چگونه در دنیا مرگ‌اندیش باشیم + فیلم

اصول حاکم بر زندگی امام علی(ع) در همه ابعاد و زمینه‌ها مبتنی بر قرآن و سنت پیامبر اکرم(ص) بوده است. در زمینه سیره اجتماعی و برخورد با جامعه نیز روابط آن حضرت براساس دستورات الهی و نبوی استوار بوده است که می‌تواند الگویی تمام عیار برای افراد محسوب شود.

خبرگزاری ایکنا از فرصت معنوی ماه رمضان استفاده کرده و با انتشار درس‌گفتار‌های زیست اجتماعی علوی با حضور بخشعلی قنبری، نهج‌البلاغه‌پژوه به بررسی اخلاق اجتماعی از دیدگاه نهج‌البلاغه پرداخته است تا در مسیر شیعه مولا بودن را بیش از پیش بیاموزیم.

در جلسه پنجم موضوع «پرهیز از غفلت» مورد بررسی قرار گرفته است که در ادامه با هم می‌خوانیم و می‌بینیم.

در این جلسه به خطبه ۶۴ نهج‌البلاغه می‌پردازیم، خطبه‌ای که بخشی از آن مربوط به موضوع پرهیز از غفلت است. یکی دیگر از واژگان کلیدی نهج‌البلاغه «غفلت» است؛ البته نقطه مقابل آن بیداری، هشدارباشی و هوشیار بودن است.

در نهج‌البلاغه برای دنیا چهار ویژگی مطرح شده است؛ غیَر، عِبَر، عَنا و فَنا. غیَر یعنی این دنیا در حال تغییر است، عبر یعنی در حال گذر و درس‌آموزی است، عنا یعنی این دنیا درد و رنج و غم و اندوه دارد و فنا یعنی تمام کسانی که در این دنیا زیسته‌اند و یا می‌زیند، خواهند رفت.

در نهج‌البلاغه دو نوع غفلت مطرح شده است؛ یکی غفلت نهاده شده در ساختار وجود آدمی است. من با شما صحبت می‌کنم و مسلماً از پشت سرم غافل هستم. از این رو این غفلت، ساختاری است و نمی‌توانم از آن بیرون بیایم، جز یک استثنا و آن استثنا از نگاه علی(ع) این است؛ کسانی که سیر و سلوک عرفانی را پشت سر می‌گذارند، آن‌ها می‌توانند بر این غفلت ساختاری فائق آیند. اگر مایل باشید، می‌توانید کتاب دو جلدی که درباره سیر و سلوک نهج‌البلاغه با عنوان «نظام عرفانی نهج‌البلاغه» نوشته‌ام را بخوانید.

غفلت دوم؛ اتفاقی یا اختیاری است و غفلتی است که اگر اراده کنیم می‌توانیم از آن بیرون بیاییم. مثلاً یکی از موضوعاتی که امام علی(ع) در این خطبه به آن توجه کرده و نسبت به آن هشدار داده که ممکن است دچار این غفلت شوید، غفلت از مردن است.

دقت کنید، وقتی از مردن سخن می‌گوییم، یاد مرگ، مرگ‌آگاهی و مرگ‌اندیشی داریم و امام علی(ع) ما را به سمت مرگ‌اندیشی سوق می‌دهند. به این نکته بسیار ظریف هم دقت کنید در غیر اینصورت از مرگ‌آگاهی و مرگ‌اندیشی درس درستی را نخواهید گرفت. ما برای چه باید نسبت به مرگ، آگاه باشیم و یاد مرگ کنیم و مرگ‌اندیش باشیم؟ برای اینکه امروزم و لحظه‌ام را از دست ندهم؛ اینجا و اکنون زیستن را از دست ندهم و وظیفه خود را در اینجا و اکنون فراموش نکنم.

امام علی(ع) می‌فرمایند: وَ اسْتَعِدُّوا لِلْمَوْتِ فَقَدْ أَظَلَّکُمْ وَ کُونُوا قَوْماً صِیحَ بِهِمْ فَانْتَبَهُوا وَ عَلِمُوا أَنَّ الدُّنْیَا لَیْسَتْ لَهُمْ بِدَارٍ فَاسْتَبْدَلُوا، از دنیا کوچ کنید که برای کوچ دادنتان تلاش می‌کنند. آماده مرگ باشید که بر شما سایه افکنده است. چون مردمی باشید که بر آن‌ها بانگ زدند و بیدار شدند و دانستند که دنیا جای جاودانه‌ای نیست، آن را با آخرت عوض کردند.

یعنی به گونه‌ای در دنیا زیستند که این دنیا را به زیست اخروی متصل کردند. چون این‌ها غافلانه زندگی نکردند، اگر اندکی از این مسئله غافل شویم، دنیا چنان ما را درگیر می‌کند که یادمان می‌رود، خواهیم مرد. مردم اگر همین جمله را بگویند که من خواهم مرد، چه کسی حاضر خواهد بود به دیگری ظلم کند؟! ظلم از جایی آغاز می‌شود که گمان می‌کنیم، در این دنیا ماندگاریم. کسی که این گمان را داشته باشد، می‌گوید امروز مال مردم را می‌خورم، سر مردم کلاه می‌گذارم و فلان کار را می‌کنم. اما امیرمؤمنان می‌فرمایند؛ یاد مرگ این گردن‌کشی‌های شما را از بین می‌برد و دل شما را موم و رام می‌کند.

نامه ۳۱ نهج‌البلاغه را بخوانید درباره مرگ آگاهی و مرگ‌اندیشی سخن گفته است؛ بنابراین می‌توانیم از این طریق در عین اینکه به زندگی دنیوی خودمان می‌پردازیم، واقعاً از مرگ هم غافل نشویم. امیرمؤمنان می‌فرماید: مواظب باشید، مرگ زمانی سراغ شما نیاید که مشغول گناه کردن هستید و مجال توبه پیدا نخواهید کرد.

بعضی از این آدم‌ها که در مسند‌های مختلف، دستشان به ظلم آلوده می‌شود، جای تأسف دارد. آن‌ها کی می‌خواهند بیدار شوند. مرگ هیچ مرزی نمی‌شناسد. ان‌شاءالله خداوند توفیق دهد، ما از غافل‌شدگان از مرگ نباشیم.