تقابل سبک زندگی اسلامی با اصالت سود

حجت‌الاسلام مجید نصیری، استاد حوزه و دانشگاه و مسئول سابق نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد خراسان رضوی در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، اظهار کرد: برای ورود به بحث سبک زندگی ابتدا باید یک تعریف درست از آن را ارائه داد و پس از آن باید مبانی سبک زندگی اسلامی را بشناسیم و به شاخص‌ها و محتوای سبک زندگی اسلامی بپردازیم.

نقش عقاید و سلایق در سبک زندگی

وی افزود: الگو و روش سبک زندگی اسلامی ارتباط دقیقی با مبانی و شاخصه‌های خود دارد. سبک زندگی عبارت از مجموعه رفتارهای مبتنی بر عقاید و سلایق است و در بحث سبک زندگی به طور مستقیم به عقاید کاری نداریم، اما مجموعه رفتارهای مبتنی بر آن اساس سبک زندگی را می‌سازد.

نصیری اضافه کرد: گاهی سبک زندگی ما مبتنی بر عقایدمان می‌شود؛ مثل نماز خواندن و روزه گرفتن و گاهی اوقات هم فاصله‌ای بین عقاید ما و سبک زندگیمان به وجود می‌آید که ناشی از سلایق‌مان است، مثل برگزاری مراسم‌، تفریحات و دیگر رفتارهای روزمره که همه برخاسته از سلایق است.

این مدرس دانشگاه با تشریح مبانی سبک زندگی اسلامی ادامه داد: تفاوت فاحشی میان مبانی سبک زندگی اسلامی و غربی وجود دارد. در سبک زندگی غربی اصل نفی خداوند و نفی عالم غیب وجود دارد. نفى عالم غيب یعنی مفاهیمی مثل معنویت، برکت و آخرت در زندگی انسان معنا ندارد و به همین دلیل در علوم تجربه‌گرای غربیان چیزی مورد پذیرش قرار می‌گیرد که بتوان آن را مشاهده کرد و مفهوم غیب چون قابل تجربه نیست، مورد پذیرش هم قرار نمی‌گیرد.

اصالت‌های منفی در سبک زندگی غربی

وی گفت: در مقابل سبک زندگی غربی، سبک زندگی اسلامی مبنایی اساسی دارد و آن اصل اعتقاد به توحید و عالم غیب است، باور به معاد و اعتقاد به امام از مبانی سبک زندگی اسلامی است؛ در سبک زندگی غربی سه اصالت به صورت جدی وجود دارد؛ یکی اصالت لذت، دوم اصالت سود و دیگری هم اصالت فرد است و به همین دلیل انسان همواره به فکر منافع شخصی خود است و مفاهیمی مثل ایثار، خانواده و جامعه معنایی ندارد و غرب دچار فروپاشی نظام خانواده در فرهنگ خود شده است.

نصیری با اشاره ارکان با اصالت سبک زندگی اسلامی تصریح کرد: در سبک زندگی اسلامی، خدا محوری و آخرت‌گرایی اصالت دارد، تکلیف‌مداری در مقابل لذت‌جویی اصالت دارد و خانواده محوری مطرح است که سرلوحه چنین زندگی با اصالتی را می‌توان آیه ۱۱۱ سوره توبه دانست که می‌فرماید «إِنَّ اللَّهَ اشتَرى مِنَ المُؤمِنينَ أَنفُسَهُم وَأَموالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ».

این مشاور خانواده بیان کرد: در بحث توسعه مبتنی بر ارزش‌های اخلاقی و اسلامی موضوع عدالت‌گرایی از شاخصه‌های مهم است و اگر توسعه مبتنی بر عدالت نباشد و مثل توسعه در نظام سرمایه‌داری باشد، فاصله طبقاتی بین شهروندان بیشتر ایجاد می‌شود. در توسعه مبتنی بر ارزش‌های اسلامی عدالت وجود دارد که می‌گوید امکانات باید بین آحاد جامعه تقسیم شود و برخورداری عموم مردم از رفاه نسبی وجود داشته باشد.

پرهیز از پول‌های بادآورده در اقتصاد اسلامی

نصیری افزود: در سبک زندگی اسلامی تلاش و کار ارزشمند است. در اقتصاد اسلامی کسب درآمد بر اساس کار و تلاش اصالت دارد و همواره بر پرهیز ازجمع‌آوری پول‌های بدون پشتوانه تأکید می‌شود، در صورتی که در سیستم ربوی هیچ کار و تلاشی اتفاق نمی‌افتد و تنها پول سبب افزایش درآمد می‌شود و این کسب حرام است.

وی اضافه کرد: در سبک زندگی اسلامی هر سودی که بر اساس تولید، کار و ارائه خدمت کسب نشود، درآمد مثبتی به حساب نمی‌آید. این پول‌های غیرمثبت سبب رشد مردم جامعه نمی‌شود و درآمد تنها به طبقه خاص سرمایه‌داری و رانتی می‌رسد. در اقتصاد اسلامی مفهوم « لَیسَ لِلاِنسانِ اِلّا ما سَعی» وجود دارد و هرکس باید بر اساس تلاش خود سود پیدا کند.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: در حوزه کسب و کار ما اشکالی وجود دارد که مردم به سمت پول‌های بادآورده سوق پیدا می‌کنند. این اشکال دلیلش از رونق افتادن بازار تولید و کسب و کار است و سیستم حکومتی و دولتی از واحدهای صنعتی و تولیدی حمایت نمی‌کنند و مردم مجبور می‌شوند از روش‌هایی مثل واسطه‌گری‌ها کسب درآمد کنند.

نصیری گفت: گاهی انسان از طریق مسکن کسب سود می‌کند. یکی از راه‌های کسب سود از طریق مسکن آن است که انسان مسکن را می‌سازد و ارزش افزوده برای آن ایجاد می‌کند و به درآمد می‌رسد، اما گاهی مسکن ساخته شده بین افراد جامعه دست به دست می‌شود و به فروش می‌رسد و در هر مرحله سودی بر آن اضافه می‌شود؛ در بخش اول سود مثبت بر اساس تولید رقم می‌خورد، اما در مورد دوم سود دلالی و واسطه‌گری ایجاد می‌شود.

وی تصریح کرد: دو شاخصه مهم سبک زندگی اسلامی موضوع عدالت اجتماعی و اصل قناعت است؛ در جامعه اسلامی نباید مصرف‌گرایی ترویج شود. در واقع در سبک زندگی اسلامی قناعت به معنای پرهیز از افزایش سطح رفاه و پیشرفت نیست، بلکه قناعت نقطه مقابل مصرف‌زدگی است و مصرف بهینه را می‌توان قناعت معنا کرد.

ظهور منطق‌محوری برای تقابل با مصرف‌گرایی

نصیری اظهار کرد: عقل‌گرایی و منطق‌محوری شاخصه دیگری از سبک زندگی اسلامی است که باید در تمام عرصه‌های زندگی بروز و ظهور داشته باشد که با یک چنین شاخصی می‌توان با مفاهیم و رفتارهایی مثل مدگرایی و تفاخر در مصرف مقابله کرد.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: مردم و مسئولان در حوزه اشتغال باید به سمت ارزش‌گذاری تولید و تلاش بروند. جامعه‌ای که مصرف‌گراست و سود خود را از تولید کسب نمی‌کند روزی زمین می‌خورد و مسائلی مثل مشکلات فعلی موجود در جامعه ما پدید می‌آید. رشد نقدینگی که به دلیل کاهش تولید اتفاق می‌افتد، در مقابل دلالی را رشد می‌دهد، و در حال حاضر دولت و مردم در موضوع دلالی همراه هستند.

نصیری ادامه داد: درمان یک چنین بیماری در سطح جامعه ابتدا به دست مسئولان است که به فضای تولید و کسب و کار رونق دهند و واسطه‌ها را حذف کنند و خودشان هم از سودآوری واسطه‌گرایانه دست بردارند و تورم را کنترل کنند و بسته‌های تشویقی و حمایتی برای مشاغل تولیدی در نظر گرفته شود.