رسوخ الحاد مدرن با زبان علم در دانشگاه/ فلسفه شروع خوبی برای پاسخ به شبهات نیست

حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا شاکرین، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا؛ گفت: در بحث الحاد مدرن یعنی پذیرش هر چیزی که گزاره علمی باشد، آن هم طبق علوم غیرماورائی و در واقع تجربی و حسی فلسفه، فضاهای دانشگاهی کشور تفاوت زیادی با هم دارند؛ مثلاً فضای دانشگاه تهران در قیاس با دانشگاه‌های استان‌های دیگر خیلی متفاوت‌ است. بنابراین نمی‌توانیم همه را با یک نگاه ببینیم.

وی با بیان اینکه مطالب و شبهات مرتبط با دین در قالب‌های مختلف عرضه می‌شود و سطح متفاوتی هم دارند، بیان کرد: برخی انتشاراتی‌ها آثار مرتبط با این موضوع را در قالب آثار علمی چاپ می‌کنند و آن را نشر و ترویج می‌دهند و این کار با مجوز و کاملاً رسمی در حال انجام است.

الحاد مدرن؛ آتش زیر خاکستر

استاد فلسفه دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه برخی آثار این موضوع آشکار شده و بخشی نیز زیر خاکستر است و هنوز مشهود نشده است، تصریح کرد: باید این مسئله را جدی بگیریم. البته در حد خود نه اینکه بخواهیم در آن افراط یا تفریط داشته باشیم.

وی با ذکر اینکه مراکز علمی و آموزشی کشور اعم از حوزه و دانشگاه باید به صورت جدی به این مسئله توجه کنند، تصریح کرد: استادان حوزه و به خصوص دانشگاه‌ها باید پاسخگوی مسائل باشند، زیرا بخشی از بدنه دانش‌پژوهان کشور واقعاً خواستار کسب اطلاعات بیشتر در نسبت میان دین و علم و پیشرفت هستند و سؤالاتی در ذهن آنان وجود دارد.

شاکرین با بیان اینکه اکثریت قشر دانشجویان درون‌مایه‌های اعتقادی خوبی دارند، ابراز کرد: الحاد مدرن خودش را به صورت علم در دانشگاه‌ها مطرح می‌کند؛ بنابراین کسی که می‌خواهد به رفع الحاد مدرن بپردازد باید با علوم جدید آشنا باشد و مرز علم را با آنچه با نام علم تحمیل می‌شود، تشخیص دهد و واکنش مناسب داشته باشد.

بی‌اقبالی به پاسخ فلسفی

استاد حوزه و دانشگاه افزود: استادان حوزه و دانشگاه باید پاسخ‌هایی به سؤالات دانشجویان و طلاب بدهند که به لحاظ علمی قابل درک و واکنش مناسب تلقی شود، وگرنه صرف پرداختن از منظر فلسفه اسلامی برای آنان مسموع نیست یا کمتر مسموع است.

وی با بیان اینکه اگر کسی علم را خوب نشناسد نمی‌تواند پاسخ مناسبی هم داشته باشد، اظهار کرد: اشتباه برخی افراد آن است که به علوم جدید می‌تازند و آن را در تعارض با دین نشان می‌دهند، در حالی که علم جدید هم علم است و باید مرز‌های علوم را از هم تفکیک کنیم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بر شناخت فلسفه علوم اظهار کرد: علم سکولار و الحادی نداریم، بلکه به تعبیر آیت‌الله جوادی آملی عالم سکولار و ملحد داریم؛ بنابراین آشنایی با علوم جدید به خصوص فلسفه علوم در پاسخ به شبهات مطرح شده در مورد الحاد مدرن ضروری است.

این استاد فلسفه دین با اشاره به اینکه فلسفه اسلامی خیلی مهم است، ولی کافی نیست، تصریح کرد: آشنایی با علوم و فلسفه علوم جدید برای استادان حوزه علمیه که قرار است از منظر دین به پاسخ سؤالات و شبهاتی بپردازند که در پوشش علم مطرح می‌شود بسیار حائز اهمیت است.

تربیت متخصص میان‌رشته‌ای

وی در پاسخ به اینکه حوزه چه مقدار ظرفیت علمی و آموزشی برای تربیت چنین نیرو‌هایی دارد، بیان کرد: لزومی ندارد همه بخواهند سراغ این مباحث بروند؛ در حوزه دین و معارف دینی با نیاز‌های گسترده‌ای در سطح جامعه روبه‌رو هستیم که باید برای هر کدام نیرو‌های خاصی تربیت شوند، ولی باید افراد توانمندی را در عرصه فلسفه علوم مانند کلام، زیست‌شناسی برگشتی، فلسفه زیست و فلسفه فیزیک به خصوص فیزیک کیهانی که عمده شبهات علمی بر این محور می‌چرخد تربیت کنیم و البته افرادی تربیت شده‌اند.

شاکرین ابراز کرد: حتی ممکن است گاهی در یک رشته مانند نوروساینس (neuroscience) و در عرصه فیزیک کیهانی یک یا چند نفر بیشتر نداشته باشیم، ولی حتماً حضور چنین متخصصانی در محیط‌های دانشگاهی لازم است، زیرا امروز وقتی می‌خواهند دین و معرفت دینی را زیر سؤال ببرند، به نظریات زیست‌‎شناسی مطرح در دنیا یا فیزیک کیهانی استناد می‌کنند و برای کسی که باور‌های کلامی و متافیزیکی پایه بحث او نیست، نمی‌توانیم صرفاً به فلسفه اسلامی استناد بجوییم.

وی اظهار کرد: اگر کسی خود را به خوابیدن بزند، نمی‌توان او را بیدار کرد. بخشی از منتقدان معرفت دینی نیز ملحد منکر هستند که نمی‌خواهند استدلال حق را بپذیرند. البته برای ما این مسئله نیست و نباید باشد که فرد مقابل ما وقتی یک شبهه دینی ملحدانه را مطرح می‌کند، عناد دارد یا ندارد؛ جامعه علمی باید حرف، منطق و استدلال طرف مقابل را بشنود و فهم کند و با روش مناسب، که امروزه عمدتاً علمی است، جواب دهد. اینکه او می‌پذیرد یا نه به رابطه او و خدا ارتباط دارد.

پاسخگویی با استفاده از دانش‌های روز

شاکرین افزود: باید از دانش‌های روز بهره‌مند شویم تا پاسخگو باشیم. لذا نیازمند فلسفه هستیم؛ برخی افراد محقق را باید از فلسفه علمی به فلسفه اسلامی هدایت کنیم، ولی نمی‌توانیم برای پاسخ به سؤال علمی از فلسفه اسلامی شروع کنیم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: اینکه امروز در فضای دانشگاهی چه مقدار مبتنی بر علم به الحاد مدرن پاسخ داده می‌شود نیاز به تحقیق دارد؛ یکی از مراکزی که می‌توانیم از اطلاعات آن برای این تحقیق بهره ببریم، نهاد‌های نمایندگی رهبر معظم انقلاب اسلامی در دانشگاه‌هاست.

الحاد مدرن مانند سرطان عمل می‌کند

وی در مورد فراگیری الحاد مدرن تصریح کرد: از نظر بنده خیلی فراگیر نیست، ولی بسیار مهم است؛ مانند بیماری سرطان که ممکن است فراگیر نباشد، ولی بی‌توجهی به آن فراگیری سریع را به دنبال داشته باشد.

استاد فلسفه دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تأکید بر اینکه مسئله الحاد مدرن حتی در غرب هم فراگیر نیست، اضافه کرد: طبق تحقیقات، از بین دانشمندان برگزیده جایزه نوبل ۹۷ درصد آنان خدا را قبول دارند و مابقی نیز تردید دارند و تنها درصد بسیار کمی خدا را قبول ندارند؛ مسلماً ایران وضعیت آمار بهتری دارد. نکته قابل توجه دیگر آن است که دانشگاه‌های زیادی داریم و قریب به اتفاق فرزندانمان را هم به دانشگاه می‌فرستیم که بیش از کل دانشجویان اتحادیه اروپاست و همین سبب اهمیت لزوم مواجهه منطقی و علمی با بحث الحاد مدرن است.

شاکرین تأکید کرد: اگر برای این مسئله که امروز حاشیه‌ای ولی جدی است، برنامه‌ریزی مناسب نداشته باشیم خودمان نسل جوان را در معرض این سخنان ملحدانه قرار می‌دهیم، بدون آنکه به تقویت بنیه علمی آنان برای تحلیل مسئله اقدام کرده باشیم.