اربعین نباید به یک پدیده تکراری و عادی تبدیل شود

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد رهدار، استاد حوزه و دانشگاه، شامگاه 24 شهریورماه در نشست علمی مجازی «از اربعین تا ظهور»، با بیان اینکه ادیان در قالب مناسک لباس هنر می‌پوشند، گفت: هنر قدرت دارد برای دین نماد بسازد و کتب زیادی درباره نقش هنر در شکل‌دهی معرفت انسان‌ها نوشته شده است. هنر قابلیت ماندگاری دارد و وجه ماندگاری آن هم به خاطر این است که انتزاعیات دین را تبدیل به محسوسات می‌کند.

وی افزود: به همین دلیل کسانی که نمی‌توانند از جنبه اندیشگی و معرفتی به دین نگاه کنند می‌توانند از زاویه هنری و مناسکی به آن گرایش بیابند. تجربه شخصی ملت ایران الگوی عزاداری امام حسین(ع) و مراسم پیاده‌روی اربعین است. میلیون‌ها انسان در اربعین حضور دارند و نباید انتظار داشت همه به یک نحو ارتباط با امام حسین(ع) برقرار کنند. پیر و جوان و زن و مرد همه با این مناسک ارتباط می‌گیرند و ارتباطشان هم در حد بازیگری است و خودشان بخشی از پازل مناسک اربعین است. هنر دینی چون زبان عاطفه و احساس و اخلاق دارد ظرفیت زیادی در جذب و دعوت مردم دارد.  

استفاده ادیان از هنر

رهدار بیان کرد: همین ویژگی‌ها برای ادیان وسوسه‌انگیز است که از آن بهره ببرند البته اینکه ادیان به یک اندازه شانس تبدیل شدن به هنر و استفاده از آن را دارند امر متفاوتی است و ادیان توحیدی به خاطر بن مایه‌ها و ریشه‌های عمیق از شانس بیشتری برخوردار هستند. البته معنای این حرف آن نیست که ادیان باطل شانس تبدیل شدن به احساس و اخلاق را ندارند ولی ما معتقدیم اسلام به خاطر جاودانگی و آخرین دین بودن، استعداد و ظرفیت بیشتری دارد که به لباس هنر در بیاید.

وی در پاسخ به این پرسش که مناسک چگونه می‌توانند تمدن ایجاد کنند، اضافه کرد: تمدن امر خلق الساعه نیست و از آسمان نمی‌آید بلکه از دل تاریخ می‌آید لذا اندیشه‌ای که تبار و تاریخ دارد شانس بیشتری برای تمدنی شدن دارد. ما اربعین را پدیده مستحدثی نمی‌دانیم و متصل به کربلاست؛ روح ایثار و تعاون و اخلاق و طاعت و اطاعت در متن کربلا و به تبع آن اربعین وجود دارد و ما برای یافتن این فضایل در حادثه کربلا نیاز به زحمت کشیدن نداریم و از جهت تاریخی هم نمود فضایل کربلایی مانند ایثار در فرهنگ‌های مختلف مانند هندوها و ایرانی‌ها و جنوب شرقی‌ها، تکثر یافته و یکسان نیست لذا در صحنه اربعین کسی احساس غربت و تنهایی نمی‌کند.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: اربعین در سال‌های اخیر به لحاظ کمیتی شاهد شتاب غیرطبیعی هستیم و ابعاد جدیدی پیدا کرده است ولی هویت و ماهیت آن تغییر نکرده است وهنوز هم احساس می‌کنیم ژن جابربن عبدالله انصاری به عنوان نخستین زائر اربعینی بعد از 1400 سال تکثیر یافته است.

وی افزود: فضای مجازی عالم و ساحتی جدید مربوط به چند دهه اخیر است، ولی من ندیده‌ام تمدن‌پژوهی با اطمینان بتواند از نسبت فضای مجازی با تمدن حرف بزند، البته ممکن است  تحقق تمدن را به فضای مجازی پیوند بزنیم ولی نمی‌توان مدعی شد که فضای مجازی منشا تولید یک تمدن است، ولی ما در مورد کربلا مدعی هستیم که منبع تولید تمدن است و یکی از بروزات فرهنگ کربلا، اربعین و پیاده‌روی آن است.

اربعین برساخت رسانه‌ها نیست

رهدار بیان کرد: برخی می‌گویند پدیده اربعین امروز برساخت رسانه است و واقعیت اربعین به اندازه‌ای که رسانه‌ها آن را بزرگ می‌کنند نیست، پاسخ بنده این است که امکانات رسانه‌ای ما که در خدمت اربعین است شاید یک درصد امکانات رسانه‌ای دشمنان اربعین باشد ولی چرا نمی‌توانند پدیده‌ای مشابه اربعین خلق کرده و در آن بدمند. دلیل اصلی که نمی‌توانند این است که جان‌مایه کربلا در اختیار آنها نیست. رسانه نقش دارد ولی رسانه‌ها نمی‌توانند عدم را بازتولید و بازتفسیر کنند و عاشورا بن‌‌مایه قوی دارد و رسانه می‌توانند در این بن‌مایه بدمد و آن را تکثیر کند.

وی اضافه کرد: من در برابر مخالفان ظرفیت اربعین معتقدم اربعین پدیده‌ای است که امکان بازتفسیر دارد؛ قرآن یک کتاب تک جلدی است، در دوره‌ای از تاریخ تمامی پرسش‌های مسلمین از قرآن، صد پرسش بوده و تفاسیر مختصری برای پاسخگویی به آن کافی بود، ولی وقتی پرسش‌های مسلمین به 500 عدد رسید تفسیر مختصر تبدیل به چند جلد تفسیر شده و به تدریج هم این مقدار رشد کرده تا مثلا به تفسیر تسنیم نزدیک به صد جلد رسیده است این به معنای آن است که تا قیامت اگر از قرآن بپرسیم به بن‌بست نمی‌رسد و پاسخ جدید برای ما دارد؛ اگر قرآن کتاب معمولی بود هرقدر هم ما پرسش داشتیم در جایی ظرفیت آن تمام می‌شد و بعد از مدتی بشر به آن اقبالی نشان نمی‌دهد و نمونه‌های آن متعدد است، مثلا دیده‌ایم یک کتابی در دوره زندگی مؤلف و مدتی بعد از آن جذابیت داشته و خوانده شده ولی بعد از مدتی خاصیت خود را از دست می‌دهد ولی قرآن اینطور نیست؛ اربعین این گونه نیست.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) اظهار کرد: ما یک پدیده خیلی سفید را هرقدر هم هنرمند باشیم نمی‌توانیم به سیاهی تبدیل کنیم، اگر پدیده‌ای خودش ظرفیت بازتفسیر نداشته باشد از جایی به بعد رسانه هرقدر هم بخواهد بازتفسیر کند، تمام نمی‌شود بلکه روز به روز مقبول‌تر می‌شود زیرا مانند قرآن بطن و درون‌مایه دارد. اربعین مادامی که پاسخ جدید برای پرسش‌های ما دارد، همچنان دوز تمدنی آن تشدید می‌شود.

اربعین نباید تکراری شود

رهدار اضافه کرد: اگر پدیده اربعین تبدیل به یک عادت و تکرار محض شود، در آن صورت جای این پرسش هست که آیا می‌تواند برای ما تمدن خلق کند؟ ولی هنوز این پدیده تبدیل به عادت و تکرار نشده است، هنوز وقتی از آن پرسش کنیم پاسخ جدید می‌گیریم و هر جلسه‌ای برای اربعین می‌گذاریم سخنان جدیدی شنیده می‌شود. گاهی حتی در موضوعات تکراری مانند اربعین و تمدن باز شاهد حرف‌های جدید هستیم.

رهدار در پاسخ به این پرسش که اربعین در هم‌افزایی با انقلاب اسلامی چگونه می‌تواند به تحقق تمدن اسلامی کمک کند، گفت: ما ابتدا باید مختصات تمدن اسلامی را شناسایی و تببین کنیم و بعد سراغ این برویم که اربعین چقدر می‌تواند در تمدن اسلامی نقش‌آفرین باشد. من معتقدم که یکی از مختصات هر تمدنی، شور‌آفرینی است؛ افرادی که مخالف ظرفیت اربعین هستند می‌گویند شور اربعین حجاب بازنمایی واقعیت است و چون شور اربعین زیاد است به غلط فکر می‌کنیم شعور اربعین هم زیاد است ولی بنده معتقدم تمدن بیش از آنکه بسته معرفتی باشند بسته زیستی هستند، تمدن تجربه زیسته هست یعنی فرهنگی است که به عمل و کنش و زیست تبدیل می‌شود؛ آن چیزی که تمدن را تمدن می‌کند جلوه بیرونی آن است و این جلوه بیرونی هم صرفا معرفت نیست بلکه معرفتی است که تبدیل به رفتار می‌شود.

وی اضافه کرد: شور تامین‌کننده تنوع و تکثر تمدن است و شور نمی‌تواند همیشه ثابت باشد و باید لباس‌های متنوع بپوشد و همیشه جذاب باشد، مثلا برای شوردادن بیشتر به اربعین می‌توان کارهای جدیدی کرد ولی ممکن است جذاب نباشد، اربعین و شور آن مانند کاتالیزور عمل می‌کند، ما اگر می‌خواستیم فقط از طریق سخنرانی مردم را پای کار بیاوریم اینقدر نمی‌توانستیم ولی شور اربعین میلیون‌ها نفر را به سمت پیاده‌روی اربعین دعوت می‌کند. انقلاب هم چون بنیاد معرفتی دارد شور هم دارد. انقلاب خود ما در جایی زیاد رشد کرده که با پدیده‌های شورآفرین همراه شده است.

شور اربعین نباید متوقف شود

رهدار بیان کرد: لنین نظریه انقلاب دائم را مطرح کرده و می‌گوید برای اینکه شتاب حرکت انقلاب، کند نشود دائما باید به دنبال خلق انقلاب و شورانقلابی در آن باشیم؛ مثلا تفاوت نگاه بازرگان و امام را ببینیم، وقتی انقلاب پیروز شد مرحوم بازرگان گفت همه چیز تمام شد و بروید شعارهای تند و تیز را کنار بگذارید و فضا را آرام کنید ولی امام سخنرانی کردند و فرمودند تازه همه چیز شروع شده است نه تمام. به همین دلیل در ماه‌های نخست انقلاب برای عشایر عراق نامه نوشتند که انقلاب کردیم و موفق شدیم و شما هم انقلاب کنید. بنابراین شور اربعین را نباید از اربیعن بگیریم زیرا این شور باعث بازتفسیر و بازتولید اربعین شده و می‌تواند در تحقق تمدن نوین اسلامی مؤثر باشد.