راز استفاده از واژه «یوم» برای قیامت

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر قرآن کریم حجت‌الاسلام سیداحمد خاتمی با محوریت سوره ابراهیم، روز گذشته 23 آذرماه برگزار شد.

وی در این جلسه به تفسیر آیه بیست و یکم سوره ابراهیم پرداخت. خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: «وَبَرَزُوا لِلَّهِ جَمِيعًا فَقَالَ الضُّعَفَاءُ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذَابِ اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ قَالُوا لَوْ هَدَانَا اللَّهُ لَهَدَيْنَاكُمْ سَوَاءٌ عَلَيْنَا أَجَزِعْنَا أَمْ صَبَرْنَا مَا لَنَا مِنْ مَحِيصٍ؛ و همگى در برابر خدا ظاهر مى‌شوند، پس ناتوانان به گردنكشان مى‌گويند ما پيروان شما بوديم، آيا چيزى از عذاب خدا را از ما دور مى‌كنيد؟ مى‏‌گويند اگر خدا ما را هدايت كرده بود، قطعاً شما را هدايت می‌کرديم، چه بى‏‌تابى كنيم، چه صبر نماييم، براى ما يكسان است، اما راه گريزى نيست».

وی در این جلسه اظهار کرد: در بحث گذشته مفردات آیه مورد بحث قرار گرفت و یک ترجمه اجمالی از آیه بیان شد. این آیه شریفه دو بخش دارد. در بخش اول سخن از «بروز لله» است. بخش دوم سخن از «محاجه پیروان و رهبران» دارد. بخش اول آن بیانگر این است که قیامت «یوم بروز» است. قیامت حدود هفتاد نام دارد که یکی از آنها «یوم تبلی السرائر» است یعنی باطن‌ها آشکار می‌شود. «تبلی» از ریشه بلا و امتحان است؛ چون هنگام آزمون حقایق اشیا روشن می‌شود. پس در قیامت باطن‌ها آشکار می‌شود. آیه 16سوره غافر هم می‌فرماید: «يَوْمَ هُمْ بَارِزُونَ لَا يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْءٌ لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ؛ آن روز كه آنان ظاهر گردند، چيزى از آنها بر خدا پوشيده نمى‏‌ماند، امروز فرمانروايى از آن كيست، از آن خداوند يكتاى قهار است». سخن این است که این هفتاد مرتبه‌ای که کلمه «یوم» در قرآن برای قیامت گفته شده است، «یوم» به معنای بروز و شفافیت است والا روز قیامت نه روز دارد و نه شب، شب و روز برای دنیاست. پس در قیامت روز و شب نیست، چون نظام سپهری در هم پیچیده می‌شود. آیه 114 سوره انبیا می‌فرماید: «يَوْمَ نَطْوِي السَّمَاءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ كَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ وَعْدًا عَلَيْنَا إِنَّا كُنَّا فَاعِلِينَ». پس اینکه «یوم» گفته می‌شود اشاره به این است که در قیامت چیزی پوشیده نمی‌ماند. بنابراین آنجا علم اجمالی وجود ندارد و هر چه هست علم تفصیلی است.

استاد حوزه علمیه ادامه داد: ما الآن در بخش اول آیه هستیم. گفتیم آیه دو بخش دارد که بخش اول «وَبَرَزُوا لِلَّهِ جَمِيعًا» است. بروز را معنا کردیم که به معنای ظهور است. «براز» به معنای فضای خالی و باز است، چون ظهور و بروز در آن است. به سرزمین پهناور و باز «براز» می‌گویند. به روندگان در این زمینه می‌گویند «برزوا». آشکار شدن حریفان در برابر یکدیگر با لفظ «برز» توصیف می‌شود: «لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلَى مَضَاجِعِهِمْ». در قرآن 9 بار واژه بروز آمده است که چند مرتبه مربوط به قیامت است. آیا فقط در قیامت بروز است یا الآن هم بروز وجود دارد؟ نباید تردید کرد در این مطلب که انسان‌ها در همه شئونشان مشهود خدا هستند و خدا آنها را می‌بیند و ذات مقدس ربوبی کاملا مطلع است چگونه عمل می‌کنند. آیه 61 سوره یونس می‌فرماید: «‌وَمَا تَكُونُ فِي شَأْنٍ وَمَا تَتْلُو مِنْهُ مِنْ قُرْآنٍ وَلَا تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلَّا كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُودًا إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ وَمَا يَعْزُبُ عَنْ رَبِّكَ مِنْ مِثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ وَلَا أَصْغَرَ مِنْ ذَلِكَ وَلَا أَكْبَرَ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ؛ و در هيچ كارى نباشى و از سوى او [=خدا] هيچ [آيه‏ اى] از قرآن نخوانى و هيچ كارى نكنيد، مگر اينكه ما بر شما گواه باشيم، آنگاه كه بدان مبادرت مى‌ورزيد و هم‏وزن ذره‏‌اى نه در زمين و نه در آسمان از پروردگار تو پنهان نيست و نه كوچكتر و نه بزرگتر از آن چيزى نيست، مگر اينكه در كتابى روشن [درج شده] است».

وی در پایان گفت: پس همه ما در دنیا و آخرت مشهود حضرت هستیم، ولی بین این دنیا و آن دنیا یک تفاوت است و آن اینکه در روز قیامت نه فقط ذات مقدس ربوبی، بلکه همه می‌بینند، به دلیل آنکه در روز قیامت همه موانع دید از بین می‌رود. موانع چیست؟ موانع کوه‌ها هست: «‌وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْجِبَالِ فَقُلْ يَنْسِفُهَا رَبِّي نَسْفًا فَيَذَرُهَا قَاعًا صَفْصَفًا لَا تَرَى فِيهَا عِوَجًا وَلَا أَمْتًا؛ و از تو در باره كوه‌ها مى‌پرسند، بگو پروردگارم آنها را [در قيامت] ريز ريز خواهد ساخت، پس آنها را پهن و هموار خواهد كرد نه در آن كژى مى‌‏بينى و نه ناهموارى». پس در قیامت موانع دید از بین می‌رود. همچنین مردگان از درون زمین بیرون می‌آیند. مضاف بر این، نامه اعمال گشوده می‌شود. چهارم اینکه دست و پا و اعضا و جوارح سخن می‌گویند.