مدل حکومتی امیرالمؤمنین(ع)؛ الگوی اجرای اقتصاد اسلامی در جهان امروز

حجت‌الاسلام والمسلمین جعفر انصاری، عضو انجمن اقتصاد اسلامی حوزه، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره اینکه آیا اقتصاد اسلامی داریم یا خیر و آیا با چنین اقتصادی می‌توان جامعه را اداره کرد، گفت: این موضوع از اول انقلاب اسلامی تا الان مطرح است. کسانی‌که چنین دیدگاه‌هایی را بیان می‌کنند چند دسته هستند. متأسفانه یک عده مغرض‌ و عده‌ای دیگر نیز به علت بی‌اطلاعی چنین مباحثی را درباره اقتصاد اسلامی مطرح می‌کنند. در حوزه علمیه نیز گاه در سال‌های قبل برای دوستان طلبه و پژوهشگر این سؤال مطرح بود که آیا با مکاسب می‌توان اقتصاد جمهوری اسلامی ایران را اداره کرد و آیا در فقه سنتی ما چنین ظرفیتی وجود دارد؟ اکنون هم بسیاری از مسئولان معتقدند که با فقه اسلامی نمی‌توان اقتصاد کشور را اداره کرد.

بیشتر بخوانید:

• تجربه ناموفق چهل‌ساله و بسندگی به فقه؛ ادله مخالفان اقتصاد اسلامی
• مشی پیامبر(ص) طرد سایر نظامات اقتصادی نبود / علم مستقلی به نام «اقتصاد اسلامی» نداریم

دیدگاه علامه طباطبایی درباره اعجاز اقتصادی قرآن

وی ادامه داد: مرحوم علامه طباطبایی در «المیزان» در بحث اعجاز قرآن کریم می‌فرمایند که اعجاز قرآن فقط در مواردی مانند فصاحت و بلاغت نیست، بلکه در قرآن درباره اقتصاد، جامعه‌شناسی و علم حکومتداری نیز اعجاز وجود دارد. یعنی نه تنها اسلام درباره اقتصاد حرف برای گفتن دارد بلکه این سخنان در حد اعجاز است. البته این سخن بسیار معروفی هست که اسلام، دینی کامل بوده و برای همه امور دیدگاه و برنامه دارد. مرحوم شهید صدر که نابغه اقتصاد بودند در یکی از کتب خود درباره همین موضوع به طور مفصل بحث می‌کنند.

انصاری اظهار کرد: در قرآن کریم آمده است: «مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَىٰ فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ ۚ وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ؛ آنچه را که خدا از اموال کافران دیار به رسول خود غنیمت داد آن متعلق به خدا و رسول و ائمه خویشاوندان رسول و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان ایشان است. این حکم برای آن است که غنایم، دولت توانگران را نیفزاید بلکه به مبلغان دین و فقیران اسلام تخصیص یابد و شما آنچه رسول حق دستور دهد و منع یا عطا کند بگیرید و هر چه نهی کند واگذارید و از خدا بترسید که عقاب خدا بسیار سخت است» (الحشر/ 59) این یکی از مواردی است که دیدگاه اقتصادی قرآن را در حد اعجاز معرفی و نحوه توزیع ثروت در زمان پیامبر اسلام(ص) را واکاوی می‌کند. همین آیه شریفه یک اصل راهبردی و خط بطلانی بر نظام اقتصادی سرمایه‌داری است و بیان می‌‌کند که ثروت‌های جامعه نباید در دست عده‌ای معدود جابه‌جا شود، بلکه باید عادلانه در اختیار عموم مردم قرار گیرد. چنین سیستم اقتصادی باید در جمهوری اسلامی به عنوان یک اصل راهبردی پذیرفته شود.

این کارشناس اقتصاد اسلامی یادآور شد: در قرآن آیات اقتصادی متعددی درباره مال و سرمایه وجود دارد. از جمله اینکه مال به عنوان مایه قوام زندگی معرفی شده و مدیریت آن باید در دست افراد شایسته باشد. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَلَا تُؤْتُوا السُّفَهَاءَ أَمْوَالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ قِيَامًا وَارْزُقُوهُمْ فِيهَا وَاكْسُوهُمْ وَقُولُوا لَهُمْ قَوْلًا مَعْرُوفًا؛ و اموالی که خدا قوام زندگی شما را به آن مقرّر داشته به تصرّف سفیهان ندهید و از مالشان نفقه و لباس به آنها دهید و با آنان سخن نیکو و دلپسند گویید» (نساء/ 5) اینکه متولی اموال عمومی باید چه کسانی باشند و چگونه این مال در راستای بهبود وضعیت اقتصادی کشور استفاده شده و ریل‌گذاری چگونه باشد در قرآن مورد بررسی قرار گرفته است. همه اینها نشان ‌می‌دهد که قرآن برای اداره امور اقتصادی جامعه برنامه دارد.

توصیه‌های اقتصادی حضرت علی(ع)

وی بیان کرد: در روایات و نامه‌های امیرالمؤمنین(ع) به مالک اشتر نوعی از حکومتداری اسلامی در عرصه اقتصاد را مشاهده می‌کنیم. حضرت علی(ع) به اموال عمومی توجه ویژه‌ای کرده و مسئولان را از زندگی اشرافی بر حذر می‌دارد و تأکید می‌کند که از بیت‌المال صیانت و آن را به بدنه جامعه تزریق کنید. همه اینها برای اداره اقتصاد در جهان امروز نیز قابل استفاده است.

همکار علمی در مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) تأکید کرد: متأسفانه بعد از انقلاب اسلامی فرصت نشد که اقتصاد اسلامی و دستورات دین مبین اسلام را اجرا کنیم. البته اقدامات درخوری در این مدت انجام شد که قابل تقدیر است. همین که جنگی با آن عظمت را با موفقیت پشت سر گذاشتیم اقدامی بزرگ بود اما در زمینه اجرای اقتصاد اسلامی می‌توانستیم بهتر عمل کنیم.

اقتصاد اسلامی؛ علمی که اجرا نکرده‌ایم

انصاری تصریح کرد: مقام معظم رهبری نیز در همین راستا می‌فرمایند که باید برای تمدن‌سازی و تشکیل دولت اسلامی تلاش کنیم. این نشان می‌دهد که ایشان توجه دارند که در مدیریت کشور، اسلام ناب محمدی را اجرا نکرده‌ایم و اسلام برای اقتصاد حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. اگر اقتصاد اسلامی را در حاشیه و تفکرات غربی را در متن قرار دهیم، وضعیت اقتصادی ما همین می‌شود که امروزه مشاهده می‌کنیم.

عضو انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه در پایان تأکید کرد: با این اوصاف، نه تنها اقتصاد اسلامی یک علم است، بلکه جهان شمول است و امور اقتصادی جامعه را در حد اعجاز اداره می‌کند؛ فقط کافی است آن را بشناسیم و اجرا کنیم.