مخالفت‌های فراوان در مسیر کیفیت آموزشی وجود دارد / مقیاس اخلاق دانشجویی ساخته می‌شود

به گزارش ایکنا، علی خاکی‌صدیق، معاون آموزش وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، 5 آبان‌ماه در ادامه سلسله نشست‌های «دانشگاه اخلاق‌مدار» گفت: از دستاوردهای مهم و کلیدی آموزش عالی کشور این است که زیست‌بوم آموزش، پژوهش و فناوری داریم و در جریان ویروس کرونا، موفقیت کارکرد آن را در آموزش عالی مشاهده کردیم. البته چالش‌های جدی هم در این زمینه داریم که مهمترین آن اخلاق حرفه‌ای است.

وی افزود: در طول حدود 13 سال گذشته تلاش‌های خوبی در تدوین اصول اخلاق پژوهشی، فرهنگ‌سازی، تشکیل سمینار و کلاس‌های درس و ... صورت گرفته و قوانین و دستورالعمل‌‌هایی هم وضع شده است.

خاکی‌صدیق افزود: توجه به اخلاق پژوهش در بیش از یک دهه گذشته، کانون توجهات بوده است و دانشگاه‌ها و مؤسسات توجه زیادی به آن کردند؛ البته در آموزش و پژوهش تفاوت‌هایی وجود دارد؛ آموزش فرایندی طولانی‌مدت است و اثرات آن شاید برخی اوقات بعد از گذشت یک نسل روشن می‌شود، برخلاف اثرات اخلاق پژوهش.

معاون آموزش وزیر علوم بیان کرد: اثرات منفی کارهای نادرست در آموزش به مراتب بیشتر از اثرات منفی اخلاق نادرست در پژوهش است. در این راستا نظام‌نامه اخلاقی آموزشی تدوین شد و البته گام بعدی پایبندی به این نظام‌نامه واجرای درست است و ما در این فاز قرار داریم و امیداوریم در سال‌های آتی با استحکام بیشتری آن را دنبال کنیم.

خاکی‌صدیق با بیان اینکه 50 دانشگاه کشور بر روی این نظام‌نامه کار جدی کرده‌اند که هنوز گزارش آن به ما نرسیده، اما جلساتی تشکیل شده و افرادی را هم معرفی کرده‌اند، گفت: بیش از 50 درصد دانشگاه‌ها نشست‌هایی در این زمینه برگزار کرده‌اند و قوانین و آئین‌نامه‌ها و رتبه‌بندی‌ها متناسب با این نظام‌نامه هم در حال انجام است.

معاون آموزش وزیر علوم بیان کرد: یکی از مشکلات، اخلاق در سیاست و قانونگذاری و ایجاد حکمرانی اخلاقی است که کاری بسیار دشوار و پیچیده‌ است. آزمایشگاهی به وسعت وزارت علوم برای بحث حکمرانی اخلاقی در آموزش داریم، اما در این دو زمینه به جرئت می‌توان گفت هیچ کار جدی و قابل توجهی نشده است. افرادی هستند که در حوزه شخصی این دغدغه را داشته و کارهایی انجام داده‌اند، اما به صورت سیستمی چنین چیزی را شاهد نیستیم.

ریشه برخی ناهنجاری‌های دانشگاهی

وی تأکید کرد: برخی ناهنجاری‌هایی هم که امروز مشاهده می‌کنیم، مربوط به عدم قانونگذای مناسب و تلاش برای حکمرانی اخلاقی در سال‌های گذشته است که به ذکر یکی دو مثال در این زمینه می‌پردازم؛ اول کیفیت در آموزش عالی که هم زمینه‌ساز و هم از نتایج تقویت اخلاق آموزش است؛ اگر ما اخلاقی عمل کنیم کیفیت به دنبال خواهد داشت و رفتار اخلاق‌مدار هم تقویت می‌شود؛ یکی از عوامل رسیدن به کیفیت کاهش کمیت است، کمیت نشانه تعدد مراکز آموزشی، تعداد دانشجویان به ویژه در تحصیلات تکمیلی و تعدد رشته‌ها و دوره‌های آموزشی در یک واحد آموزشی است.

وی اضافه کرد: همه می‌دانیم که در مقاطعی کمیت را کنترل نکرده‌ایم و به این مسائل گرفتار شده‌ایم، راه حلی که در نظر گرفته شده، بحث ساماندهی است؛ یعنی واحد‌هایی که ضعیف‌تر هستند، ادغام یا حذف شوند. در دو سال گذشته ما درگیر این موضوع بودیم، اما مخالفت‌های زیادی از سوی نمایندگان مجلس و ذی نفوذان فرهنگی و مسئولان دولیت و برخی اوقات غیردولتی جلوی این مسئله جبهه می‌گیرند و با شعارهای تضعیف علم مقاومت می‌کنند، در حالی که ریشه آنها را می‌دانیم.

وی، تعدد رشته‌های آموزشی و دانشجویان را در واحدهای آموزشی از دیگر مشکلات برشمرد و افزود: اقدام لازم در این زمینه ساماندهی و کنترل مجوز و ... است و در این صورت با مقاومت خود دانشجویان و استادان این واحدها روبرو می‌شویم. 

خاکی‌صدیق اضافه کرد: مثال دوم در این عرصه که از نتایج تقویت اخلاق در آموزش عالی و زمینه‌ساز تقویت اخلاق است حریت و آزادمنشی استادان است؛ استاد آزادمنش معمولا اخلاق‌مدار است؛ سؤال این است که آیا ما در دهه‌های گذشته به سمت این موضوع حرکت کرده‌ایم یا خیر؟ البته جواب دادن نیازمند آمار است، اما به صورت شهودی اگر قضاوت کنیم، نظر بنده منفی است.

وی افزود: نسل اول استادان در شرایط جنگ در کشور بودند و در انقلاب نقش داشتند و انقلاب فرهنگی را تجربه و دانشگاه‌ها را راه‌اندازی کردند و در این نسل استادان آزادمنش زیادی وجود داشتند ولی برای تربیت نسل‌های بعدی استادان باید در لابلای آئین‌نامه‌های جذب، ارتقاء و تبدیل وضعیت و مکانیزم پذیرش دانشجو، حق‌التدریس و نحوه تعامل با استادان تازه استخدام بگردیم چون زمینه‌ساز عملکردهای نادرست اخلاقی شده است، زیرا وقتی در مورد این مکانیزم‌ها و معیشت و ... صحبت می‌شود، بحثی که تقریباً مغفول است، نبود پیوست اخلاقی است و عمده اینها پیوست اخلاقی ندارند.

موانع مسیر اخلاقی کردن دانشگاه‌ها

وی اظهار کرد: نیت ما در هنگام نگارش آئین‌نامه، این نیست که رفتارهای نادرست از آن بیرون بیاید، ولی نتیجه بحث همین است.

محمد خدایاری فرد، استاد دانشگاه تهران هم در ادامه گفت: برای بنده تعجب‌آور است که چگونه ما از سال 95 تاکنون نتوانسته‌ایم برای اجرای طرح دانشگاه اخلاق‌مدار یک ریال بودجه بگیریم و این موضوع نشان از مخالفت‌های وسیع داشته است؛ امروز اخلاق از کمبودهای اساسی در محیط‌های دانشگاهی ما هست.

وی با اشاره به اهداف تحقیقات گروهی که برای نیک‌زیستی و افزایش اخلاق‌مداری در دانشگاه‌ها ایجاد شده است، افزود: هدف پژوهش ما این بود که شاخص‌های اخلاق را براساس مبانی دینی، روان‌شناسی مثبت و استانداردهای دانشگاهی معتبر دنیا به دست بیاوریم که در این راستا نشانه‌های دانشگاه اخلاق‌محور و عوامل مرتبط با کاهش و افزایش اخلاق‌محوری را به دست آوردیم همچنین برنامه‌های تعاملاتی اخلاق محور را به دست آوریم و در نهایت مرامنانه اخلاقی دانشگاه تدوین شود.

تقریبا تمام شاخص‌های اخلاق در دانشگاه براساس قرآن و نهج‌البلاغه و روان‌شناسی مثبت و با تجربه‌گیری از 34 دانشگاه معتبر دنیا و مصاحبه با بزرگان حوزه و استادان دانشگاه از جمله آیت‌الله جوادی آملی و محقق داماد به دست آورده‌ایم؛ مجموعه مطالعات ما در دانشگاه تهران، صنعتی شریف و علامه بوده و پروتکل‌هایی را با توجه به شاخصه‌ها آماده کردیم که یکی از آنها مهارت‌های نیک‌زیستن برای اعضای هیئت علمی، کارکنان و دانشجویان بود.

خدایاری فرد، بیان کرد: یکی از ضعف‌هایی که از اول انقلاب تاکنون داشته‌ایم، این بود که اثرسنجی برای هیچ یکی از کارهای فرهنگی دینی و غیردینی انجام نشده است و پیش‌آزمون و پس‌آزمونی در کار نبوده است؛ تیم تحقیقاتی ما وارد مقوله اثرسنجی شد و دوره نهایی مهارت‌های نیک‌زیستن را هم طراحی کردیم که در چند دوره برای استادان و دانشجویان تدریس و اثرسنجی شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اظهار کرد: پروتکلی هم برای دانشجویان در بحث نیک‌زیستن و برای کارمندان پروتکل اخلاق روان‌شناسی مثبت تدوین شد و پیش‌نویس مرامنامه اخلاق آماده است؛ البته این الگو پیشنهاد ما هست و نام آن مدل اخلاق دانشجویی است که در آن بحث اخلاق فردی و اخلاق آموزش و پژوهش وجود دارد.

خدایاری فرد تصریح کرد: در اخلاق فردی، جرئت‌ورزی، مهربانی و همدلی، گشاده‌رویی و داشتن روحیه همکاری و ایثار و احترام به دیگران در محیط‌های دانشگاهی و خوابگاهی و رعایت حریم، خودداری از برقراری ارتباط صمیمانه غیراخلاقی و آسیب‌رسانی به دیگران مورد بحث قرار گرفته است.

استاد دانشگاه تهران افزود: رعایت شئونات دانشگاهی، خودداری از ایجاد بدعت در مقررات دانشگاه، خودداری از رفتن راه‌های غیراخلاقی و غیرقانونی برای پیشرفت هم موارد دیگر در طرح تهی شده است؛ در بحث اخلاق پژوهش هم مواردی مانند خودداری از برون‌سپاری تکلیف پژوهشی، خودداری از دستکاری داده‌ها و سرقت علمی مورد توجه قرار گرفته است.

خدایاری فرد بیان کرد: در صد مصاحبه‌ای که ما انجام دادیم، بیش از 600 بار بر لزوم پایبندی به اخلاق حرفه‌ای تاکید شده است، همچنین شکل‌گیری و تقویت اخلاق اداری، نبود روابط مبتنی بر باند و باندبازی، وجود تعاملات اخلاقی میان دانشجویان، اعضای عیئت علمی و دانشجویان و تأمین رفاه در تمام سطوح و تقویت رفتار خودکنترلی از نشانه‌های دانشگاه خودکنترل و اخلاقی، پرورش مهارت حرفه‌ای، برابری ونبود تبعیض بیان شده است.

وی افزود: این تیم تحقیقاتی بر روی ساخت مقیاس اخلاق دانشجویی مشغول فعالیت است و می‌توان گفت که این مدل در هیچ دانشگاهی در داخل و خارج کشور وجود ندارد یا بنده ندیده‌ام.