مهریه، حکم امضایی اسلام است/ راهکارهای قرآن برای کاهش طلاق
گروه حوزه‌های علمیه - محقق و پژوهشگر مرکز تخصصی تفسیر حوزه علمیه در یادداشتی به تبیین مهمترین راهکارهای قرآن کریم برای کاهش طلاق در جامعه اسلامی خبر داد.
به گزارش ایکنا؛ حجت‌الاسلام والمسلمین جواد مدبر، محقق و پژوهشگر مرکز تخصصی تفسیر حوزه علمیه در مطلبی که در اختیار ایکنا قرار داده به بررسی پدیده طلاق و راهکارهای قرآن کریم در این باره پرداخته است.
وی آورده است: طلاق از مهمترین پدیده‌هاى حیات انسان تلقى می‌شود و این پدیده با تمام جوانب و ابعاد جامعه انسانى مرتبط است؛ نخست طلاق یک پدیده روانى است، زیرا نه تنها به تعادل روانى دو انسان، بلکه بر روی فرزندان، دوستان، بستگان و نزدیکان آن‌ها اثر مى‌گذارد. از جانب دیگر طلاق پدیده‌اى اقتصادى است؛ به این معنا که «فقر و یا ثروت کلان» گاهی موجب از هم گسیختگى خانواده مى‌شود.
یکی از مهمترین عوامل طلاق توجه نکردن به نیاز جنسی شریک زندگی است که این امر ریشه بسیاری از اختلافات و مشکلات ظاهری است به همین دلیل قرآن کریم بر ارتباط سالم جنسی تاکید کرده و روایات نیز بر آن تاکید زیادی دارند. در قرآن کریم مردان را از توجه نکردن به نیاز جنسی همسرشان برحذر داشته است و حتی کسی که قسم بخورد و با خود این چنین عهدی ببندد تشویق به شکستن قسم خود کرده و فرموده است: «لِلَّذِینَ یُؤْلُونَ مِنْ نِسَائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَإِنْ فَاءُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ»؛ «کسانى که زنان خود را «ایلاء» مىکنند [سوگند یاد مىکنند که با آن‌ها، آمیزش جنسى نکنند]حق دارند چهار ماه انتظار بکشند (و در ضمن این چهار ماه، وضع خود را با همسر خویش، از نظر ادامه زندگى یا طلاق، روشن سازند.) اگر (در این فرصت) بازگشت کنند، (چیزى بر آن‌ها نیست زیرا) خداوند، آمرزنده و مهربان است».
قبل از نزول آیه ۱۸۷ سوره بقره، آمیزش جنسی با همسر در شب‌های ماه مبارک رمضان جایز نبود، ولی با نزول آیه فوق، ممنوعیت برداشته شد. با توجه به اینکه اولین آیه از آیات طلاق به روش ترتیب نزول، جواز آمیزش را حتی در شب‌های ماه مبارک رمضان مطرح می‌کند، می‌توان به اهمیت توجه به نیاز مذکور پی برد. قرآن کریم همچنین فرموده است که «أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیامِ الرَّفَثُ إِلى نِسائِکُمْ هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَکُمْ فَتابَ عَلَیْکُمْ وَ عَفا عَنْکُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَ ابْتَغُوا ما کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ»؛ آمیزش جنسى با همسرانتان، در شبِ روزهایى که روزه مىگیرید، حلال است. آن‌ها لباس شما هستند و شما لباس آن‌ها (هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید). خداوند مىدانست که شما به خود خیانت مىکردید (و این کارِ ممنوع را انجام مىدادید) پس توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آن‌ها آمیزش کنید، و آنچه را خدا براى شما مقرر داشته، طلب نمایید!
این آیه بیانگر آن است که مصلحت متعالی این بود که در تمام ماه رمضان مسلمانها از آمیزش خودداری کنند؛ امّا با این حال، چنین حکمی تشریع نشد؛ زیرا عموم مردم چنین قانونی را تحمّل نمیکنند و از آنجا که دین اسلام دین سهل و آسانی است، خداوند آمیزش جنسی را برای همه، مسلمانها در شب‌های ماه مبارک رمضان حلال اعلام کرد. خداوند متعال چنین می‌فرماید: «نِساؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ فَأْتُوا حَرْثَکُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَ قَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّکُمْ مُلاقُوهُ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنین»؛ «زنان شما، محل بذرافشانى شما هستند پس هر زمان که بخواهید، مىتوانید با آن‌ها آمیزش کنید و (سعى نمائید از این فرصت بهره گرفته، با پرورش فرزندان صالح و کسب ثواب) اثر نیکى براى خود، از پیش بفرستید! و از خدا بپرهیزید و بدانید او را ملاقات خواهید کرد و به مؤمنان، بشارت ده!» در این آیه، خداوند متعال زنان را مزرعه آخرت دانسته و از مردان خواسته است برای آخرت از این مزرعه توشه برگیرند؛ زیرا پس از آن فرموده است: «و برای آخرت خویش، ذخیره‌ای برگیرید». این نشان می‌دهد میان رابطه جنسی سالم و ذخیره‌سازی برای آخرت ارتباطی وجود دارد.
از نکات جالب توجه در توصیههای دین مبین اسلام، توصیه به کثرت رابطه جنسی است؛ با اینکه مردم به طور کلّی توجّه به مسائل جنسی، ثروت‌اندوزی و زیاده‌روی در خوردن و خوابیدن را از یک مقوله می‌دانند و از آن‌ها نهی می‌کنند؛ امّا اسلام به کثرت عمل زناشویی توصیه، و از زیاده‌روی در خوردن، خوابیدن و ثروت‌اندوزی نهی کرده است. شاید حکمتش این باشد که اشباع غریزة جنسی مایه آرامش، و اشباع نیاز خوردن و خوابیدن و ثروت اندوزی مای طغیان است.
عفاف و حجاب
راهکار دیگر اسلام برای جلوگیری از طلاق، رعایت عفاف و حجاب است؛ در بازار آزاد برهنگى که عملا زنان به صورت کالاى مشترکى (لا اقل در مرحله غیر آمیزش جنسى) در آمدهاند دیگر قداست پیمان زناشویى مفهومى نمىتواند داشته باشد و خانوادهها همچون تار عنکبوت به سرعت متلاشى مىشوند و کودکان بىسرپرست مىمانند. راغب اصفهانی عفاف را حالت نفسانی می‌داند که به واسطه آن از غلبه شهوت جلوگیری می‌کند؛ در قرآن کریم «حالت نفسانی که از غلبه شهوت باز دارد» آمده است. به بیان قرآن کریم، عفیف به شخصی اطلاق می‌شود که خودنگهدار و با مناعت باشد؛ در فرهنگ اسلام نیز با دقت تمام و نیز جامع‌نگری، مسئله عفاف مورد توجه قرار گرفته و با دستورالعمل‌هایی زن و مرد را به سوی این فضیلت اخلاقی فرا خوانده است که کنترل نگاه یکی از این راهکارهاست؛ قرآن کریم به مردان و زنان مؤمن دستور می‌دهد: «قُلْ لِلْمُؤْمِنینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ ... وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ...»؛ به مردان مومن بگو چشمان خویش فرو گیرند... و به زنان مومن بگو که چشمان خویش فروگیرند.
یکی از سفارش‌های دین اسلام به زن و مرد، توجه کردن به زیبایی و آراستگی در خانواده و پرهیز از آراستگی و آرایش کردن برای غیر شوهر است و در سیره و سخنان اهل‌بیت (ع) این مسئله مورد توجه جدی قرار گرفته است. پیامبر اکرم (ص) به یکی از همسرانش فرمود: «مالی اراک شعثاء مرهاء صلتاء؟» چرا تو ژولیده مو هستی و در اثر نکشیدن سورمه چشمانت سفید شده، چرا خضاب نمی‌کنی؟ (مو‌های خود را رنگ نمی‌کنی؟)؛ در روایت دیگر امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ایّما امراة تطیّبت لغیر زوج‌ها لم یقبل‌الله منها صلوة حتّی تغتسل من طیب‌ها لغسل‌ها من جنابت‌ها»؛ هر زنی که برای غیرشوهر خود را خوشبو کند خداوند هیچ نمازی از او قبول نکند تا اینکه از این خوشبو کردن غسل کند همچنان که از جنابت غسل کند.
فرزند دار شدن
ابراهام هارولد مزلو، از پیشگامان روانشناسى انسان‌گرا (یا به تعبیر خود او نیروى سوم) که با تولد اولین فرزندش، دیدگاه روانشناختى خود را عوض مىکند، مىگوید رفتارگرایى (بیهاوریسم) نمىتواند این عواطف را تفسیر کند، یا فرانکل که مىگوید از میان کسانى که از بازداشتگاه‌هاى نازى رهایى یافته بودند، آنهایى که کسى داشتند که به آن دلخوش باشند راحتتر با زندگى کنار آمدند و رنج‌ها را فراموش کردند، اما آنهایى که در بیرون کسى منتظر آنان نبود، غالباً به زانو در آمدند، معناى داشتن کسى را که به او دل ببندیم بهتر مىفهمد.
راهکارهای اقتصادی
یکی از این راهکارها، پرداخت مهریه است؛ اسلام درباره مهریه چه می‌فرماید: «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنیئاً مَریئا»؛ و مهرهاى زنان را با میل قلبى و به عنوان هدیه بدهید (گرچه فریضه واجب شما و عطیه الهى آنهاست) و اگر چیزى از آن را به رضاى خاطر به شما ببخشند آن را نوش و گوارا مصرف نمایید.
مهریه؛ حکمی امضایی
قرآن کریم از مهریه زنان با عنوان «صدُقه» یاد نموده و حکم به وجوب آن می‌کند. از این حکم قرآنی چنین فهمیده می‌شود که وجوب مهر در عقد نکاح، نه یک حکم تأسیسی و اختصاصی شریعت اسلام، بلکه یک حکم امضایی است که قرآن مجید با مهر تأیید زدن بر یک سنت پسندیده اجتماعی، آن را تحکیم بخشیده و تقویت کرده است؛ زیرا اولاً ترکیب کلمات و ساختار آیه شریفه به گونهای است که وجود مهریه در آن مفروض و مفروغ عنه تلقی شده است؛ به بیان بهتر اضافه «صدقات» به ضمیر «هنّ» و مقدم داشتن کلمه «النساء» بیان این معنا است که زنان مهریه داشتهاند و پرداخت مهریه در بین مردم و در سنن ازدواجشان متداول بوده است؛ بنابراین، معنای آیه این نیست که «به زنان مهریه بدهید» بلکه معنای دقیق آن این است که «مهریه زنان را به خودشان بدهید.» و روشن است که این معنا، به صراحت از وجود مهریه حکایت دارد؛ از این جهت است که میگوییم وجوب مهریه یک حکم امضایی است.
