نگاهی به زندگینامه و خدمات علمی آیت‌الله محمد یزدی
آیت‌الله یزدى در تمام طول عمر خود حتی در دوران مبارزه علیه رژیم شاهنشاهى و زمان تبعید، دست از نگاشتن در جهت تبیین معارف اسلامى برنداشت و تاکنون، کتاب‌ها و مقالات بسیارى را به چاپ رسیده است. در این یادداشت با مرور بر زندگینامه آیت‌الله یزدی، به خدمات علمی و سیاسی ایشان می‌پردازیم.
به گزارش ایکنا، آیت‌الله محمد یزدی، رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و عضو مجلس خبرگان رهبری، پس از یک عمر مجاهدت علمی و سیاسی صبح امروز 19 آذرماه در سن ۸۹ سالگی دعوت حق را لبیک گفت. به همین مناسبت نگاهی گذار به سابقه و خدمات علمی و سیاسی ایشان می‌اندازیم؛
پدر آیت‌الله یزدى، مرحوم «شیخ على یزدى» نام داشت که از شاگردان «شیخ عبدالکریم حائرى» و از روحانیون معروف اصفهان بود که امامت جماعت یکى از مساجد اصفهان را برعهده داشت و به حل مشکلات مردم عالم پرور اصفهان می‌پرداخت. از ویژگی‌هاى او آشنایى با علوم غریبه بود. مادر آیت‌الله یزدى نیز زنى مؤمن از خانواده متدین و دوستدار اهل بیت (ع) بود که پدرش از مریدان «شیخ یزدى» به شمار می‌آمد و ارادت او به «شیخ یزدى» در ازدواج پدر و مادر وى بى‌تأثیر نبوده است.
توفیقات آیت‌الله یزدى در دوران تحصیل
آیت‌الله محمد یزدى تحصیلات خود را ابتدا در محضر پدر و با فراگیرى زبان فارسى آغاز کرد و پس از آن، عازم مکتب خانه شد؛ مکتب خانههاى آن روزگار اغلب در مسجد بود و فاقد میز و صندلى! پس از گذراندن دوره مکتب، براى گذراندن کلاس چهارم آن نظام آموزشى، به نخستین مدرسه اى که در اصفهان به سبک جدید تأسیس شده بود و یکى از روحانیون که با پدر او نیز سابقه دوستى داشت، آن را اداره میکرد، رفت. شش کلاس آن نظام را در آن مدرسه گذرانید. تحصیلات حوزه را که در آغاز نزد پدر آموخته بود، در مدرسه «کاسه گران» اصفهان ادامه داد و سپس به مدرسه «ملا عبدالله» رفت و به تحصیل شرح لمعه مشغول شد. پس از آن به مدرسه صدر آمد و به خواندن «قوانین» پرداخت و در این میان، از محضر عالمان بزرگ اصفهان نیز در زمینههاى علمى و معنوى بهره می‌برد.
با تشریف فرمایى آیت‌الله بروجردى به قم، شور و بى قرارى زائدالوصفى وجود طلبه جوان را فرا گرفت و با اصرار فراوان به پدر، خواستار حضور و تحصیل در حوزه علمیه قم شد. پدر، در ابتدا با این سفر مخالف بود، ولى با واسطه قرار گرفتن یکى از علماى یزد، به سفر فرزند خود رضایت داد. در بدو ورود به قم، در مدرسه فیضیه مستقر شد. در آن زمان، آیت‌الله بروجردى، از برخى طلاب به سبب آشنایى با میزان توانایى علمى آنان، امتحان به عمل می‌آورد.
وى با شرکت در دروس سطح، کتابهاى رسائل، مکاسب و کفایةالاصول را به خوبى فرا گرفت و در درس خارج علماى بزرگ حوزه، از جمله آیت‌الله بروجردى (ره) و امام خمینى (ره) شرکت کرد. تلاش علمى ایشان در آن سال‌ها باعث شد تا بتواند از امام خمینى (ره) اجازه‌نامه اجتهاد دریافت کند. وى در طول آن سال‌ها از طریق شهریه، منبر و شرکت در جلسات وعظ و خطابه معاش خود را گذرانده است. ایشان در قم با یکی از بستگان و فامیل پدری وصلت کرد که حاصل آن چهار پسر و یک دختر است. دو نفر از فرزندان او از طلاب فاضل و قاضی هستند. وضعیت خانوادگى، به ویژه علاقهمندى پدر به تحصیلات حوزوى، استادان بزرگوار حوزه و صبر و بردبارى همسر و فرزندان خود را از عوامل مهم رشد علمى و فرهنگى خود میداند.
اساتید و همراهان آیت‌الله یزدى
دوران تحصیل آیت‌الله یزدى، سرشار از تحصیل در محضر عالمان بزرگ بوده است. از استادان وى، هنگام تحصیل در اصفهان، میتوان از آقایان شیخ حسن نجف آبادى، فقیه، سید محمدعلى ابطحى نام برد که بخشى از کتب دوره سطح را در خدمتشان فرا گرفت. با ورود به قم به دروس مرحوم آیت‌الله لاکانى، مرحوم حاج آقا حسین بُدلا و مرحوم زاهدى رفت و رسائل، مکاسب و کفایهالاصول را در محضر آیت‌الله حاج شیخ مرتضى حائرى، آیت‌الله مرعشى و آیت‌الله سلطانى فرا گرفت و در درس تفسیر علامه طباطبایى نیز حاضر شد.
وى در درس خارج علماى بزرگى همچون آیت‌الله بروجردى (ره)، آیت‌الله اراکى، آیت‌الله شیخ محمدتقى آملى، آیت‌الله شاهرودى و نیز یک دوره کامل در درس خارج امام خمینى (ره) شرکت کرد. آیت‌الله یزدى، ویژگى درس امام (ره) را چنین برمیشمرد: «حضرت امام (ره) قبل و بعد از شروع سال تحصیلى به نصیحت طلاب میپرداختند و در اکثر مواقع هم به یاد دارم که شاگردان تحت تأثیر نفوذ کلام حضرت امام (ره) به گریه می‌افتادند. عجیب اینجا بود که مسائل مطروحه از سوى امام گاه از اهمیت چندانى برخوردار نبود، ولى بحث و بیان امام به گونه اى بود که همه را به گریه می‌انداخت.
«همچنین درباره همراه بودن درس امام (ره) با بینش سیاسى میگوید: «ایشان در مسائل سیاسى و آموزش آن، در کنار دروس رسمى حوزه شیوههاى عجیبى داشتند. براى مثال عرض میکنم که یک بار در کلاس درس اصول، از این شیوه استفاده کردند. در اصول فقه، بحثى وجود دارد تحت این عنوان که امر و نهى در صورتى معنا دارد که مخاطب آن قابلیت تأثیر پذیرى و انبعاث داشته باشد. اکثر اساتید وقتى به این مبحث می‌رسند، در مقام مثال زدن میگویند: به دیوار و سنگ نمیتوان گفت چنین کن! اما حضرت امام می‌فرمودند: به خروشچف نمی شود امر کرد که نماز بخوان! خود به خود براى ما که شاگرد ایشان بودیم، این سؤال پیش می‌آمد که خروشچف دیگر چیست یا کیست؟ بعد که رفتیم دنبال پاسخ به این سؤال، مطالب فراوانی از مسائل اجتماعی آموختیم و همین امر بینش سیاسى ما را افزایش می‌داد و به گسترش افق دید ما کمک میکرد.
از دوستان و معاشران آیت‌الله یزدى در ایام تحصیل در اصفهان میتوان از آقایان: فقیه ایمانى، مدنى، اخوان «ابطحى»، سید محمدعلى مجلسى و سید محمدباقر مجلسى نام برد. همچنین وى در نخستین سالهاى طلبگى با آیت‌الله سید محمد حسین بهشتى آشنا شد و نظم آن شهید سعید را شایان ستایش میداند. از دوستان ایشان در زمان تحصیل در قم نیز میتوان از آقایان محمدى گیلانى، شیخ حسین مظاهرى، شیخ محمدتقى مصباح یزدى، سید على اکبر موسوى یزدى و حاج شیخ مرتضى تهرانى (انصارى) نام برد.
فعالیت‌هاى علمى و فرهنگى
زندگى آیت‌الله یزدى، همواره با تلاش‌ها و دغدغههاى علمى و فرهنگى همراه بوده است. بخشى از این تلاش‌ها در قالب سخنرانی‌ها و تدریس‌ها تبلور یافته است که اغلب، اساسی‌ترین مباحث اسلام و تشیع در آن مورد مداقه قرار گرفته است و تا هم اکنون نیز ادامه دارد. بخش دیگر آن نیز در قالب مقالات و کتب مفیدى است که جوانان و طالبان علم را از معارف والاى مکتب تشیع بهرهمند می‌سازد. ایشان نخستین مقالههاى خود را در نشریه «حکمت» به چاپ رساند. از جمله کتب ایشان که در زمان طاغوت به چاپ رسید، کتاب «گمشده شما» بود که چاپ آن باعث شد فردى به نام «مردوخ» به بهانه آن تهمت‌هاى ناروایى را به ساحت تشیع ابراز دارد. این مسئله باعث شد که آیت‌الله یزدى تهمت‌هاى او را در کتابى با عنوان «پاسخ تهمت‌هاى مردوخ» پاسخ دهد که هر دو کتاب «گمشده شما و پاسخ به تهمت‌هاى مردوخ مورد عنایت زعیم عالی‌قدر شیعه، حضرت امام خمینى (ره) قرار گرفت.
آیت‌الله یزدى در طول دوران مبارزه بر ضد رژیم شاهنشاهى، حتى در زمان تبعید، دست از نگاشتن در جهت تبیین معارف اسلامى برنداشت و تاکنون، کتاب‌ها و مقالات بسیارى را به چاپ رسانده اند که به برخى از آنها اشاره میکنیم:
از جمله کتب مهم ایشان به زبان عربی «فقه القرآن» در ۴ جلد است که در دوران زندان و تبعید جمع آورى و پس از انقلاب تنظیم و چاپ شد. هم‌اینک نیز به عنوان محور بحث ایشان در جلسه درس مورد بررسى و تبادل نظر قرار می‌گیرد. تاکنون دو جلد از این مجموعه که دربرگیرنده روایات و فتاوى است چاپ و نشر شده است. همچنین ایشان تقریرات درس آیت‌الله بروجردى، امام خمینى(ره) و آیت‌الله اراکى را نیز نوشتهاند. دو اثر قرآنی دیگر ایشان «قبسات من سورتی الحمد و القدر» و «الامامه و الولایه فی القرآن» است که کتاب آخر به شکل تألیف گروهی نگاشته شده است.
کتاب‌های عربی دیگر ایشان شامل اُسَسُ الایمان فى القرآن، نبذٌ من المعارف الاسلامیه، الولاده الاصطناعیّه للانسان، حکم التماثیل، من الذى بیده سهم الامام؟، رساله فى القسام، رسائل فقهیه، کتاب القضاء فی شرح العروه الوثقی، ثلاث رسائل فقهیه، اُسس العقیده فی الاسلام، آداب القضاء و احکامه، سلسله بحوث اسلامیه فی الحقوق، دارالاسلام و دار الحرب و المسائل الثقافیه است.
ایشان تفسیر سوره حمد و یک ترجمه قرآن کریم به زبان فارسی دارند. از جمله کتاب‌های فارسی ایشان مجموعه مقالات انسانشناسى در مجله حکمت، بشر و خداشناسى، گمشده شما، پاسخ تهمت‌هاى مردوخ، حسین بن على را بهتر بشناسیم، شرح قانون اساسى، مجموعه مقالات در قانون اساسى در مجله نور علم، روان شناسی اسلامی، اسلام همگام با زمان، سیری در تاریخ حدیث، علی (ع) بر منبر وعظ است. همچنین سازندگی محیط، انسان و خداشناسی، پایه‌های ایدئولوژی در اسلام، مسایل فقهی جدید، دنیا در نظر علی (ع)، چند نکته، ولایت فقیه، گفتار‌های اخلاقی و چهل حدیث است.
فعالیتهای سیاسی پیش از انقلاب
زندگى سیاسى آیت‌الله یزدى، با توجه به مبارزه بى امان ایشان با رژیم شاه و نیز افشاگری‌هاى فراوان که به تبعید و زندان معظم له منجر مى شد و با نگاه به سابقه مدیریت ایشان در دوران پیروزى انقلاب اسلامى، بخشى از تاریخ انقلاب را تشکیل میدهد و مطالعه آن، فضاى مبارزه و مقاومت را در اذهان دوستداران انقلاب زنده می‌سازد.
آیت‌الله یزدى با ورود به حوزه علمیه قم، مبارزه و درس را با هم شروع کرد و با شرکت در درس امام خمینى (ره) و جلساتى عمومى و خصوصى ایشان، توانایى و عزم خود را براى پیگیرى جریانهاى سیاسى و پیروى از خط مشى امام (ره) اعلام می‌دارد. ارتباط وى با امام با حاضر شدن در درس خارج اصول ایشان در مسجد سلماسى و پرسشهاى علمى و سیاسى در پایان درس آغاز شد. در آن ایام، در عصرهاى جمعه، بیشتر جوانان به سینما می‌رفتند و جو سینما‌ها آکنده از فیلم‌هاى زشت و مبتذل بود. حضرت امام (ره) با توجه به این معضل، از تعدادی طلاب خواسته بودند که جلساتى را در عصرهاى جمعه در شهر‌های مختلف برقرار کنند. رساندن این پیام امام (ره) در برخى از شهرها، به عهده آیت‌الله یزدى قرار گرفت.
جلسه معروف مسجد امام حسن عسگرى (ع) واقع در قم نمونه‌ای از منبر و سخنرانی‌های وی است که هر یک از گویندگان به دستور امام راحل ده شب در آنجا به سخنرانى پرداختند. هنگامى که نوبت به آیت‌الله یزدى رسید، به جاى ده شب، بیست شب آن جلسه را اداره کرد. عنوان بحث‌هاى وى در آن بیست شب، «انقلاب‌هاى تاریک و روشن» بودکه امام (ره) نیز یک شب به آن محفل آمد و تا پایان جلسه هم حضور داشتند.
سخنرانی‌هاى ایشان در آن ایام، داستان‌هایی دارد که در کتاب خاطرات ایشان آمده که کسی محضر امام شکایت کرد و باعث شد امام خمینى (ره) ایشان را احضار فرماید و پس از نصیحت به شاکی فرمودند من در جریان مطالب منبر‌های شما در مسجد امام هستم و شیشه عطرى هدیه و براى ایشان دعا کردند. ویژگى سخنرانی‌هاى آیت‌الله یزدى این بود که در سخنرانى خود ضمن بیان مکتب و روش اهل بیت (ع) و نیز خط مشى دشمنان آنها، واقعیات مبارزه و مصداق‌هاى کنونى دشمنى با اهل بیت (ع) را بیان میکرد؛ مثلاً در باره نهضت امام حسین سلام الله علیه سخن میگفت و بدى و پلیدى یزید و پیروانش را به مردم گوش زد میکرد. سپس حسینیان زمان و یزیدیان این دوره را با ویژگی‌هاى آنها و با انطباق با صدر اسلام بیان می‌فرمود. کتاب «حسین بن على را بهتر بشناسیم» حاصل این سخنرانی‌ها بود که چند بار، ساواک آن را از بازار جمع آورى کرد.
ساواک که اینگونه افشاگری‌ها را بر نمی تافت، آیت‌الله یزدى را بار‌ها دستگیر و ممنوع المنبر کرد؛ از جمله دستگیرى بعد از ۲۱ رمضان در مسجد جامع قم و پس از سخنرانى در منزل آیت‌الله العظمی گلپایگانى را میتوان نام برد. ساواک بار‌ها ایشان را تبعید کردکه طولانی‌ترین آنها پس از بندر لنگه و بوشهر، رودبار بود؛ اما آیت‌الله یزدى در دوره تبعید نیز دست از مبارزه برنمی داشت و بار‌ها به طور مخفیانه به تهران و قم می‌آمد و در جریان امور قرار می‌گرفت و اعلامیههاى امام را براى مردم و علماى شهرها می‌برد. ایشان در قم و تهران جلساتى را به صورت مخفى تشکیل می‌داد و با افراد و جریانهاى گوناگون به تبادل نظر می‌پرداخت که به جلسات زیرزمینى شهرت یافته بود.
از دیگر فعالیت‌هایى که در کارنامه سیاسى آیت‌الله یزدى می‌درخشد، پناه دادن به آن دسته از سربازان فرارى بود که پس از دستور امام (ره) و پیش از پیروزى انقلاب، از ارتش گریخته و به مردم پیوسته بودند. منزل او در آستانه پیروزى انقلاب مرکز تلاش‌ها و نیز حل و فصل بسیارى از امور جریانهاى انقلاب بود. همان منزلى که امام (ره) پس از پیروزى انقلاب و مراجعت به قم، در آن ساکن شدند. پس از پیروزى انقلاب اسلامى، در اولین سخنرانى امام (ره) در فیضیه که شور و شوق فراوان و کثرت جمعیت مانع از انجام این سخنرانى بود حضرت امام به ایشان دستور می‌فرمایند براى آرام کردن مردم ایراد سخن کنند و ایشان نیز امر امام را اطاعت نمودند که خاطره آن در اذهان حاضران در آن روز بزرگ باقى مانده است.
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از مراکز بسیار مهمى بود که در زمان رژیم طاغوت، خدمات شایانى را به مبارزات ملت ایران براى دست یابى به انقلاب اسلامى انجام داده است. آیت‌الله محمد یزدى، از آغازین روزهاى تأسیس این مرکز، با آن همکارى داشته است و این همکارى تاکنون نیز ادامه دارد. ایشان خود درباره جامعه مدرسین میگوید: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در شمار مراکزى بود که توانست احترام توده مردم را نسبت به خود جلب کند. مردم اعضاى جامعه را افرادى متدین و فاضل یافته بودند و عمیقاً به این باور رسیده بودند که اینان کسانى نیستند که براى قصد و غرض دنیوى کارى انجام داده و سخنى بگویند و جز براى خیر و انجام وظیفه دینى و الهى خودکارى نمی‌کنند.
خدمات سیاسى آیت‌الله یزدى پس از انقلاب
آیت‌الله محمد یزدى، پس از پیروزى انقلاب اسلامى نیز همواره در خدمت نظام و بازوى تواناى امام و رهبرى بود. ایشان در مسؤولیت‌هاى بسیار مهمى ایفاى نقش کرده‌اند که برخى از آنها بدین شرح است:
ریاست دادگاه انقلاب اسلامى قم، ریاست دفتر امام (ره) در قم، نمایندگى مجلس خبرگان قانون اساسى، نمایندگى مجلس شوراى اسلامى در دو دوره متوالى (دوره اول از قم و دوره دوم از تهران)، نائب رئیس مجلس شوراى اسلامى، عضویت در شوراى نگهبان پس از استعفاى آیت‌الله العظمی صافى گلپایگانى و عضویت در شوراى بازنگرى قانونى اساسى از جمله سمت‌های ایشان بود.
همچنین ریاست قوه قضائیه با حکم مقام معظم رهبرى در دو دوره پنج ساله، نمایندگى رؤساى سه قوه در هیئت سه نفره حل اختلاف بین مرحوم رجایى و بنی صدر، نمایندگى مجلس خبرگان رهبرى، نائب رئیس و قائم مقام اجرائى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و عضویت در دوره چهارم و پنجم شورای عالی حوزه‌های علمیه و رئیس دوره پنجم آن شورا از دیگر سمت‌های ایشان بود.
آیت‌الله یزدی ریاست جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، رئیس مجلس خبرگان رهبری بوده برعهده داشته و ۱۱ آبان ماه ۱۳۹۹ نیز از عضویت در شورای نگهبان به دلیل کهولت سن انصراف داده بود. ایشان البته در تمام این دوران به تدریس دروس خارج حوزه و تربیت شاگردان مکتب اهل بیت (ع) اشتغال داشت تا اینکه در 19 آذرماه جاری دعوت حق را لبیک گفت.
انتهای پیام
