فرصت‌ شبکه‌های اجتماعی را نادیده نگیریم/ پیدایش ملت مجازی در آینده

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد اولیایی، استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع)، 28 آذرماه در نشست علمی «شبکه‌های اجتماعی و پیامدهای تمدنی»، گفت: شبکه‌های اجتماعی را می‌توان با رویکرد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی مورد مطالعه قرار داد و بررسی آن از منظر تمدنی هم شاخه‌ای همانند این موضوعات است.

وی افزود: این شبکه‌ها به شدت گسترده و پرمخاطب شده‌اند و تقریبا بیش از نیمی از مردم جهان در این شبکه‌ها حضور دارند که می‌تواند هشداری برای این باشد که ما با جهان دیگری ارتباط داریم؛ در ایران هم این مسئله خیلی روبه رشد است؛ الان 70 درصد جامعه ایران از 15 تا 35 سال در این شبکه‌ها حضور دارند پس صرفا نباید به آن به عنوان ابزار سرگرمی بنگریم.

اولیایی با بیان اینکه 88 درصد مصرف‌کنندگان شبکه‌های اجتماعی در ایران، به واتساپ و 68 درصد به اینستاگرام علاقه‌مند هستند، اضافه کرد: به تعبیر هابرماس، این شبکه‌ها حوزه‌های عمومی را ایجاد کرده‌اند که در 200 سال قبل، قهوه‌خانه‌ها این نقش را بازی می‌کردند. او معتقد است ما باید به سمت احیای این حوزه‌ها برویم تا بتوانیم فضای آزاد گفت‌وگو را فراهم کنیم و این شبکه‌ها  این فضا را ایجاد کرده‌اند.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: وضعیت فعلی شبکه‌ها به نحوی است که همه کنش‌ها و واکنش‌های ما را تحت تاثیر قرار داده و ارتباطات بین‌المللی و ملی ما هم متاثر از آن است، مثلا مسئولان وزارت خارجه با توئیت کردن، پیام و موضعی را منتقل می‌کنند.

اولیایی بیان کرد: دنیای امروز فردگرا و پراسترس است و افراد برای ارتباطات خود نیازمند فضای خالی از تنش هستند و شبکه‌های اجتماعی در مقایسه با ارتباطات حقیقی، این تنش را کم می‌کنند و فرد می‌تواند با هویت غیر آشکار وارد این فضا شود، مسئولیت او در این فضا کم است و در صورت وارد شدن استرس زیاد، می‌تواند از گروه خارج شود.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) اظهار کرد: انسان مدرن سوار بر این فضاست و هزینه‌های اقتصادی او هم کم می‌شود مثلا ختم مجازی برگزار می‌شود بدون هزینه مداح و قاری و ... . همچنین کثرت به جای وحدت از ویژگی‌های این فضاست و همه می‌توانند در تکثر فرهنگی و اجتماعی زیست کنند.

افول فرا روایت در فضای مجازی

وی اضافه کرد: در شبکه‌های اجتماعی فرد در کنار فردی دیگر کنش و ارتباط دارند. دنیای امروز تنوع سبک را می‌پذیرد و به همین دلیل شبکه‌های اجتماعی هم متنوع شده‌اند. به تعبیر یکی از اندیشمندان، در دنیای امروز، دسترسی به حداکثر خود رسیده است به همین دلیل هاله، قداست و روح اثر هنری از بین رفته است. ارتباطات زیاد شده است ولی روح ارتباطات را از دست داده‌ایم و گرما و قداست این ارتباطات کمرنگ شده است.

اولیایی اظهار کرد: افول فراروایت هم از دیگر پدیده‌هایی است که در فضای مجازی پست‌مدرن با آن روبرو هستیم، مثلا وحی یک فراروایت در جامعه ماست و در جامعه دیگر علم فراروایت است؛ در شبکه‌های اجتماعی حذف یا افول فراروایت یا روایت اعظم را شاهدیم، چون در یک گروه مجازی هیچ کسی بعد از ساعت‌ها بحث و گفت‌وگو از عقیده خود بر نمی‌گردد و نظر دیگری را تایید نمی‌کند و همه به نوعی به خود عالم‌پنداری رسیده‌اند.  

پیدایش ملت مجازی در آینده

وی افزود: جهانی شدن از دیگر ویژگی‌های فضای مجازی است که مک‌لوهان به آن اشاره کرده بود، در این فضا زمان و مکان چندان موضوعیت ندارد و مرزها هم از بین رفته است و به خاطر افزایش قدرت آحاد مردم با افول قدرت دولت‌ها و حاکمیت‌ها مواجه هستیم و حتی ممکن است به سمت تشکیل ملت مجازی برویم.

وی اضافه کرد: الان فیس بوک اسمش را به متاورس تغییر داد و متاورس، نسل بعدی است که باید به شدت در ایران به آن توجه کرده و درباره آن بیندیشیم که متاسفانه آینده‌نگری نسبت به آینده نداریم؛ در فضای متاورس فضای سه بعدی حاکم است و مناسبات اجتماعی با تغییرات شدیدی مواجه است.   

اولیایی بیان کرد: شبکه‌های اجتماعی را می‌توان به مثابه تهدید تمدنی و یا فرصت تمدنی مورد توجه قرار داد؛ اساسا انسانیت انسان مبتنی بر فطرت ارتباطاتی با همنوع است و در تمدن ما به این ارتباطات و تعاملات انسانی نیاز داریم و شبکه‌های اجتماعی هم دقیقا همین کار را برعهده دارند.

وی اضافه کرد: تمدن، دستگاه حل مسئله و رفع نیازهای روانی، اجتماعی، زیستی و ... است و شبکه‌ای اجتماعی مانند فضای تمدنی در رفع این نیازها کوشیده است و نیاز ارتباطاتی، نیاز زیست با همنوع، نیاز اجتماعی مانند نیاز به حضور در جامعه و معرفی خود را تامین کرده است؛ مثلا کسی که در یک فضای فامیلی 5 دقیقه نمی‌توانست صحبت کند الان در این فضا فعال است.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: امروز در شبکه‌های اجتماعی با «من‌های» متعدد روبرو هستیم و این جنبش‌ها، «من منسجم» تشکیل داده و برای خود تبلیغ می‌کنند، بنابراین شبکه‌های مجازی می‌توانند «من تمدنی» درست کنند و ما در آینده انسان بدون سایبر را نمی‌توانیم تصور کنیم.

وی با بیان اینکه تمدن برای پاسخ به نیازهای انسانی آمده است، اضافه کرد: تمدن، بزرگترین، پیچیده‌ترین واحد اجتماعی و ابرسیستم اجتماعی است و شبکه‌های اجتماعی هم این کارها را برعهده دارند؛ ابرسیستم اجتماعی درست شده که نیمی از مردم جهان در آن عضو هستند، و حتی رمزارزهایی مورد اقبال عموم است که نظارت و کنترل کمتری دارند.

شبکه‌های اجتماعی تهدید صرف نیست

استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: شبکه‌های اجتماعی مانند چاقو، دارای دو کاربرد مثبت و منفی هستند؛ ما در تمدن مطلوب دنبال مشترکات تعالی‌بخش و روایت اعظم و حرکت ذیل یک پرچم هستیم ولی شبکه‌های اجتماعی بر ضد آن حرکت می‌کنند و این یک تهدید برای تمدن مطلوب است. اگر ما به سمتی برویم که شبکه‌های اجتماعی با حفظ گستردگی خود به افزایش عمق بپردازند، بستر را برای ایجاد تمدن آماده می‌کند و در این غیر این صورت تهدید خواهد بود.

اولیایی تصریح کرد: ما باید بتوانیم در جهان شبکه‌های اجتماعی، حضور داشته باشیم تا بتوانیم به سمت تمدن نوین حرکت کنیم بنابراین باید شبکه‌های مجازی را خوب بشناسیم و نسبت به آینده‌نگری در فضای مجازی اهتمام بیشتری داشته باشیم و فرصت‌های آن را نادید نگیریم و صرفا به عنوان تهدید نبینیم.