگر را می‌شناسند، احساس صمیمت و نزدیکی بیشتری با دیگران دارد و همین احساس باعث جذب افراد بیشتری به مسجد، گوش سپردن به اذان حلقومی و اقامه نماز می‌شود.
وی ابراز کرد: بعضا به جهت نوع مدیریتی که در مساجد وجود دارد، کمتر شاهد استفاده از مؤذنان در مساجد سطح شهر هستیم و کمتر از اذان حلقومی استفاده می‌شود و راحت‌ترین کار این است که یک ضبط بگذارند و اذان پخش شود.
قلندرزاده اضافه کرد: متولی خاصی برای دعوت از مؤذنان توانمند و صاحب‌نام در مساجد شهر وجود ندارد، هرچند که در هر منطقه و محله افراد نوجوان و جوانی هستند که بتوانند اذان بگوید، اما نبود یک مسئول مشخص برای این موضوع، باعث شده استعدادهایی که در این زمینه وجود دارد، هرز برود.
وی عنوان کرد: فراهم شدن بستر فرهنگی مناسب جهت حضور مؤذنان در مساجد، خود نیاز به یک کار فرهنگی دارد که مسئولان در بخش امور مساجد باید این موضوع را پیگیری کنند.
شناسایی مؤذنان توانمند
مؤذن حرم رضوی ادامه داد: زمانی که یک نوجوان و جوان به‌عنوان مؤذن در بین مردم محله شناخته شود این خود تشویقی برای آن مؤذن است، البته این امر نیاز به یک مدیریت دارد تا افرادی که در زمینه اذان استعداد دارند، شناسایی شده و آموزش ببینند.
وی با بیان اینکه این موضوع نیاز به هزینه زیاد هم ندارد، افزود: با دادن هدایای کوچک و یا تقدیرهای معنوی می‌توان جوانان و نوجوان را به انجام اذان گفتن زنده تشویق کرد، زمانی که مثلا من اذان می‌گویم، خودم بیشتر از دیگران به خواندن نماز ترغیب می‌شوم.
قلندرزاده با بیان اینکه خیلی دوست دارد تا برای بچه‌های محله خود کلاس آموزشی اذان برگزار کند، اضافه کرد: متأسفانه چون محل کارم شهرستان است و مجبورم تمام وقتم را در محل کار حاضر باشم، نمی‌توانم کلاس آموزشی برگزار کنم.
وی اظهار کرد: آنچنان که باید به مؤذن در کشور توجه نمی‌شود این در حالی است که مداحان و قاریان در جامعه ما از یک جایگاه حداقلی برخوردار هستند اما مؤذن در بین مردم جایگاهی ندارد.
خلاصه شدن بحث اذان و قرآن قبل از اقامه نماز به حرم رضوی
جلیل حسین‌زاده که شش سال است مؤذن حرم رضوی است در ادامه در رابطه با گفتن اذان در سطح مساجد توسط مؤذنان حرم رضوی اظهار کرد: متأسفانه با توجه به اینکه بحث قرآن و اذان امری مهم و کلیدی در مساجد، برای ادای فریضه دینی نماز است اما این مقوله مهم تنها در حرم رضوی خلاصه شده است.
وی ادامه داد: در مدت زمان حضورم در حرم رضوی به عنوان مؤذن، درخواست و تماسی از هیچ مسجد یا مؤسسه برای خواندن اذان و یا حتی برگزاری کلاس آموزشی اذان نداشتم و این شکایتی است که ما همیشه از مسئولان این امر داشته‌ایم.
حسین‌زاده بیان کرد: علت این موضوع از نظر من این است که تاکنون ستادی منسجم، منظم و فعال در رابطه با نماز و مسائل پیرامون نماز که مکبری، اذان، ادعیه‌خوانی بین نمازها و تعقیبات آن است را به صورت فعال که بخواهد حاشیه بحث نماز را سامان‌دهی کند، نداشتیم.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا خودش به مساجد شهر برای اذان‌گویی مراجعه نکرده است نیز ابراز کرد: زمانی که یک مؤذن چندین سال است که در حرم رضوی اذان می‌گوید، یک جایگاه معنوی ـ قرآنی پیدا می‌کند و لذا خیلی مناسب نیست که خود آن فرد بدون درخواست بخواهند در مساجد اذان بگوید.
این مؤذن حرم رضوی گفت: نکته دیگر در این زمینه این است که هر مسجد و محفلی خود دارای یک‌سری مؤذن قدیمی و نوجوان است که شاید اگر امثال من بخواهند اذان بگویند، زیاد استقبال نشود.
اهمیت بانگ اذان در ایجاد شور و حال
وی اضافه کرد: حتی برخی مساجد در محله‌ای که زندگی می‌کنم و مرا می‌شناسند، می‌خواهند زودتر اذان گفته شود تا به سرعت نماز اقامه شود، در حالی که بانگ اذان است که به اذان حال، شور و اخلاص می‌دهد.
اکثر اذان‌های ضبط شده؛ تکراری است
حسین‌زاده در پاسخ به این سؤال که تفاوت اذان ضبطی و اذان حلقومی در چیست؟ اظهار کرد: این سؤال حداقل 10 الی 12 پاسخ دارد و مهم‌ترین پاسخی که به این سؤال می‌شود داد این است که اکثر اذان‌های ضبط‌شده تکراری است.
وی افزود: زمانی که یک اذان تکراری از ضبط پخش می‌شود چون بارها آن را شنیده‌ایم، دیگر آنگونه که باید به آن گوش نمی‌دهید، اما اذانی که بهصورت حلقومی پخش می‌شود، همه سعی می‌کنند، گوش دهند و بدانند که مؤذن هر بخش را با چه تحریرها، آهنگ‌ها و شیوه‌ای بیان می‌کند.
سفارش اسلام به گفتن اذان زنده
این مؤذن حرم رضوی عنوان کرد: برتری اذان زنده نسبت به اذان ضبطی این است که اجرا و ثواب اذان زنده از اذان ضبطی خیلی بیشتر است و در اسلام بسیار به اذان حلقومی تأکید و سفارش شده است.
وی گفت: زمانی که اذان بهصورت حلقومی گفته می‌شود، مردم، سرمایه‌گذاری که برای آن مسجد شده است را بیشتر متوجه شده و در‌می‌یابند که تنها یک ضبط گذاشته نشده بلکه فردی برای گفتن اذان دعوت شده است و این امر در برگزاری نماز باشکوه بیشتر نقش دارد.
حسین‌زاده تصریح کرد: برای اینکه اذان در مساجد بهصورت حلقومی اجرا شود در مرحله نخست باید برای افراد علاقه‌مند و بااستعداد کلاس‌های آموزشی را بگذراند، در مرحله بعد مانند حرم مطهر امام رضا(ع) که برای مؤذنان حقوقی تعیین شده است، برای مکبران و مؤذنان مساجد هم حقوق و مزایایی پیش‌بینی شود.
وی در پایان با بیان اینکه اذان‌های حرم رضوی به برکت وجود حضرت رضا(ع) با خلوص و معنویت بیشتری انجام می‌شود و در سایر مکان‌ها این موضوع آنچنان که باید وجود ندارد، ادامه داد: حسرت می‌کشم که چرا نمی‌توانم اذان‌ها و تلاوت‌هایی که در حرم رضوی اجرا می‌کنم را در مکان‌های دیگر با همان خلوص اجرا کنم.
مؤذنان توانمند، ناشناخته‌اند
نداشتن متولی برای دعوت از مؤذنان برتر به‌خصوص مؤذنانی که در حرم رضوی اذان می‌گویند، ناشناخته ماندن و معرفی نشدن این مؤذنان و همچنین به فراموشی سپرده شدن اذان حلقومی در میان مردم، همه دست‌به‌دست هم داده است تا امروز کمتر شاهد اجرای اذان زنده و حلقومی در سطح جامعه و مساجد باشیم.
بدون شک هر رسم و آیین خوب برای آنکه در میان عامه مردم جا باز کند و به امری مرسوم تبدیل شود نیاز به زمینه‌سازی و بسترسازی مذهبی، فرهنگی و اجتماعی دارد. در بحث انجام اذان زنده حلقومی نیز که ریشه در اعتقادات دینی ما دارد، زمینه مذهبی آن با توجه به سفارشات و تاکیدات بسیار از سومی ائمه(ع) در این موضوع فراهم است لذا باید بیشتر بر روی بحث فرهنگ و ترویج در فضای اجتماعی آن کار شود. تا مانند سال‌های نه چندان دور و به سبک پدرانمان اذان گفتن در معابر و فضاهای عمومی افتخاری برایمان باشد.
