در بیان برکات و اهمیت حکمت

۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. یکصد و هفتاد و پنجمین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «در بیان برکات و اهمیت حکمت» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ ﴿۲۶۹ بقره﴾

خداوند هر که را خواهد حکمت بخشد و هر که را حکمت بخشد او را خیر و برکتی عظیم عطا کرده است و این حقیقت را جز صاحبان خرَد در نمی‌یابند. 

حکمت به دانش اطلاق می‌شود که در دل شخص می‌نشیند و موجب عمل می‌شود، پس فرق حکیم با فیلسوف این است که حکیم می‌داند و به دانسته خود عمل می‌کند اما فیلسوفان بسیاری بوده‌اند که دانش وسیع داشته‌اند اما در عمل به راه درست نرفته‌اند، اما حکیم، مانند فردوسی و نظامی و امثال ایشان، دانش را چراغ هدایت کرده و خود و دیگران را به راه حق و حقیقت دعوت می‌کنند و در جهان نعمتی برتر از حکمت نیست زیرا خداوند همه نعمت‌های عالم را «متاع قلیل» خوانده است و از حکمت با وصف «خیر کثیر» یاد کرده است. 

حافظ از چشمه حکمت به کف آور جامی 
بو که از لوح دلت نقش جهالت برود (حافظ) 

حکمت همچنین به معنای علت و سبب انجام کاری و وقوع حادثه‌ای به کار می‌رود چنانکه گویند حکمت آفرینش چیست یعنی خداوند برای کدام مقصود عالم را خلق کرده است یا حکمت فرستادن انبیا چیست؟ آنها را به چه مقصودی فرستاده‌اند؟ گاه ما این حکمت‌ها را درمی‌یابیم و دلخوش می‌شویم و گاه در نمی‌یابیم و حیران می‌مانیم که این چون است و آن چون؛ و بخش مهم ادبیات و نیز کتب آسمانی از این گونه حکمت است که اسراری را از پشت پرده آفرینش بر آدمیان فاش می‌کنند. 

در فرهنگ غرب و نیز نزد مسلمانان، سلیمان مظهر اینگونه حکمت‌ها است: 

بر حکمت سلیمان هر کس که شک نماید
بر عقل و دانش او خندند مرغ و ماهی (حافظ) 

اینک گوهرهایی از حکمت سلیمانی چنانکه در کتاب مقدس آمده است: 

یک جوان فقیر و حکیم بهتر از پادشاه نادانی است که نصیحت نمی‌پذیرد. 

نیکنامی از بهترین عطرها خوشبو‌تر است. 

چقدر زشت و ابلهانه است که انسان قبل از گوش دادن به سخنی آن را جواب دهد. 

نخستین قدم برای کسب دانش خداترسی است. 

راه درستکاران مانند سپیده صبح است که رفته رفته روشن‌تر می‌شود تا سرانجام به روشنایی کامل روز تبدیل می‌گردد. 

حکمت محض است اگر لطف جهان آفرین
خاص کند بنده‌ای مصلحت عام را (سعدی) 

سخن سعدی این است که اگر بپرسند حکمت چیست که خداوند یکی از مردمان را به پیامبری برمی‌گزیند و او را واسطه فیض رحمت خود قرار می‌دهد، پاسخ این است که این خود عین حکمت است یعنی دلیل روشنی دارد و هیچ اشکالی در آن نیست که در میان بندگان کسانی فضیلتی و امتیازی یابند و آن فضیلت و امتیاز را به مردمان هدیه دهند چنانکه شاعران و آهنگسازان و مصلحت عامه مردم این است که به کارهای گوناگون معاش و زندگی خود بپردازند و از بزرگان و خاصانی هدیه‌های معنوی چون هنر و هدایت دریافت کنند و مصلحت نیست که ان هدیه را همگان مستقیم دریابند. 

حدیثی هست از پیامبر اکرم(ص) که: «من اَخلَص لِله اَربعینَ صباحا جَرت یَنابیع الحکمة من قلبه الی لسانه» یعنی «هر کس چهل شبانه روز خود را به خاطر خدا یعنی در راه حق و حقیقت خالص گرداند چشمه‌های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می‌شود.» 

دلی دادی ز حکمت گنج بر گنج
زبانم را به حکمت کن گهرسنج (جامی)