رقابت فلسفه سیاسی امام(ره) با فلسفه‌های سیاسی مهم دنیا

به گزارش ایکنا، نشست «امام خمینی(ره) و دولت تراز انقلاب اسلامی» امروز شنبه 19 خردادماه، از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. 

موسی نجفی؛ رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در این نشست به سخنرانی پرداخت و گفت: بنده بیشتر به فلسفه سیاسی امام خمینی(ره) و ابعاد آن می‌پردازم و تلاشم بر رفع یک شبهه مهم در حکمرانی ایران است. مهمترین نکته در تحریف‌هایی که از شخصیت امام(ره) صورت گرفته، نادیده گرفتن ابعاد فکری ایشان است که عمدتا توسط غربی‌ها یا مخالفان داخلی ایشان صورت گرفته است. آنها پس از اینکه حضرت امام(ره) اقدام به تأسیس نظام کردند، گفتند که این نظام جمهوری اسلامی ایران کارآمدی ندارد. مرحله سوم تحریف، مربوط به این است که آنها فهمیدند نقطه اصلی جهت دادن به اندیشه، تمدن است که باید این جنبه از اندیشه امام(ره) را تخریب کنند. در مرحله دیگر به تخریب فلسفه سیاسی امام روی آوردند و این افکار را ناظر به رفع بحران همانند بحران نظام شاهنشاهی می‌دانند لذا دیدگاه ایشان را در حد یک نظریه متوقف می‌کنند. 

توجه امام خمینی(ره) به کلمه قرآنی «استکبار»

وی افزود: در فلسفه سیاسی امام(ره) چند شاخص وجود دارد که یکی از آنها وجود قانون اساسی برای هر نظام سیاسی پایدار است تا این نظام سیاسی با بهره‌گیری از این قوانین، به خوبی بتواند اقدام به تمدن‌سازی کند. مسئله دیگر توجه به فرهنگ سیاسی جدید در اندیشه امام خمینی(ره) است که بعدها توسط مقام معظم رهبری نیز بسط داده شد. یک نمونه آنها که خود ما چند سال درگیر آن بوده‌ایم بحث استکبار است که قبلا به جای آن از کلمه امپریالسیم استفاده می‌شد ولی حضرت امام(ره)، بیشتر از کلمه قرآنی استکبار استفاده کردند.

نجفی بیان کرد: بنابراین دو خط فکری اصلی درباره اندیشه‌های سیاسی امام خمینی(ره) وجود دارد که یک خط، دیدگاه‌های حضرت امام(ره) را ناظر به حل بحران‌های مقطعی می‌داند که در نهایت حل می‌شوند. اما یک خط دیگر، فلسفه سیاسی حضرت امام خمینی(ره) را مبتنی بر تمدن‌سازی می‌داند و معتقد است این تفکر به راحتی قابل توقف نیست بلکه می‌تواند به عنوان یک بدیل با فلسفه‌های سیاسی بزرگ دنیا رقابت داشته باشد.

ریشه‌های اندیشه امام خمینی(ره)

فرهاد زیویار؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در ادامه این نشست تصریح کرد: در زمینه جایگاه دولت تراز اسلامی در اندیشه امام خمینی(ره) چند کلیدواژه وجود دارد که بنده لازم است به آنها اشاره کنم. حضرت امام خمینی(ره) صرف‌نظر از اینکه بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی ایران بودند، یک عالم بزرگ شیعی هم بودند و با توجه به تسلطی که بر مسائل فقهی و آموزه‌های دینی داشتند مبانی فکری خود را در یک مدل حکومتی تحت عنوان جمهوری اسلامی پیاده کردند و اندیشه ایشان هم عمدتا مبتنی بر بنیان‌های دینی، قرآنی، فقهی و علم به جهان معاصر بود که تأثیری عمیق و ماندگار بر تحولات جهان داشت.

وی گفت: در نوآوری مد نظر امام خمینی(ره)، مسئله اصلاحِ اصولی، مورد توجه قرار گرفته است که برگرفته از قرآن کریم است. در جایی به اصلاح در مقابل فساد، در جایی به معنای زدودن فساد و توجه به اصل و فطرت و در جایی به معنای اصلاح در مسیر رستگاری و کمال انسان اشاره کرده‌اند. بحث دولت تراز اسلامی در درون تفکر شیعی هم قرار دارد. اگر در دویست و چند سال گذشته به جریان‌سازی‌های فکری و فقهی توجه کنیم متوجه می‌شویم که دو جریان فکری قابل بررسی است که یک جریان، اعتقادی به ولایت فقها نداشت که از جمله آنها شیخ مرتضی انصاری است و دیگران هم اندیشورزانی بودند که اعتقاد به ولایت فقها داشتند که از جمله آنها ملا احمد نراقی و صاحب جواهر و کاشف الغطا هستند لذا اندیشه امام خمینی(ره) دفعی نبوده بلکه دارای ریشه بوده است.

زیویار تصریح کرد: امام خمینی(ره)، حکومت اسلامی را حکومت قانون الهی می‌دانست. در آثار ایشان تأکید می‌‌شود که حاکم باید علم به قانون داشته باشد. ایشان حکومت را از احکام اولیه اسلام می‌داند که بر همه احکام فرعیه از جمله نماز و روزه و حتی حج تقدم دارد. با وجود برخی اختلاف‌نظرها، هیچ کدام از فقها اعتقاد ندارند که این نظریه خلاف شرع است. در نهایت باید بگویم اخلاق، عمل و معنویت‌گرایی برای دولت و مبارزه با فساد، در اندیشه ایشان به میزان زیادی مورد توجه قرار گرفته است لذا به هر میزان دولت‌های پس از انقلاب اسلامی، به این موارد توجه کرده‌اند به دولت تراز انقلاب اسلامی نزدیک‌تر بوده‌اند.

جایگاه دولت در اندیشه امام خمینی(ره)

یحیی فوزی تویسرکانی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز در این نشست به سخنرانی پرداخت و گفت: اصولا دولت در اندیشه امام خمینی(ره) دارای بنیانی خاص و با انسان شناسی ایشان مرتبط است. ایشان ابتدا این بحث را مطرح می‌‌کند که اساساً دولت چه ضرورتی دارد؟ ایشان ضرورت دولت را با تکامل انسان مرتبط می‌داند و معتقد است به تدریج که نظم سیاسی توسط پیامبران و امامان شکل گرفته گرفته، هدف این بوده که انسان‌ها از وضعیت طبیعی خارج شده و در راستای تعالی و فطرت خود حرکت کنند بنابراین دولت، انسان را تبدیل به شخصیتی می‌کند که به سمت هدف اصلی خود حرکت کند لذا دولت در اندیشه امام(ره) از جایگاهی فلسفی برخوردار است. نکته دیگر اینکه حضرت امام خمینی(ره)، دنیا و آخرت را مرتبط با هم می‌دانند و معتقدند که اگر بخواهیم به آخرت برسیم باید از طریق دنیا برسیم لذا انسان برای متعالی شدن باید در این دنیا توسط سیاست و دولت ساخته شود.

وی افزود: در همین راستاست که رسیدگی به وضعیت مادی مردم اهمیت پیدا می‌کند که از جمله وظایف دولت است. نکته دیگر اینکه تمرکز دولتِ تراز مورد نظر امام خمینی(ره) بر تحقق عدالت است و عدالت هم بدین معناست که حقوق افراد به آنها داده شود. در همین راستا باید برای تحقق عدالت، حقوق افراد را بشناسیم. از نظر امام خمینی(ره) این حقوق، دو دسته حقوق الهی و فطری و حقوق قراردادی هستند. حقوق الهی و فطری، همان حقوقی هستند که خداوند برای هر بشری قرار داده است و حقوق قراردادی نیز همان حقوقی هستند که در مورد آن بحث شده و  در مورد آن توافق شده است که از جمله آنها قانون اساسی است. 

فوزی بیان کرد: نکته دیگر در اندیشه امام خمینی(ره)، ساختار دولت است که سه وجه شامل قانون، مردم و حاکم مشروع دارد. ایشان معتقد هستند که قوانین، نیازمند مجری و حاکمی اسلام شناس هستند. امام(ره) بر همین اساس الگوی اصلی اسلام سیاسی را ارائه می‌‌دهند. امام خمینی(ره) جوهره همه قوانین دولت را تربیت و تعالی انسان می‌دانند. بر همین اساس هر نوع عدالت و آزادی و امنیت مورد پذیرش نیست چراکه برخی از آنها مختص حکومت‌های سکولار هستند. مسئله دیگر اینکه امام خمینی(ره) معتقدند که حکومت اسلامی دنبال بسط دین است و این هم نشان از دیدگاه جهانی حضرت امام خمینی(ره) است. البته ایشان تمدن موجود را کاملاً رد نمی‌کنند بلکه معتقدند ایراداتی دارد که باید آن را اصلاح و یک تمدن کامل‌تر ایجاد کنیم.