جامعه امروز بیش از هر زمانی به مجتهد جامع‌الشرایط نیاز دارد

به گزارش ایکنا، به نقل از روابط عمومی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در سخنانی در مرکز فقهی امام علی(ع) قم با تبریک میلاد با سعادت امام رضا(ع) و گرامیداشت یاد و خاطره امام خمینی(ره)، با اشاره به حدیثی از امام رضا(ع) در جلد نهم بحارالانوار، اظهار کرد: وقتی که امام هشتم(ع) را می‌خواستند از مدینه به مرو بیاورند، مأمون فردی به نام رجاء بن ابی ضحاک را مأمور می‌کند که در این سفر شبانه‌روز همراه ایشان باشد و همه جزئیات، اعمال و رفتار ایشان را ثبت کند. بعد هم دستور داد حضرت را از طریق بصره، اهواز و فارس بیاورند نه از طریق قم که این تصمیم جای تأمل دارد زیرا آن زمان در قم شیعیانِ خیلی خالص سکونت داشتند و شاید اگر از طریق قم وارد می‌شدند مردم نمی‌گذاشتند حضرت را به مرو ببرند.

وی ادامه داد: رجاء می‌گوید من طبق دستور مأمون از مدینه تا مرو حضرت را کاملاً تحت نظر داشتم «فوالله ما رأیت رجلاً کان أتقی لله منه و لا اکثر ذکراً له فی جمیع اوقاته، و لا اشدّ خوفاً لله عزّوجلّ» به خدا سوگند کسی را پرهیزگارتر از ایشان با شدت خوف از خدا در قلبش که در تمام اوقات ذکر خدا بر لب داشته باشد، ندیده‌ام. بعد از نماز صبح در مصلای خود می‌نشست «یسبّح الله و یحمده و یکبّره و یهلّله و یصلّی علی النّبیّ و آله حتّی تطلع الشّمس» تا طلوع خورشید تسبیح و تحمید و تکبیر و تهلیل خداوند و صلوات بر پیامبر و آل پیامبر بر زبانش جاری بود.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم مقصود از نقل روایت را فراز «فإذا کان الثلث الاخیر من اللیل» دانست و افزد: وقتی که شب به آن یک سوم آخر می‌رسید «قام من فراشه بالتسبیح و التحمید و التکبیر و التهلیل و الاستغفار» از مضجع شریفش بر‌خاسته و زبان به تسبیح و تحمید و تکبیر پروردگار گشوده و استغفار می‌کرد. «فاستاک ثم توضّآ ثم قام إلی صلاة اللیل» بعد از آن مسواک زده و شروع به نماز شب می‌نمود «فصلّی ثمانیة ‌رکعات و یسلّم فی کلّ رکعتین» ابتدا ‌هشت رکعت نماز می‌خواند بدین صورت که در هر دو رکعت یک سلام می‌دادند، «یقرأ فی الاولیین منها فی کل رکعةٍ الحمد مرّةً و قل هو الله احد ثلاثین مرّة و یصلّی صلاة جغفر بن ابیطالب(ع) اربع رکعات..........» در آن دو نماز اول حمد را یک مرتبه و سوره توحید را سی بار می‌خواندند، آنگاه در چهار رکعت بعد نماز جعفر طیار را داخل می‌کردند و این نکته بسیار مهمی است.

وی ادامه داد: بعد هم دو رکعت نماز شفع و یک رکعت نماز وتر را به همین نحو‌ معروف می‌خواندند و در قنوت نماز وتر این دعا را که مورد توجه بزرگان ما و اولیای خداست مناجات می‌کردند «اللّهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد، اللّهمّ اهدنا فیمن هدیت..... و قنا شرّ ما قضیت، فإنّک تقضی و لا یُقضی علیک ......... تاآخر.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم یادآوری کرد: یک وقت یکی از دوستان مرحوم والد ما رضوان الله علیه بعد از فوت ایشان از من پرسید می‌دانید پدرت نماز شب را چطور می‌خواند؟ گفتم نه، گفت نماز جعفر طیار را به عنوان چهار رکعت از نماز شبش قرار می‌داد، من با ایشان سفر زیاد کردم و این دأب شان بود. بعد مدتی به این روایت امام هشتم(ع) که رجاء بن ابی ضحاک نقل نموده برخورد کردم معلوم گردید ایشان به استناد همین روایت نماز شبش را این چنین می‌خواندند.

عبادت برای طلبه ضروری است

آیت‌الله فاضل لنکرانی با بیان اینکه ما طلبه‌ها زیاد به عبادت نیاز داریم، گفت: گرچه خود علم اعم از تحصیل و تدریس و تألیف و تحقیق بر حسب روایات فراوان یک عبادت است. البته این بحث مطرح است که این آیات و روایات پیرامون فضیلت و ارزش علم مثل «هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون» یا «والذین اوتوا العلم درجات» یا «إنما یخشی الله من عباده العلماء» شامل مطلق علم است یا آن علمی که مربوط به دین باشد و خشیت از خدا ‌آورد؟ «و الذین اوتوا العلم» یعنی علم دین، معرفت خدا، معرفت کتاب خدا و معرفت احکام عقاید اخلاق و هر آنچه که مربوط به دین است؟ در هر صورت علم دین بدون هیچ تردیدی عبادت است.

وی با تأکید بر اینکه نباید از مستحبات و این گونه امور عبادی غافل باشیم، ادامه داد: مخصوصاً اینکه اگر طلبه نماز شب نداشته باشد، هیچ ندارد ولو همه اصطلاحات و متون و مبانی را در ذهن خود داشته باشد. انسان می‌بیند بر حسب آیه شریفه «و من اللیل فتهجد به نافلةٌ لک،» نماز شب بر پیامبر واجب بوده در حالیکه بر غیر پیامبر واجب نبوده است. مراتب استحقاق افراد در عبادات به اختلاف مراتب شان فرق می‌کند، برای ائمه معصومین (ع) یک مرتبه‌ای از استحباب را دارد برای فقها و عالمان، مرتبه‌ای دیگر و برای ما طلبه‌ها و نیز نوع مردم مرتبه دیگری دارد. مراتب مختلف هستند، هر چه درس و بحث‌های ما عمیق‌تر و احاطه‌مان بر دین به حسب ظاهر بیشتر ‌شود، نیازمان به عبادات هم بیشتر می‌شود.

فاضل لنکرانی بیان کرد: این عبادت و نماز شب امام هشتم (ع) است که نماز جعفر طیار را داخل در نماز شب خود می‌کرده است؛ معلوم می‌شود که این روش همیشگی حضرت بوده، چه قدرتی خدا به اینها داده بوده که اینچنین عبادات را انجام می‌دادند.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در ادامه ادامه سخنان خود به مباحث مدیریتی حوزه علمیه ورود کرد و گفت: من به سهم خود از مدیر محترم و دوستان بسیار فاضل ایشان که کادر بسیار خوبی از اساتید مجرّب را در این مجموعه تشکیل داده‌اند، تشکر می‌کنم اما نکته‌ مهم این است که گرچه برنامه طلبه را رشد می‌دهد اما رشد نهایی معلول انگیزه قوی و تلاش‌های خود طلبه است، انگیزه یعنی باور قوی به اینکه علوم دینی هر روز در انسان فکر و اندیشه جدیدی متبلور ساخته و به وجود می‌آورد، این مجرد یک ادعا یا مبالغه در تعبیر نیست، بلکه واقعیت این چنین است، اگر در تمام عمر خدای تبارک و تعالی به ما فقط فهم کاملی از یک آیه بدهد چیزی در این عالم بالاتر از آن نخواهد بود.

وی ادامه داد: منظور از انگیزه همین است که باورمان باشد در کنار یک اقیانوس مملو از گوهر و صدف‌ هستیم و باید آنها را اصطیاد کنیم. این عنایت تفقه در دین که خدای تبارک و تعالی می فرماید «اذا اراد الله بعبدٍ خیراً فقّههوا فی الدّین» یک امری است که بالعیان مشاهده می ‌کنیم. تا کسی مورد اراده خاص خدا قرار نگیرد، دین در ظرف وجودی او قرار نمی‌گیرد.

پرسشی عجیب

استاد درس خارج حوزه علمیه قم افزود: باید انگیزه‌مان را قوی و باورمان را زیاد کنیم، وقتی باورها ضعیف شد حال مطالعه و تحقیق کم و وسوسه‌های شیطان زیاد می‌شود. می‌گوید حالا تو اجتهاد کردی کجا را می‌خواهی بگیری؟ این نمی‌فهمد که اجتهاد یعنی چه؟ انسان وقتی به این مرتبه برسد، به عنده مفاتح العلم نائل می‌آید. اجتهاد، مفتاح هر علمی است. در علوم دینی، مفتاح علم تفسیر و فقه و اصول و حدیث، اجتهاد است، همینطور در سایر علوم. حتی یک وقتی در انجمن کلام روشن کردم مباحثی در علم اصول هست که تا یک متکلم دارای مبنا در این مباحث نباشد، نمی‌تواند در کلام وارد شود و به عنوان نمونه به چند مورد اشاره کردم.

آیت‌الله فاضل لنکرانی اجتهاد را مفتاح علوم دینی دانست و با بیان اینکه تا کسی اجتهاد نداشته باشد، اصلاً مزه علم را نمی‌چشد و نمی‌تواند ارزش این علم را بفهمد، ابراز کرد: شما تا اجتهاد نداشته باشید نمی‌توانید فرق میان حدیث فقهی و حدیث اخلاقی را متوجه شوید. خود من از این طریق به احادیث متعددی برخورد کردم که در مقام بیان حکم فقهی نیست و این هم منحصر به احادیث اخلاقی نیست.

وی افزود: گاهی یک عنوان اجتماعی یا سیاسی در حدیث مطرح است که نمی‌شود از آن استفاده فقهی کرد. مثلاً تعبیراتی در نهج‌البلاغه درباره زن‌ها وجود دارد مثل هنّ نواقص العقول، یا نواقص الایمان، یا نواقص الحظوظ، یا النساء شرّ کلّها. اینها تعبیرات اجتماعی یا سیاسی است که برخی مربوط به جنگ جمل بوده، وقتی تعبیر سیاسی یا اجتماعی و به نحو قضیه خارجیه باشد، فقیه نمی‌تواند از آن در اجتهاد خود استفاده کند. یعنی نمی‌تواند به استناد این تعبیرات امیرالمؤمنین بگوید زن نمی‌تواند قاضی یا رئیس جمهور بشود چون این تعبیرات فقهی نیست.

وی در ادامه تصریح کرد: چند سال قبل یک آقای سخنران آمد به قم و فقها را به باد انتقاد گرفت که چرا از نهج‌البلاغه دور هستند؟ چرا در مباحث فقهی به نهج‌البلاغه استدلال نمی‌کنند؟ پاسخ این سخن همین است، بسیاری از تعبیرات امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه بار فقهی ندارد لذا نمی‌شود در مسیر استنباط و اجتهاد از آن استفاده کرد. البته موارد قابل استفاده فقهی هم دارد ولی کم است. حال چه کسی می‌تواند بفهمد کدام تعبیر بار فقهی دارد و کدام بار فقهی ندارد؟ چه کسی می‌تواند حدیث فقهی را از حدیث اخلاقی و سیاسی و اجتماعی جدا کند؟ آن کسی که دارای ملکه اجتهاد است.

اهمیت ملکه اجتهاد

وی تأکید کرد: اما وقتی ملکه اجتهاد نباشد، نمی‌تواند منحرف و گمراه می‌شود، بقیه را هم به گمراهی می‌کشاند، لذا باید تلاش کنید به اجتهاد که هدف اعلای این مراکز است، برسید. وقتی طلبه‌ای به اجتهاد رسید، خداوند این نورالانوار و این مفتاحالعلوم را به او می‌دهد و به‌راحتی می‌تواند در علوم دینی غور کند، آنگاه است که می‌تواند یک مفسر قوی یا یک فقیه یا محدّث قوی شود.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با توصیه به طلاب برای استفاده بهتر از وقت و جدیت در تحصیل، گفت: پس ارزش کارتان را در نظر بگیرید و انگیزه‌تان را قوی کنید، باور کنید خدای تبارک و تعالی توفیق بزرگ و مهمی را نصیب شما کرده که در مسیر اجتهاد قرارتان داده است. امروز جامعه ما به مجتهد جامع‌الشرایط بیش از هر زمان دیگری نیاز دارد.

وی افزود: مبادا مانند برخی افراد باشیم که می‌گویند مگر جامعه چقدر نیاز به مجتهد دارد؟ اینقدر فقه در حال گسترش است که در آینده‌ای نه چندان دور مجتهدانی خواهیم داشت متخصص در فقه پزشکی یا فقه سیاسی یا فقه زنان یا فقه اجتماعی و...... هر چه علم توسعه پیدا ‌کند، نیاز به فقه هم گسترش پیدا می‌کند.

آیت‌الله فاضل لنکرانی گفت: ما هر روز با سؤالات بسیار جدید در مباحث اقتصادی، سیاسی و غیره مواجه هستیم لذا نقش و تأثیر کاربردی یک مجتهد در اجتماع خیلی زیاد است.

وی با بیان اینکه یکی از آسیب‌هایی که روحانیت را تهدید کرده و چه بسا موجب تنزل جایگاه او در انظار گردد، آن است که جوان‌ها با یک مجتهد مُلّا سر و کار ندارند.

وی گفت: یک مجتهد مُلّا می‌تواند بفهمد که جواب سؤال آن جوان چیست؟ ولی متأسفانه افرادی که به عنوان یک مجتهد با نسل جوان ما در ارتباط باشند و مسائل آن‌ها را حل کنند، کم هستند و الاّ جوان امروز ما جدای از احساسات دنبال استدلال و منطق است، وقتی ‌ببیند یک عالم دینی با منطق با او صحبت می‌کند، کلامش را می‌پذیرد.

لزوم شناخت امام(ره)

وی گفت: یکی از مسائل مهم این است که امام را بشناسیم، متأسفانه امام نه در حوزه‌ها و نه در میدان سیاست آنطور که باید و شاید شناخته نشده است. امام که بود؟ امام رشحه‌ای از رشحات الهی بود که معلوم نیست تا قرن‌ها مثل او را نصیب ملتی کند و این مبالغه نیست.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم ابراز کرد: امام عنایت خاصی بود که خدا به حوزه‌های علمیه کرد. او را در همین حوزه پرورش داد و به ملت ایران و ملت‌های دنیا ارزانی داشت، چرا ما نباید نسبت به این شخصیت الهی آگاهی داشته باشیم؟ چرا باید حوزه از مبانی فقهی، اصولی، تفصیلی، عرفانی، فلسفی و اخلاقی امام دور باشد؟ اگر بخواهیم انقلاب بماند و استمرار پیدا کند، باید امام و افکار او را بشناسیم. ما طلبه‌ها باید با مبانی علمی ‌امام زیاد آشنا شویم که خود بحث مفصلی دارد. این یک عقده‌ برای امثال من شده که در این حوزه انقلابی چرا از افکار امام خبری نیست؟ اگر هم هست، خیلی کم است.

وی افزود: الان که در آستانه چهاردهم خرداد هستیم، چند نشست علمی راجع به مبانی فکری امام در حوزه برگزار شده؟ شما اگر خبر دارید به من بفرمائید.؟ من اگر جای مسئولان حوزه بودم، از اول خرداد هر شب یک عنوان از مبانی امام را مطرح می‌کردم تا در حوزه رواج پیدا کند ولی هیچ اینطور نیست.

تأثیرگذاری درس اخلاق امام

آیت‌الله فاضل لنکرانی افزود: من از چند نفر از شاگردان امام شنیدم که می‌گفتند درس اخلاق امام چنان بود که وقتی ما از مجلس درس بیرون می‌آمدیم، دنیا جور دیگری برای ما شده بود! و تا هفته بعد همینطور انرژی داشتیم. این مبانی اخلاقی امام در کتاب اسرارالصلاة‌ و آداب‌الصلاة و چهل حدیث شان آمده، اینها کجا مطرح می‌شود؟ کجا مصباح‌الهدایه را مطرح می‌کنند؟‌ این کتاب به‌قدری عمیق است که برخی از افرادی که اسفار می‌گویند قدرت فهم آن را ندارند. متأسفانه خبری نیست و خیلی کم توجهی شده است، البته ما الان محرومیم، ولی زمانی خواهد آمد و انسان‌هایی می‌آیند در ایران، یا هر جای دیگر که روی کلمه کلمه امام تلاش علمی می‌کنند!

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با گرامیداشت یاد امام و شهدا، تصریح کرد: خدا را شاکریم بعد از امام شخصیتی جای امام نشست که من ایشان را آشناترین فرد به امام و مبانی سیاسی امام می‌دانم و این خیلی مهم است. شما ببینید هر سال در چهاردهم خرداد رهبری معظم انقلاب، ریشه‌های فکری امام را در انقلاب مثل یک استاد در کلاس درس مطرح می‌کنند، ولی متأسفانه به همین مطالب ایشان هم در حوزه توجه نمی‌شود، نمی‌آیند این سخنان را در مدارس برای طلاب تبیین کنند. خود ایشان از زمانی که رهبری انقلاب را به عهده گرفتند، جهاد تبیین می‌کنند و یکی از ابعاد مهم این جهاد، تبیین افکار و اندیشه‌ها و عملکرد امام است.