ضوابط مقابله با تقلب علمی نیاز به تحول دارد

به گزارش ایکنا، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در گزارشی به بررسی وضعیت تقلب علمی در کشور پرداخته و از جمله و در بخشی از این گزارش رسمی اعلام شده که در سال ۱۴۰۱ بیش از ۴۱ درصد پایان‌نامه‌ها و رساله‌های تالیف و تدوین‌شده در مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، کپی‌برداری از متن مشابه بوده است.

طبق جدول‌هایی که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شده، در فاصله سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۱ در مجموع ۷۲ هزار و ۵۷ رساله و پایان‌نامه دانشجویان مقطع دکتری در سامانه ایرانداک ثبت شده که ۲۱ هزار و ۲۶۴ مورد از این متون (۲۹ درصد) بیش از ۳۰ درصد مشابهت با متن علمی مشابه داشته و کپی‌برداری بوده است. همچنین در همین بازه زمانی، ۶۷۵ هزار و ۷۱۳ رساله و پایان‌نامه دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد در سامانه ایرانداک بارگذاری شده که طبق بررسی‌ها ۳۱۱ هزار و ۶۴۸ مورد از این متن‌ها (۴۶ درصد) کپی‌برداری با بیش از ۳۰ درصد مشابهت بوده است.

در این گزارش عنوان شده علاوه بر اینکه طی سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰، بیش از ۹۰ درصد آثار علمی متقلبانه، مربوط به دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی غیردولتی بوده، طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۱ و به تفکیک هر سال، در سال ۱۳۹۸، بیش از ۴۵.۴ درصد، در سال ۱۳۹۹، بیش از ۴۷.۵ درصد، در سال ۱۴۰۰ بیش از ۴۶.۱ درصد و در سال ۱۴۰۱، بیش از ۴۱.۱ درصد مجموع پایان‌نامه‌ها و رساله‌هایی که دانشجویان مقطع دکتری و کارشناسی ارشد ارائه داده‌اند، کپی‌برداری بیش از ۳۰ درصد از متون مشابه داشته و از مرحله بررسی نهایی حذف شده است.

برای بررسی بیشتر این موضوع با حجت‌الاسلام والمسلمین رضا غلامی، رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم، به گفت‌وگو نشستیم که وی در ابتدا به خبرنگار ایکنا گفت: بنده این گزارش و این آمارها را تأیید نمی‌کنم چون نظری است که محل بررسی، تأمل و مناقشه است و ادعای بسیار بزرگی هم هست لذا جا دارد وزارت علوم و وزارت بهداشت به چنین اظهارنظری اعتراض کنند چون سال‌هاست که رساله‌های دکتری، قبل از دفاع باید در سامانه‌های مختلف از جمله سامانه‌هایی که ایرانداک ایجاد کرده تأیید شوند یعنی بررسی شود که چه میزان با رساله‌ها و آثار علمی دیگران مشترک و چه میزان اختصاصی هستند.

وی افزود: اگر اشتراکات از حدی بیشتر بوده و رفرنس داده نشده باشد سامانه آن را اعلام کرده و اساساً اجازه دفاع به رساله دکتری داده نمی‌شود بنابراین اینکه ادعا کنیم 41 درصد از متن پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها، کپی است سخنی مناقشه‌برانگیز است چون بنده به عنوان یک استاد اطلاع دارم که حدود ده سال و بلکه بیشتر است که گرفتن گواهی از ایرانداک در خصوص اینکه این متنی که به عنوان رساله آماده دفاع شده در آن تقلب و کپی‌برداری وجود ندارد اجباری شده است.

تبعات تقلبات علمی

حجت‌الاسلام غلامی درباره تبعاتی که تقلبات علمی در کشور دارد بیان کرد: تقلبات علمی در همه جای دنیا وجود دارد و طبیعتا در کشور ما هم نمی‌توان وجود چنین چیزی را انکار کرد ولی راهش این است که با افراد متقلب برخورد قانونی و قاطع داشته باشیم. وقتی شخص متقلب می‌بیند که به رغم اینکه تقلب کرده همچنان در جایگاه خودش حضور دارد، همچنان عضو هیئت علمی است، ارتقای وی به موقع انجام می‌شود و هیچ اتفاقی برای وی نیفتاده است نه دیگران متنبه می‌شوند و عبرتی برای آنها می‌شود نه خود متقلب با اینکه تقلب وی احراز شده از این کار درس می‌گیرد که دیگر انجام ندهد.

لزوم تجدیدنظر در فرآیند جذب دانشجو

رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم درباره وضعیت برخورد با تقلب در سایر کشورها گفت: در برخی کشورها اگر یکبار تقلب فردی ثابت شود حتماً آن استاد یا عضو هیئت علمی یا دانشجو اخراج می‌شود اما در کشورمان افرادی داریم که به تقلب مشهور هستند و تقلب آنها هم احراز شده ولی صرفاً در کمیته انضباطی تذکری به آنها داده شده است و همچنان در دانشگاه همانند یک فرد عادی فعالیت می‌کنند و انگار که هیچ اتفاقی نیفتاده است. باید ضوابط مقابله با تقلبات علمی را متحول کرده و به شکل سختگیرانه و بی‌رحمانه‌ای با متقلبان علمی برخورد کنیم. 

حجت‌الاسلام غلامی درباره تأثیرات جذب بی‌رویه دانشجو و افزایش دانشگاه‌ها در گسترش تقلبات علمی بیان کرد: معتقدم جذب دانشجو در علوم انسانی با ظرفیت‌های واقعی دانشگاه‌های ما طی چند دهه اخیر مطابقت نداشته و بیش از ظرفیت، جذب شده و به همین دلیل برخی از فارغ‌التحصیلان ما در علوم انسانی از ویژگی‌ها و خصلت‌هایی که از جهات علمی انتظار داریم برخوردار نیستند. پیشنهاد مشخص ما در این سال‌ها همواره این بود که سازمان سنجش با مطالعات عالمانه‌تر و بررسی دقیق‌تر ظرفیت‌های کیفی دانشگاه‌ها در جذب دانشجو، منطق دقیق‌تری را اعمال کند. خودم هم معتقدم اگر قرار باشد جذب دانشجو عالمانه باشد حتماً باید میزان جذب دانشجو کاهش پیدا کند.