فارابی؛ فیلسوفی که به‌ دنبال آرمان‌شهر بود

به گزارش ایکنا، مراسم بزرگداشت حکیم «فارابی» در روز جهانی فلسفه، امروز، 30 آبان با سخنرانی جمعی از اندیشمندان، به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و به صورت مجازی برگزار شد.

در ادامه مشروح سخنان مهدی محقق، رئیس هیئت مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی را می‌خوانید؛

فارابی را باید در ردیف دانشمندان درجه یک کشور دانست و برخی هم معتقدند که او در ردیف ابن‌سینا قرار دارد. طبق تقسیم‌بندی‌ای که از فلسفه اسلامی صورت می‌دهند، از نظر مکتب‌های فکری؛ مکتب‌های مشاء، اشراق و حکمت متعالیه مطرح است. در حکمت متعالیه، بیشتر از ملاصدرا، فیض کاشانی و عبدالرزاق لاهیجی نام برده می‌شود و در مکتب اشراق نیز سخن از شیخ شهاب‌الدین سهروردی است و در مکتب مشاء هم ابن‌سینا و فارابی نام برده می‌شوند.

وجه تسمیه مشاء چیست؟

گفته‌شده وجه تسمیه مشاء این است؛ ارسطو که به نوعی پیشوای آن بود، زمانی که در حال راه رفتن بود تدریس می‌کرد که البته به اعتقاد بنده چنین نظری درست نیست. درست این است که آن‌ها مشی علمی داشتند؛ به این معنا که از علت به معلول گذر می‌کردند و در حقیقت مراد، راه رفتن ظاهری نبود، بلکه راه رفتن فکری بود که معمولاً علت را می‌آوردند و از علت به معلول پی می‌بردند.

نکته دیگر در باب فارابی و ابن‌سیناست و آن اینکه همواره نام این دو را باهم می‌برند تا جایی که در قصیده میرفندرسکی آمده است؛ «چرخ با این اختران، نغز و خوش زیباستی/ صورتی در زیر دارد آن چه بالاستی» یا در جای دیگری می‌گوید: «این سخن را درنیابد هیچ فهم ظاهری/ گر ابونصر استی و گر بوعلی سیناستی». بنابراین از این قرائن برمی‌آید که نام ابونصر فارابی هم‌ردیف با ابن‌سینا آمده است که در واقع امری به جا و شایسته است.

فارابی و تسلط بر زبان‌شناسی

مسئله دیگر عبارت از آثار ارزشمند فارابی است. او آثار ارزنده‌ای داشته و برای نمونه رسائل او هم چاپ شده است و بعضی از کتاب‌های این حکیم مانند «الحروف» به صورت مستقل چاپ شده است. این‌ها نشان می‌دهد که فارابی جنبه زبان‌شناسی را هم در این کتاب خود در نظر داشته است.

در میان آثار فارابی، در اثری همانند «آراء اهل المدینه الفاضله» چنین می‌فهمیم که او خواهان آرمان‌شهری بوده تا به این برسد که یک جامعه یا یک شهر باید چه کیفیتی داشته باشد تا جزو آرمان‌شهر محسوب شود؛ به این معنا که تمام سنت‌های حسنه و عدالت در آن جامعه حکم‌فرما باشد. از این جهت است که فارابی بیشتر با همان «مدینه فاضله» شهرت دارد و شناخته می‌شود و مرادش از چنین مدینه‌ای نیز، شهری است که در آن، عدالت و حکمت حاکم باشد.

تأثیرپذیری حکمای پس از فارابی از او

یکی دیگر از نکات، توجه دانشمندان پس از فارابی به آثار اوست تا جایی که بیشتر دانشمندان و فلاسفه اسلامی، فارابی و ابن‌سینا را باهم یاد می‌کنند و این دو را از پیشروان مکتب مشاء محسوب می‌کنند. همانطور که پیشتر بیان کردم، وجه تسمیه این مکتب، روش فکری و عقلی است که از علت به معلول پی برده شود. به طور جزئی‌تر این‌چنین است که در این روش، علت هر چیزی باید پیدا شود تا اینکه از علت به سمت معلول سیر بکنند یا مشی داشته باشند.

نکته پایانی هم اینکه آثار فارابی همواره مورد احترام دانشمندان بوده و هست و رسائل او هم در موضوعات مختلف منتشر شده است. همچنین این حکیم بزرگ کتاب‌های مستقلی هم داشته است و پیشتر به برخی از آنها اشاره کردم و در پایان سخن باید تأکید کنم که خیلی شایسته است که انجمن آثار و مفاخر فرهنگی روزی را به این حکیم بزرگ؛ یعنی ابو نصر فارابی اختصاص داده است.