بیان حقایق مشترک ادیان الهی در سوره «اعلی»

به گزارش ایکنا، جلسه این هفته تدبر در سوره‌های جزء سی‌ام قرآن که به همت مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران در مسجد کوی دانشگاه تهران برگزار می‌شود، شب گذشته یکشنبه؛ دوم دی‌ماه، اختصاص به بررسی سوره مبارکه «اعلی» داشت که طی آن هانی چیت‌چیان؛ کارشناس و مدرس قرآنی به بیان برخی اشارات این سوره پرداخت.

 

وی در ابتدای این جلسه با توجه به زادروز حضرت فاطمه زهرا(س)، مطالبی را به همین مناسبت بیان کرد و در ادامه با ترجمه تحت‌اللفظی این سوره، بر آن شد تا منظور و مصادیق این سوره را به شکلی اجمالی مورد بررسی قرار دهد که در ادامه به خلاصه‌ای از مطالب طرح شده در جلسه شب گذشته می‌پردازیم: 

 

در مورد وجود صدیقه طاهره(س) تاکنون مطالب زیادی شنیده‌ایم، که همگی آنها بر جایگاه و منزل والای آن حضرت در کل جهان اسلام صحه می‌گذارد و وقتی حضرت حجت(عج) در مورد مادر بزرگوارشان می‌فرماید: دختر رسول خدا اسوه نیکویی برای من است؛ این بدان معناست که برای فهم درست امام زمان(عج) که اگر واقع نشود، مرگی به مثابه مرگ در دوران جاهلیت در پایان عمر بر انسان حادث خواهد شد، نیاز به شناخت ابعاد بیشتری از زندگی و سیره فاطمی داریم.

 

باید دید که حضرت فاطمه(س) را از چه طریقی می‌توان شناخت؟ یکی از منابع ما برای این امر، روایاتی است که از زندگی آن حضرت به ما واصل شده است و البته با وجود عمر کوتاهی که ایشان داشتند، اینگونه روایات چندان زیاد و انبوه نیست. منبع دیگر قرآن کریم است؛ سوره‌هایی که به شکل مصداقی همچون سوره مبارکه «کوثر» و به شکل معنایی همچون سوره مبارکه «فاطر» به این وجود گرانقدر اشاره دارند.

 

فاطمه در زبان عرب به معنای کسی است که موجب دوری انسان از بلا و دوزخ می‌شود. نقل است که آن حضرت پیروان راستین پدر بزرگوارشان و آنهایی که به ولایت علی(ع) و ذریه پاک آن حضرت ایمان راسخ دارند از دوزخ و آتش دور می‌کند. فاطر نیز از ریشه فطر به معنای دگرگون‌کننده سرنوشت و عقوبتی است که ممکن است انتظار هر فردی را بکشد چنانکه بنا به نقل مشهوری آن حضرت در روز حشر، آنهایی که محب اهل بیت(ع) باشند شفاعت کرده و سرنوشت آنها را از آتش دوزخ به خنکی و صفای بهشتی تغییر می‌دهد و لذا به این واسطه باید گفت که سوره «فاطر» از منظر معنایی اشاره به وجود گرانسنگ آن حضرت دارد.

 

هر چند که روایات و اشارات قرآنی در شناخت شخصیت آن حضرت بسیار ارزشمند است، اما وجه سومی نیز به منظور شناخت عمیق دختر نبی مکرم اسلام وجود دارد و آن وجه ادعیه‌ای منتسب به ایشان است، همچنانکه اگر روایات و اشارات قرآنی، پرداختی از منظر خارج از وجود مقدس ایشان دارد، اما ادعیه به جای مانده از آن حضرت، درست منطبق با نظرگاه و جهان‌بینی آن حضرت است؛ برداشت و تلقی متعالی ایشان به جهان هستی که قطعاً قرآن و تعالیم الهی نیز قرین لحظه لحظه زندگی او بوده و می‌تواند تا اندازه زیادی بیانگر سبک زندگی یک معصوم باشد.

 

از جمله دعاهای منتسب به آن حضرت، «دعای کامل» است که امام محمد باقر(ع) تأکید زیادی به خواندن آن، داشتند که ابتدای صبح و پیش از انجام کارهای روزانه اگر خوانده شود، مسلمین را از مجموعه بلایا و مخاطرات روزمره مصون می‌سازد. خود آن حضرت و سایر معصومین(ع) نیز این دعا را در مطلع صبح هر روز قرائت می‌کردند. از آنجا که این دعا، در امر بروز برخی سوانح همچون آتش‌سوزی نیز امنیت جانی و مالی را برای افراد در پی دارد، بنا بر نقل مشهوری گاه این دعا به نام «دعای حریق» نیز خوانده می‌شود.

 

بپردازیم به موضوع این جلسه یعنی سوره «اعلی» که ابتدا به سیاق جلسات پیشین در بررسی سوره‌های جزء سی‌ام،به ترجمه تحت‌اللفظی آن می‌پردازم. تأکید آیات آغازین این سوره بیان برخی پدیده‌های مدون و منظم عالم هستی است که واضع آنها خداوند است تا به این واسطه مجدد برای انسان تذکر و یادآوری این نکته را داشته باشد که هر پدیده‌ای در این دنیا تصادفی نیست و منتظمی داشته تا به این واسطه حقانیت وحی و آنچه بر قلب پیامبر(ص) نازل شده است به اثبات برساند.

 

تأکید بر این نظام و چرخه آفرینش که واضعی بینا و آگاه بر آن مستولی است در دو آیه 4 و 5 این سوره مشهود است آنجا که می‌فرماید: «وَالَّذِی أَخْرَجَ الْمَرْعَى»﴿۴﴾ (و آن كه چمنزار را برآورد)/ «فَجَعَلَهُ غُثَاءً أَحْوَى»﴿۵﴾ (و پس [از چندى] آن را خاشاكى تيره‏‌گون گردانيد). یادآوری این نکته به آن سبب است که به انسان گوشزد شود تا آنچه آفریده شده است، به حال خود رها نشده و حتی در سرنوشت آن نیز ذات الهی دخیل است و همانطور که می‌آفریند، در زوال و نابودی آن یا تبدیل شدن به ماهیتی دیگر که لزوماً آن را وارد چرخه دیگری می‌کند نیز تسلط دارد.

 

پس از بیان برخی از این نشانه‌های الهی و یادآوری آنها، صحبت از آن می‌شود که خداوند خود به شکل مستقیم قرآن و آیات آن را برای پیامبر قرائت کرده، آنجا که می‌فرماید: «سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنْسَى»(6) این بی‌واسطه‌گی در بیان و انتقال آیات الهی از سوی خدا بر قلب پیامبر(ص) نیز تأکید بر این نکته است که جایی برای بروز هر نوع شک و تردید و شائبه‌ای مبنی بر تحریف قرآن باقی نمی‌ماند و به این دلیل و نقل مستقیم قطعاً رسول اکرم(ص) در مواجهه با این آیات نازل شده دچار فراموشی و اشتباه نخواهد شد.

 

تأکید دیگر این سوره بر پیامبر(ص) بر این نکته است که ما در این راه آسانترین را برای تو برگزیدیم؛ شاید این اشاره، این موضوع را به ذهن مخاطب متبادر سازد که ظرف وجودی و ذهنی رسول خدا عاجز از درک مفاهیم قدسی است و مثلاً خداوند آنها را آسان کرده است که قابل هضم برای رسولش باشد، در حالی که اینگونه نیست؛ مثالی که می‌توان برای تقریب ذهن در این مورد به میان آورد، محتوایی درسی است که یک معلم یا آموزگار با توجه به ظرف وجودی متعلم خود آن را چنان آسان‌سازی می‌کند که قابل درک و مفاهمه برای او باشد، اگر این امر را به آنچه خداوند در این آیه به آن اشاره کرده است، تعمیم دهیم، جایگاه و منزلت پیامبر(ص) دچار اشکال شده و زیر سؤال می‌رود در حالی که اینگونه نیست، بلکه این مفاهیم و ادراکات در حد اعلی و متعالی خود بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده است، حال آن که ظرف وجود آن حضرت در بدو خلقت آنچنان مترقی و اعلی آفریده شده و پرورش یافته است که برای دریافت مفاهیم وحیانی، آمادگی کامل دارد.

 

این سوره با برشمردن برخی موارد از جمله ذکر برخی نشانه‌ها، مجدد به حقانیت کلام وحی و رسالت پیامبر(ص) تأکید کرده و آن را یادآوری می‌کند هر چند که این امر را نیز هشدار می‌دهد که انسان‌ها با وجود همه این ادله و حجت‌ها مجدد کار خودشان را انجام می‌دهند. نکته قابل تأمل در این سوره آن است که به این نکته نیز اشاره می‌شود و این امر یعنی اتمام حجت خداوند با بندگان منحصر به دین اسلام نیست، بلکه در سایر ادیان هچون مصحف ابراهیم(ع) و موسی(ع) نیز به این موارد به عنوان حقایق عالم پرداخته شده بود هر چند که برخی بی‌اعتنا به آن، منافع خودشان را در نظر می‌گرفتند.     

  

ادامه دارد ...