نظریات مختلف درباره چرایی شهادت امام جواد(ع)

به گزارش ایکنا، ناهید طیبی؛ استاد حوزه علمیه خواهران، شامگاه 17 خرداد ماه در ادامه سلسله مباحث امام جواد(ع)شناسی که از سوی مؤسسه پرسمان در حال برگزاری است به شرح وقایع مرتبط با ام ‌الفضل، همسر امام جواد(ع) و دختر مأمون پرداخت و گفت: ام ‌الفضل دختر کوچک مامون بود و وقتی امام جواد(ع)، حدود شش تا هفت سال سن داشتند، مامون ام حبیب را به همسری امام رضا(ع) درآورد و در همین مجلس، ام الفضل را برای امام جواد(ع) نامزد کرد (نشان شد) و ازدواج در سال 215 قمری یعنی وقتی امام در سن 15 سالگی بودند، انجام شد.

 

وی با بیان اینکه خلفای عباسی غاصب بودند و بزرگترین ظلم را هارون به اهل بیت(ع) کرد، افزود: اینکه چگونه این دو امام تن به چنین ازدواجی دادند باید به زمانه آنان توجه کنیم و متناسب با امروز تحلیل نکنیم؛ در آن زمان ازدواج‌های سیاسی بسیار رونق داشت، مامون قصد داشت با این کار هم جاسوس در منزل امام داشته باشد و هم مشروعیت حکومت خود را بالا ببرد که در کتاب مقاتل الطالبیین به این بحث پرداخته شده است.

 

طیبی افزود: وقتی سقیفه ایجاد شد خلفای اموی و عباسی به دنبال بهانه برای کسب مشروعیت بودند و یکی از شگردهای آنان همین ازدواج بود؛ البته برخی ائمه(ع) از این مسئله با موفقیت می‌توانستند عبور کنند کما اینکه امام کاظم(ع) به حضرت معصومه(س) و سایر دخترانشان اجازه ازدواج ندادند زیرا بیشتر خواستگاران آنان از عباسیون بودند ولی برخی ائمه(ع) مفسده گریز از این کار را بیشتر می‌دانستند لذا امام رضا(ع) با ام حبیب ازدواج کرد. 

استاد حوزه علمیه خواهران با بیان اینکه مامون خیلی تلاش کرد تا روابط خویشاوندی حفظ شود تا اختلافات دوره پدرش کم شود، ادامه داد: شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا به این مسئله اشاره کرده است که مامون برای حفظ روابط فامیلی اقدام به این کار کرده است و دلیل دیگر هم افتخار و مباهات مامون به دامادی امام رضا(ع) و امام جواد(ع) است؛ در روایت داریم که فردی در دربار معتصم بود و بحث قطع ید دزد شد و معتصم گفت از امام جواد بپرسید و عالمان درباری وقتی در برابر امام(ع) سرکوفت خوردند و اینکه دانش و آگاهی ندارند معتصم را تحریک کرده و گفتند اگر این فرد زنده باشد اعتبار دربار تو از بین خواهد رفت و همین مسئله باعث توطئه علیه امام(ع) شد. 

 

طیبی تصریح کرد: مامون چون علم‌دوست بود و امام رضا(ع) و امام جواد(ع) هم در مناظرات می‌درخشیدند باعث افتخار او بود که این دو امام(ع) دامادهای او باشند و این افتخار را بر زبان هم می‌آورد. وی افزود: نکته دیگر هم رفاقت با علویان بود؛ یعقوبی مسئله طرح ولایتعهدی را مورد توجه قرار داده است و بحث دامادی را مطرح می‌کند زیرا مامون، امام رضا(ع) را رقیب خود می‌دانست لذا دنبال جاسوسی بود؛ در روایت داریم که ام الفضل مجذوب هیبت امام جواد(ع) شد و وقتی امام(ع) را شهید کردند بسیار ناراحت شد و گریست. 

 

طیبی با بیان اینکه ازدواج با ام الفضل در سن هفت سالگی برخلاف نظر برخی درست نیست، گفت: برخی حسادت ام الفضل به سمانه مغربیه یعنی همسر کنیز امام(ع) و اینکه او صاحب فرزند شد ولی ام الفضل صاحب فرزند نبود را دلیل توطئه ام الفضل می‌دانند که ابن طاووس در الامان این نظر را مطرح کرده است ولی ما خیلی نمی‌پذیریم زیرا این تحلیل، شان امام(ع) را پایین می‌آورد  کما اینکه اگر بگوییم شهادت حضرت علی(ع) به خاطر عشق ابن ملجم به قطام بوده است مسئله را کوچک و سطحی کرده‌ایم. 

استاد حوزه علمیه خواهران افزود: درست است ام الفضل زهر به امام جواد(ع) داد ولی توطئه توسط معتصم و دربار او طراحی شده بود و هدف او گرفتن انتقام و حسادت زنانه نبود بلکه خوف از قدرت و حکومت خود را داشتند؛ این‌ها روایت اثنی عشر ائمه را شنیده بودند و تلاش می‌کردند جلوی تحقق امامت را بگیرند. 

 

وی ادامه داد: خطیب بغدادی گفته است امام با ام الفضل به بغداد برای دیدار معتصم رفت و در همانجا وفات یافت یعنی از کلمه شهادت استفاده نمی‌کند. مسعودی در مروج الذهب می‌گوید ام الفضل وقتی از مدینه به بغداد رفت در آنجا امام را مسموم کرد. یعقوبی هم شهادت را طرح کرده است و می‌گوید امام بدون شرکت ام الفضل شهید شدند. 

 

طیبی بیان کرد: در مورد نقش ام الفضل در شهادت امام(ع) هم چند دلیل ذکر شده است؛ در کشف الغمه و طبری اشاره شده است که برخی می‌گویند بدگویی‌های ام الفضل نزد پدر و عمویش سبب شهادت شد؛ این نظر البته به دنبال آن است که بگوید مسمومیت توسط ام الفضل انجام نشده ولی او با این سخنان زمینه‌سازی کرده است. 

عضو دانشنامه زن مسلمان با بیان اینکه برخی حسادت ام الفضل به بچه‌دارشدن سمانه را را منشا شهادت می‌دانند ولی این نظر هم درست نیست زیرا امام هادی(ع) یکسال قبل از ازدواج امام جواد(ع) با ام الفضل به دنیا آمده بودند، گفت: اخباری که امام(ع) از آینده ام الفضل داده است دلیل است زیرا امام به او فرمودند تو عاقبت خوبی نخواهی داشت و ملاقات‌هایی هم معتصم با ام الفضل بعد از شهادت داشت که نشان می‌دهد او گزارش داده است و به عمویش هم پناه برد تا از خطرات مصون باشد. 

 

وی افزود: از بین زنانی که با امام جواد(ع) مرتبط بودند مادرشان نقش اساسی در تربیت و حفظ و نگهداری ایشان داشتند؛ پیامبر(ص) فرمودند جهاد زن خوب شوهرداری است و این حسن تبعل نشانه مدیریت زن نسبت به همسر و فرزندان است و این خصوصیات در مادر ایشان و همسرشان بوده است.

 

استاد حوزه علمیه خواهران بیان کرد: ما الگوی کسانی چون سمانه مغربیه همسر امام جواد(ع) را هم مانند مادر ایشان می‌توانیم فرهنگ سازی کنیم گرچه اطلاعات در مورد ایشان زیاد نیست و آن چه هم هست در منابع معتبر نیست اما به خصوص با توجه به نقش ایشان در تربیت فرزندان پاک و معصوم قطعا الگو هستند.