«مزمل»، سوره‌ای که منشور دعوت رسول خدا را بیان می‌کند

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، وحید نمازی، مدرس مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران، شامگاه 20 اردیبهشت‌ماه در چهارمین نشست «تدبر در قرآن کریم با تدبر در سوره مبارکه «مزمل»» که به میزبانی مرکز قرآنی شهید شهریاری نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فردوسی مشهد، به‌صورت مجازی برگزار شد، اظهار کرد: خواندن این سوره مبارکه به اندازه‌ای اهمیت و ارزش دارد که امام صادق(ع) فرموده‌اند: «هرکس به خواندن این سوره مبارکه عادت کند و پیامبر(ص) را در خواب ببیند و آنچه را بخواهد از پیامبر(ص) را طلب کند، خداوند هر خیر و نیکی را که خواهان آن است، به وی عطا می‌کند. هرکس در شب جمعه، صدبار این سوره را بخواند خداوند صد گناه وی را خواهد بخشید و صد نیکی با ده برابر پاداش، آنگونه که خداوند در قرآن می‌فرماید، برای وی در نظر گرفته می‌شود.»

وی ادامه داد: همچنین این امام بزرگوار در جایی دیگر نیز می‌فرماید: «هرکس سوره مبارکه مزمل را در عشاء آخر و یا در پایان شب بخواند، شب و روز به همراه سوره مزمل گواه وی خواهند بود و خداوند به وی زندگیانی پاک و پسندیده و مرگی پاک ارزانی خواهد داشت.»

مدرس مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران گفت: پیامبر(ص) نیز می‌فرماید: «هرکس این سوره را بخواند، پاداشی معادل کسی که تمام اجنه و شیاطین را در راه خدا آزاد کرده باشد، به وی اعطا می‌شود و هرکس به خواندن این سوره عادت کند، خداوند بلا و گرفتاری‌ را از او دور می‌کند و پیامبر(ص) را در خواب می‌بیند.»

سوره مبارکه «مزمل» سوره‌ای مختص پیامبر اکرم(ص)

نمازی با اشاره به معنای «مزمل» در این سوره مبارکه بیان کرد: در واقع مزمل به وابستگی و محصور شدن در علاقه‌ها و خانواده‌ها گفته می‌شود و به عبارت دیگر مزمل یعنی محصوریت و احاطه شدن است با بار، فکر و یا دغدغه زیاد. همچنین مزمل یعنی کسی که آنقدر بار به دوش گرفته که محصور آن‌ها شده است.

وی تصریح کرد: این سوره، سومین سوره‌ای است که در ابتدای بعثت برای هدایت عمومی انسان‌ها که هنوز در این زمان هیچکس در این هدایت قرار نگرفته بود، بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده است. بر همین اساس پیامبر(ص) از شدت دغدغه‌ای که در جهت هدایت بشر داشتنند، به نوعی بار بزرگی بر دوش خود احساس می‌کردند و از این جهت آرام نمی‌گرفتند و وجودشان را لرز فرا گرفته بود. از این‌رو به نظر می‌رسد که قلب نازنین پیامبر(ص) برای حمل بار سنگین رسالت خویش نیاز به آرامش داشت.

مدرس مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران اضافه کرد: به‌صورت کلی مزمل یعنی رسول خدا(ص)، یعنی کسی که تمامی وجود خود را وقف هدایت انسان‌ها و نشر قرآن کرده است. پس سوره مبارکه «مزمل»، سوره‌ای است که اختصاص بسیاری به رسول خدا دارد.

مزمل؛ التیامی است بر قلب رسول خدا(ص)

نمازی با بیان اینکه آیات این سوره به دو دسته اول آیاتی که خداوند، رسولش را و دسته دیگر هم آیاتی هستند، که خداوند بندگان خود را مورد خطاب قرار می‌دهد و به‌نوعی این سوره التیامی است بر قلب رسول خدا(ص)، اظهار کرد: در حقیقت نزول این سوره بر این اساس است که پیامبر اکرم(ص) یک نوع سنگینی باری را که به واسطه رسالتی که بر عهده ایشان قرار گرفته بود، بر دوش خود احساس می‌کردند. در حقیقت این سوره می‌تواند منشور دعوت رسول خدا نیز باشد، زیرا ایشان همواره دغدغه رسالت داشتند و این سوره نازل شد تا این دغده ایشان را جهت دهد و به ایشان اجازه ندهد که در وجود خود هیچگونه اضطراری راه دهند.

وی تصریح کرد: در آیه دوم این سوره خداوند می‌فرماید: «قُمِ‌اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلً» قیام کن. در اینجا منظور قیام رسول خدا(ص) برای دعوت مردم است. پس در این سوره مبارکه می‌خواهیم با چگونگی قیام رسول خدابرای دعوت بشر به هدایت، آشنا شویم. در حقیقت در این آیه خداوند به پیامبر می‌فرماید که شب را قیام کن جز بخش اندکی از آن را.

مدرس مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران گفت: در واقع «قُمِ‌اللَّيْلَ» در این آیه به معنای بیدار ماندن نیست، بلکه به معنای بیدار شدن و زنده داشتن شب است. اما در اینجا باید به چیستی شب پی برد و اینکه چرا شب باید زنده نگاه داشته شود؟. خداوند در اینجا به پیامبر(ص) می‌گوید که این کارها را بناست که تو انجام دهی چون ما به زودی یک قول سنگینی را بر تو نازل می‌کنیم.

نمازی اظهار کرد: در آیه سوم نیز می‌فرماید«نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلً». این آیه نشان می‌دهد که خداوند همواره در این سوره به نوعی حد شب زنده داری و قیام را برای رسول خدا مشخص می‌کند و بیشتر بر روی نیمه شب تأکید دارد، به گونه‌ای که در اینجا نیمه شب موضوعیت پیدا می‌کند و می‌فرماید که قیامت را بیشتر و ترتیل قرآن را به برنامه خود اضافه کن.

وی با بیان اینکه در این سوره به دو موضوع مهم نماز شب و ترتیل قرآن اشاره دارد، تأکید کرد: نکته‌ای که از این سه آیه ابتدایی متوجه می‌شویم این است که ما در این سه آیه با یک اندازه گذاری برای قیام، شب، روز و نوع مطالب مواجه هستیم.

مدرس مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران گفت: در آیه چهارم نیز خداوند می‌فرماید: «أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلً» خداوند در این آیه دستور می‌دهد پس از اینکه اقامه نماز کردی، قرآن را ترتیل کن و این ترتیل قرآن به معنای خوش خواندن با شمردگی و تجوید است و به عبارت دیگر اینکه در شب، قرآن را بیشتر بخوان.

نمازی اظهار کرد: در آیه شریفه پنجم این سوره نیز خداوند فرموده است: «رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلً» در این آمده که خدای تو پروردگار عالم است، نه افراط و تفریطی دارد نه از جایی احاطه شده، بنابراین غیر از او هیچ خدایی وجود ندارد و بر همین اساس باید بر چنین خدایی توکل کرد. در حقیقت این توکل باعث می‌شود که انسان خودش را چنان هم که فکر می‌کند مسئول همه اتفاقات نداند و رسول اکرم(ص) نیز نباید بار هدایت همه انسان‌ها را به دوش بکشد.

وی اظهار کرد: علامه می‌گوید که مخاطبان پیامبر(ص) در اینجا ممکن است هر انسانی باشد چون در ابتدای بعثت بناست که همه انسان‌ها را هدایت کند و دغدغه همه عالم از شرق، غرب، گذشته و آینده را دارد. خداوند به ایشان می‌گوید که این ربی که تو به اسم او متصل شده‌ای این رب مشرق و مغرب است و غیر از او هیچ ربی نیست، بنابراین خیالت راحت باشد و به او تکیه کن زیرا هیچ اراده‌ای از اراده او خارج نیست.

«مزمل»؛ قیام شبانه انسان

استاد مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران افزود: در حقیقت سوره مبارکه «مزمل» قیام شبانه انسان است و به منظور واقعی قیام شبانه رسول‌خدا(ص) برای دعوت بشر که دو محور شب و روز دارد، خداوند قیام شب را برای رسول خدا گفته است اما کارکرد قیام شب با قیام روز با یکدیگر متفاوت است.

نمازی ادامه داد: این در حالی است که قیام شب برای عبادت و اتصال به خدا و قیام روز هم برای مشغله‌های روزانه انسان است، بنابراین اهل قیام سعی می‌کنند از شب استفاده کنند، چرا که در طی روز ارتباط با خدا به راحتی برای او میسر نمی‌شود و باید این ارتباط را با خدا حفظ کرد.

وی بیان کرد: این سوره به نوعی به شبانه روز اشاره دارد، اما بر روی شب تمرکز بیشتری دارد و در طی روز اتفاقات و رویکردهای مختلفی را به پیامبر اسلام گوشزد می‌کند، اما شاکله همه این‌ها بحث ذکر «رب» است. یعنی این سوره، سوره‌ای است برای رسول خدا(ص) در جهت دعوت عالمیان که امر اصلی آن شب زنده داری است و این شب زنده‌داری به واسطه ارتباط رسول اکرم(ص) با خداوند صورت می‌گیرد.

مدرس مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران تصریح کرد: در واقع اساس قیام شب، نماز است و این اقامه نماز برای ارتباط با خداوند است و این اقامه نماز است که قیام در شب را معنا دار می‌کند. پس رسولی که دغذغه و بار رسالت بر دوش او سنگینی می‌کند، نیاز دارد تا به سراغ خداوند برود تا به آرامشی دست یابد و این آرامش و سراغ خداوند رفتن راهی جز اقامه نماز، ندارد.

نمازی اضافه کرد: در آیه پنجم این سوره مبارکه، خداوند دلیل این قیام را اینگونه بیان می‌کند که بناست به زودی بر ایشان قول ثقیلی القا شود و ارزش و ثقل این قول نیازمند این قیام شبانه و اقامه نماز است. در حقیقت حضرت علامه نیز این قول ثقیل را نزول قرآن عنوان کرده است.

وی با اشاره به تفسیر آیه 6 این سوره مبارکه نیز اظهار کرد: همواره سوره مزمل، حکایت حقیقت کارکرد شب و روز را بیان می‌کند. حضرت علامه در تفسیر آیات 6 و 7 این سوره مبارکه می‌فرماید نماز شب از هر عمل دیگر در صفای نفس، انسان را ثابت قدم تر می‌سازد و بهتر از هر چیز نفس آدمی را از اینکه به وسیله مشاغل روز، دچار کدورت شود حفظ می‌کند. نماز شب استوارترین و صائب ترین سخن است برای اینکه در نماز شب حضور قلب بیشتر و توجه به کلام نیز دقیق‌تر است. در واقع ایشان می‌فرماید که شب مشغله کاری کمتر بوده و ذهن و قلب آمادگی بیشتری برای حضور در برابر خداوند را دارد.

استاد مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران ادامه داد: در آیه شریفه 8 این سوره نیز خداوند می‌فرماید «وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَتَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا». در حقیقت این آیه هم در امتداد نماز شب و نماز و قرآن بیان شده است و هم در پاسخ به آیه«إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلً» آمده است. در این آیه خداوند به رسول خود می‌گوید که ذکر دائمی خدا را بر قلب جاری کن و از غیر خدای تعالی منقطع نشو.

نمازی افزود: آیات 10 و 11 این سوره مبارکه به نوعی به اوامری اشاره دارد که در امتداد بحث قبلی برای رسول خدا در مواجهه با کافران و عالمیان حادث می‌شود. آیات 12 تا 14 این سوره مبارکه نیز حکایت از آن دارد که خداوند می‌فرماید ما رسولی را که مایه هدایت انسان باشد و در این مسیر تلاش دارد را فرستادیم پس به او کفر نکنید، زیرا که همان رسول شما بر کفر شما در آن دنیا خواهد بود.

وی تصریح کرد: در این سوره مبارکه وقتی اوامر رسول با مردم را بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم که رسول خدا با کافران بسیاری مواجه است و گویی هیچ مومنی در این عالم وجود ندارد و طبیعی است که رسول خدا این بار رسالت را برای خود سنگین می‌داند. حال که در این آیه، خداوند ما را خطاب قرار می‌دهد و به نوعی ما را کافر می‌داند.

بیان نتیجه بخش بودن دعوت پیامبر(ص) در سوره مبارکه«مزمل»

استاد مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه این سوره نتیجه بخش بودن دعوت رسول را نیز بیان می‌کند، افزود: از آیات 16 به بعد خطاب سوره عوض می‌شود و ما به عنوان مخاطب خدا قرار می‌گیریم و راه هدایت را برای ما اینگونه باز می‌کند و می‌فرماید رسولی که تلاش دارد تا شما را هدایت کند و شما از او فرار می‌کنید و هزارن مسئله را برای او به وجود می‌آورید، همین رسول بعدها شاهدی برای شما و اعمالتان خواهد بود.

نمازی تصریح کرد: اساس هدایت این سوره بر این مبناست که با توجه به اینکه انسان‌ها نوعا با کفر خود با رسول مواجه می‌شوند و حکایت اولین مواجه ما با دعوت رسول است دارد، در ذیل این سوره القاب بسیاری برای پیامبر اکرم(ص) داده، زیرا هرکسی به نوعی در تلاش بوده ایشان را نپذیرند.

وی با بیان اینکه در این سوره مبارکه خداوند دستورالعمل آمادگی برای قیام را می‌دهد، گفت: در حقیقت اوامری چون قیام برای نماز شب و ترتیل قرآن برای شخص مزمل امر شده است. یعنی برای شخصی که دغدغه رسالت رسول خدا(ص) که دغدغه هدایت اجتماعی را داشتند، این اوامر لازم است.

استاد مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران افزود: به عبارتی هرچه دغدغه و اضطرار مؤمن بیشتر باشد، امر به قیام و نماز شب و قرائت قرآن برای او ضرورت بیشتری پیدا می‌کند تا آنجا که پس از نرول این آیات بر پیامبر، ایشان هر شب نماز شب می‌خواندند، به گونه‌ای که برخی از افراد گمان می‌کردند که این نماز بر ایشان واجب شده است.

نمازی ادامه داد: همچنین از طرفی نیز برخی نیز از ایشان اطاعت می‌کردند و آن‌ها نیز این نماز را به پا می‌داشتند و این نشان می‌دهد که افراد دیگری هم در این فرایند با رسول خدا همراه شدند. این در حالی است که تا آیه 19 بحث هدایت رسول و این همه دغدغه و مواجه ایشان با یک عالم از جنس کفر مطرح است. در حقیقت یکی از ابعاد غرض این سوره متناسب است با سوره مبارکه ماعون که همه دردها، مسائل اجتماعی و کفر کفار را ناشی از سهو نماز نمازگزاران می‌داند.