حکمت در متن گفتوگو؛ از وحدت حوزه و دانشگاه تا فلسفه دینانی و نقد بهائیت
بسته خبری این هفته سرویس اندیشه و معارف ایکنا بازتابدهنده بخشی از تحولات این حوزه در هفته نخست دیماه است که با مجموعهای از گفتوگوها، نشستهای فکری، آیینهای علمی و مناسبتهای فرهنگی، کوشید تصویری متنوع از دغدغههای فکری و دینی روز ارائه دهد. از گفتوگو درباره وحدت حوزه و دانشگاه و واکاوی جریانهای فکری معاصر گرفته تا بررسی بهائیت، بزرگداشت مفاخر علمی و ادبی و مرور رویدادهای مهم فلسفی.
به گزارش ایکنا، هفته اول دیماه سرویس اندیشه و معارف ایکنا با اخبار، رویدادها و مناسبتهایی با مخاطبان خود همراه بوده است که در پایان هفته با بستهای از اهم اخبار، مروری خواهیم داشت بر آنچه در این هفته گذشته است.
گفتگو با عباس یزدانی پیرامون وحدت حوزه و دانشگاه، گفتوگو تخصصی با حجتالاسلام کاملنواب با موضوع بهائیت، برگزاری مراسم چهارمین سالگرد ارتحال آیتالله العظمی صافی گلپایگانی، رونمایی و معرفی کتاب سیره پیامبر(ص) و اخبار خلفا، بزرگداشت صدمین سالروز تولد محمدابراهیم باستانی پاریزی، گفتگو با سیدجواد میری پیرامون کنفرانس بین المللی جریان فکر فلسفی استاد دینانی و برگزاری مراسم رونمایی از کتاب «روایت رضا» بخشی از اخبار این هفته بود. آنچه در ادامه میآید، مروری است بر مهمترین اخبار و رویدادهایی که طی این هفته در سرویس اندیشه و معارف ایکنا منتشر شد.
در مرور رویدادهای دانشگاه:
برگزاری مراسم رونمایی کتاب «روایت رضا» در دانشگاه تهران
پدیدارشناسی توسعهیافتگی؛ نگاه علمی به پیشرفت ایران
سیدمحمدرضا بهشتی در آیین رونمایی از کتاب «روایت رضا» که چهارشنبه 3 دیماه در دانشگاه تهران برگزار شد با تأکید بر مسئله توسعه در ایران، معتقد است که صرف پرداختن به «پدیدارشناسی توسعهنیافتگی» کافی نیست و باید به سمت پدیدارشناسی توسعهیافتگی و همچنین تبیین بنیادهای هستیشناختی توسعه حرکت کرد. او هشدار میدهد که استفاده از این مفاهیم نیازمند احتیاط فلسفی است، زیرا خودآگاهی از توسعهنیافتگی هنوز فاصله زیادی با تأمل فلسفی بنیادین دارد.
بهشتی بر ضرورت ایضاح مفهومی توسعه تأکید میکند و توسعه را مفهومی نو میداند که نباید شتابزده به گذشته پیوند زده شود. از نظر او، توسعه، پیشرفت و مفاهیم مجاور آن نیازمند بررسی دقیق، فنی و سیستمی هستند و نمیتوان با برداشتهای ذوقی یا تکبعدی به آنها پرداخت. همچنین تلقیهای متفاوت فرهنگها از زمان، تاریخ و پیشرفت، معنا و پیامدهای گوناگونی برای مفهوم توسعه دارد.
او در نهایت با اشاره به دیدگاه هوسرل، پیشرفت واقعی را در بازاندیشی مفاهیم پایه و طرح پرسشهای بنیادین میداند و تأکید میکند که مفهوم توسعه امروز خود در بحران است؛ بنابراین لازم است ابتدا جایگاه تاریخی و فکری خود را در نسبت با توسعه روشن کنیم و سپس به مواجههای عمیقتر و فلسفیتر با آن بپردازیم.
در ادامه این مراسم محمدتقی طباطبایی، این اثر را گامی رو به جلو در اندیشه ایرانی دانست و تأکید کرد کتاب نشان میدهد تفکر فلسفی در ایران زنده است. او با رد این دیدگاه که داوری اردکانی ابتدا ضد توسعه بوده و سپس تغییر موضع داده، معتقد است نقد مدرنیته نزد داوری از درون مدرنیته صورت میگیرد و نه در تقابل ساده با آن.
طباطبایی اندیشه داوری را در دو سطح فلسفی (نقد مدرنیته) و راهبردی–اجتماعی (یافتن راه برونرفت از بنبستهای جامعه) تحلیل میکند و این دو سطح را متناقض نمیداند. به نظر او، تأکید افراطی بر گسست کامل میان «قدیم» و «جدید» به «روایت شکست» میانجامد؛ روایتی که در آن توسعهنیافتگی وضعیتی بدون امکان درمان تلقی میشود و اراده و عزم برای تغییر از میان میرود.
او هشدار میدهد که نفی مدرنیته و سخن گفتن از پایان امر جدید، انگیزه و اراده توسعه را از بین میبرد و توسعهنیافتگی را تداوم میبخشد. طباطبایی تأکید کرد، ایرانیان همواره در تاریخ جهانی مشارکت داشتهاند و مواجهه آنان با غرب به معنای گسست کامل از گذشته نبوده است.
در پایان، وی بر ضرورت رویکردی فنی و نظری تأکید کرد بتواند «گسست در عین پیوستگی» میان قدیم و جدید را توضیح دهد و بر کنشورزی فعال در برابر مسائل جهان امروز ــ از جمله فناوریهای نو ــ پافشاری میکند. از نظر او، تنها با جدی گرفتن توان و تلاش ایرانیان و عبور از روایت صرفِ توسعهنیافتگی میتوان به امکان توسعهیابی دست یافت.
همچنین حجت میرزایی در بخش دیگری از آیین رونمایی از کتاب «روایت رضا» با اشاره به آشنایی نزدیک و طولانیمدت خود با رضا داوری اردکانی، تأکید کرد داوری خود به تغییر و سیالیت فکریاش اذعان دارد و «روایت رضا» بازتاب همین تحول اندیشه است. به نظر او، اهمیت این کتاب در آن است که روایتی فلسفی از مسئله توسعه در ایران ارائه میدهد؛ روایتی که در سطح بنیادین به چیستی و چرایی توسعه میپردازد، نه صرفاً به مسیرهای اجرایی آن.
میرزایی روایت داوری را میان فلسفه و سیاستورزی دانست و خاطرنشان کرد، مسئله اصلی ایران در تاریخ معاصر، پیش از هر چیز، پرسش از ضرورت توسعه بوده است. او انقلاب اسلامی را واکنشی به توسعه آمرانه معرفی کرد و با استناد به دیدگاه داوری، توسعه را محصول «اراده» دانست؛ اگر ارادهای در کار نباشد، توسعه نیز محقق نمیشود.
او با مقایسه تجربههایی مانند چین، بر این نکته تأکید کرد توسعه راه میانبُر ندارد و نمیتوان فناوری و صنعت را بدون پذیرش لوازم فرهنگی، اجتماعی و نهادی آن به دست آورد. توسعه تا حد زیادی همگنساز است و کشورها نمیتوانند به دلخواه خود آن را مهندسی کنند.
میرزایی همچنین به نقد دیدگاههای مبتنی بر «خلقوخوی ملی» پرداخت و با تأیید نظر داوری، این رویکرد را غیرعلمی دانست. از نظر او، عقبماندگی یا پیشرفت نه به خلقیات، بلکه به ساختارها، اراده، رقابت و خودآگاهی نسبت به الزامات دنیای جدید مربوط است. در پایان تأکید کرد که علم و دانش گذشته، بدون خودآگاهی توسعه و پیوند با اراده پیشرفت، نمیتواند به موتور توسعه تبدیل شود.
همایش بینالمللی شهرنامهنویسی در تاریخ ایران
همایش بینالمللی «شهرنامهنویسی در تاریخ ایران» بهمناسبت بزرگداشت صدمین سالروز تولد استاد محمدابراهیم باستانیپاریزی، با حضور استادان و پژوهشگران برجسته ایرانی و بینالمللی روز سهشنبه ۲ دیماه در دانشگاه تهران برگزار شد. محمدحسین امید رئیس دانشگاه تهران، در توصیف استاد باستانی پاریزی، گفت: من فقط میتوانم در توصیف ایشان بگویم که، تاریخدانی داستانگو، پژوهشگری ادیب و استادی فرزانه با قلبی مردمدوست بودند و به نظرم میرسد، اینها اوصافی است که میتوان درباره استاد باستانی پاریزی استفاده کرد. استاد باستانی پاریزی از پس تاریکیهای تاریخ پرفراز و نشیبی که این سرزمین دارد، امیدواریهای را استخراج و بیان کردهاند و تلاش ایشان بر این بود که این تاریخ و تاریخ خوانی، جذاب، همگانی و مردمپسند شود و ایشان در این موضوع موفق بودند. ایشان تاریخ را با ادبیات و طنز تلطیف میکردند و آثار ایشان هم بیانگر این موضوع است و در واقع ایشان، نه تنها با از پاریز تا پاریس، بلکه با سایرآثار خود، خوانندگان را به عمق این سرزمین بردند.
نخستین همایش بینالمللی «خرد و اقتدار ایرانی در جنگ ۱۲روزه»
نخستین همایش بینالمللی «خرد و اقتدار ایرانی در جنگ 12روزه» به همت انجمن علمی مطالعات جهان با همکاری دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار میشود. این رویداد علمی با هدف بررسی ابعاد فکری، اجتماعی، حقوقی و بینالمللی جنگ ۱۲ روزه و تحلیل نقش خرد، اقتدار و مقاومت ایرانی برگزار میشود و میزبان اساتید، پژوهشگران و دانشجویان داخلی و خارجی خواهد بود. محورهای علمی همایش عبارتند از: مقاومت و سرمایههای اجتماعی، ابعاد حقوقی جنگ دوازده روزه، تأثیر جنگ دوازده روزه بر آینده مقاومت وابعاد بینالمللی واکنش به جنگ دوازدهروزه است. این همایش روز ۲۰ بهمنماه ۱۴۰۴ به میزبانی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار میشود.این همایش روز ۲۰ بهمنماه ۱۴۰۴ به میزبانی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار میشود. علاقهمندان میتوانند برای دریافت اخبار تکمیلی و اطلاعیههای بعدی، به کانال دانشجویان دانشکده مطالعات جهان در پیامرسان ایتا مراجعه کنند:http://eitaa.com/joinchat/۴۱۷۹۱۶۵۲۱۶C۰d۳b۹d۳۴۰۳
رونمایی و معرفی کتاب سیره پیامبر (ص) و اخبار خلفا
نشست رونمایی و معرفی کتاب «سیره پیامبر(ص) و اخبار خلفا (معروف به سیره ابن حبان)» به همت نشر مذاهب دانشگاه بینالمللی مذاهب اسلامی برگزار شد. در این نشست، حجتالاسلام رسول جعفریان، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، بهعنوان سخنران اصلی حضور داشت و محمود ویسی و حامد شیرینبیان، از اعضای هیئت علمی دانشگاه بینالمللی مذاهب اسلامی، به ارائه دیدگاهها و نکات علمی درباره این اثر پرداختند. این برنامه روز یکشنبه ۳۰ آذرماه، ساعت ۱۳:۳۰ در دانشگاه بینالمللی مذاهب اسلامی برگزار شد.
حجتالاسلام والمسلمین رسول جعفریان، استاد دانشگاه تهران، در بخش دیگری از نشست درباره اینکه چرا به شخصیتی چون ابن حبان پرداخته است، گفت: دلیل اصلی بنده بحث مقتلالحسین(ع) بود. ابن حبان شخصیتی برجسته و شناختهشده است که هفت تا هشت صفحه از کتاب خود را به واقعه عاشورا اختصاص داده، در حالی که درباره معاویه حتی چند سطر نیز ننوشته است؛ این در حالی است که معاویه ۲۰ سال خلافت داشته و قاعدتاً میبایست چند سطری به او اختصاص میداد.
نشست نقد و بررسی کتاب «معناشناسی رنج و سختی در قرآن کریم» نوشته زینبسادات قوام چهارشنبه 3 دیماه در دانشگاه بینالمللی مذاهب اسلامی برگزار شد. نویسنده با تأکید بر اینکه قرآن کتاب هدایت است، روش معناشناسی را ابزاری برای فهم دقیق واژگان مرتبط با رنج و سختی در بستر آیات دانست. در این کتاب حدود ده واژه قرآنی مرتبط با رنج بررسی شده و تفاوتها، اشتراکات، مصادیق و آثار مثبت و منفی آنها تحلیل شده است. قوام رنج را به دو نوع مثبت (زمینهساز تعالی) و منفی (موجب گمراهی) تقسیم کرد و به اهمیت نحوه مواجهه انسان با رنج پرداخت.
عاطفه زرسازان، ناقد اثر، کتاب را پژوهشی بینارشتهای با نقاط قوتی مانند استفاده از نمودارها و بررسی فراتر از استخراج معنا (شامل مصادیق و آثار) دانست، اما نقدهایی نیز مطرح کرد؛ از جمله ضعف در ارجاعدهی منابع، برخی ناهماهنگیهای روششناختی، تکرار مطالب، دقت ناکافی در تحلیل برخی واژگان (مانند خشیت، نصب، عسر) و غفلت از بعضی همنشینها. وی همچنین تفاوت معنایی «کبد» و «کدح» را توضیح داد.
در پایان، قوام ضمن پذیرش نقدها، وعده داد اصلاحات در چاپهای بعدی اعمال شود و تأکید کرد که رنج بخشی از ظرف وجودی انسان است؛ برخی رنجها نتیجه گناه و منفیاند، و برخی دیگر موجب رشد و تعالی، که مؤمنان بیش از دیگران با آن مواجه میشوند.
سر فصل اهم اخبار دیگر دانشگاه به شرح زیر است:
جشن ۱۲۶ سال تأسیس مدرسه علوم سیاسی دانشگاه تهران
ثبت نام مراسم معنوی اعتکاف دانشگاه تهران
در مرور اخبار حوزه:
هوش مصنوعی؛ حکمرانی داده محور علوم انسانی
حجتالاسلام والمسلمین محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) ۲۹ آذرماه در هماندیشی علمی «حکمرانی و مدیریت و هوش مصنوعی»، با اشاره به تأسیس این مرکز در سال ۱۳۶۸ به دستور رهبر معظم انقلاب، از نقش پیشگام آن در دیجیتالسازی علوم اسلامی و راهاندازی بزرگترین کتابخانه دیجیتال این حوزه خبر داد.
وی با بیان اینکه مرکز نور نزدیک به دو دهه در حوزه هوش مصنوعی فعالیت دارد، از توسعه ابزارهای هوشمند پژوهشی، تولید بسته «گفتوگو با منابع علوم اسلامی» و طراحی مدل زبانی فارسی و عربی مبتنی بر دادههای نور سخن گفت.
بهرامی با تأکید بر ضرورت حکمرانی مبتنی بر هوش مصنوعی، هوشمندسازی سیاستگذاری در حوزههایی مانند فرهنگ، علم و مدیریت را از الزامات عصر جدید دانست و افزود: هوش مصنوعی میتواند نقش مؤثری در عملیاتیسازی سیاستها و افزایش ضریب اثرگذاری تصمیمها ایفا کند.
نگاهی به پژوهشهای مسئلهمحور جامعهالزهرا(س) و مقایسه با وضعیت جهانی
به مناسبت هفته پژوهش، سرویس اندیشه گفتوگویی با افتخار یوسفی، معاون آموزشی جامعهالزهرا(س)، داشت و به بررسی راهبردها و اقدامات این نهاد در تقویت پژوهشهای مسئلهمحور، چالشهای کاربردیسازی پژوهشها، جایگاه کتب واسطه در آموزش و همچنین مقایسه وضعیت پژوهشهای دینی و قرآنی ایران با دیگر کشورها پرداخته است.
این گفتوگو تصویر روشنی از چشمانداز و دستاوردهای علمی جامعهالزهرا(س) ارائه میدهد. افتخار یوسفی با بیان اینکه جامعهالزهرا(س) با تمرکز بر پژوهشهای مسئلهمحور و کاربردی در حوزه علوم انسانی و دینی، تلاش میکند پیوند میان منابع اصیل دینی و نسل جوان پژوهشگر را مستحکم کند، گفت: این نهاد علمی با برگزاری همایشها، دورههای آموزشی و ارتقای پژوهشهای فاخر، قصد دارد پژوهشهای دینی را از کتابهای واسطه به منابع اصلی هدایت کند و نقش آنها در تصمیمگیریهای اجتماعی و مدیریتی پررنگتر شود.
گام دوم حوزههای علمیه در عصر دیجیتال؛ چالشها و فرصتهای هوش مصنوعی
حجتالاسلام والمسلمین فرهاد عباسی، معاون پژوهش حوزههای علمیه، در همایش «گفتوگوگرهای هوشمند اسلامی و آینده پژوهشهای دینی» در دوم دی ماه با اشاره به پیشگامی حوزههای علمیه در علوم دیجیتال، گفت: پس از موفقیت در تولید نرمافزارهای پژوهشی و کتابخانههای دیجیتال، امروز حوزه در حال ورود به «گام دوم» یعنی عصر هوش مصنوعی است.
وی تأکید کرد چتباتها و گفتوگوگرهای هوشمند، علاوه بر ایجاد فرصتهای بیسابقه برای پژوهش دینی، تهدیدهایی جدی همچون کاهش دقت علمی، وابستگی فناورانه و تضعیف مهارتهای سنتی تحقیق به همراه دارند.
عباسی با بیان اینکه در ابزارهای جدید، دادهها صرفاً خام نیستند بلکه به صورت تحلیلشده و متن پیوسته ارائه میشوند، هشدار داد این مسئله میتواند در پژوهشگران «توهم دانایی» ایجاد کند و آنان را از تأمل عمیق در منابع اصلی دور سازد.
وی سوگیری، کاهش شفافیت منابع و نامشخص بودن منشأ دادهها در پاسخهای چتباتها را از چالشهای مهم هوش مصنوعی دانست و افزود: این ابزارها با ایفای نقش مفسر، ممکن است برای خود نوعی مرجعیت کاذب ایجاد کرده و مرجعیت سنتی حوزه را به چالش بکشند. عبور از این مرحله تاریخی نیازمند هوشیاری علمی، نقشآفرینی فعال محققان و مدیریت دقیق فرصتها و آسیبهای هوش مصنوعی است تا این فناوری در خدمت تعمیق پژوهش دینی قرار گیرد، نه تضعیف آن.
حل مشکلات جامعه جز با رجوع به قرآن و اهلبیت(ع) ممکن نیست
حجتالاسلام والمسلمین حسین انصاریان در مراسم بزرگداشت چهارمین سال ارتحال آیتالله صافی گلپایگانی که دوم دی ماه در مسجد امام حسن عسکری(ع) و همزمان با شب شهادت امام هادی(ع) برگزار شد، با تأکید بر اینکه بنای حقیقی مسجد بر «تقوا» است نه ظاهر و معماری، گفت: مسجدِ مبتنی بر تقوا محل تربیت انسانهای پاک، عالم و هدایتیافته به توحید و معارف الهی است.
وی با استناد به آیه ۱۰۸ سوره توبه، مسجد قبا و نیز مسجد امام حسن عسکری(ع) قم را نمونههایی از بنای الهی مبتنی بر تقوا دانست.
انصاریان با اشاره به روایتی از امام هادی(ع)، رجوع به قرآن و اهلبیت(ع) را تنها راه رهایی جامعه از مشکلات و انحرافها برشمرد و زیارت جامعه کبیره را شناسنامه حقیقی ائمه اطهار(ع) معرفی کرد.
وی با نقل داستان ابوهاشم جعفری، نعمتهای ایمان، سلامت و قناعت را بزرگترین سرمایههای انسان دانست و تأکید کرد که مشکلات زندگی باید با توسل به اهلبیت(ع) و حفظ کرامت انسانی حل شود.
این خطیب برجسته با تجلیل از شخصیت علمی و تقوایی آیتالله صافی گلپایگانی، خدمات ماندگار ایشان بهویژه ساخت مسجد امام حسن عسکری(ع) را یادگار ماندنی برای امت اسلامی دانست و در پایان با نقل خاطراتی از شفای خود و دیگران، بر نقش ایمان، توسل و تبلیغ دین در حفظ و تعالی جامعه اسلامی تأکید کرد.
استاد زنده یا ماشین بیروح؛ عرفان در جهان دیجیتال
حجتالاسلام والمسلمین سیدمحمود موسوی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، در نشست «معنویت و چالشهای فرارو در استفاده از هوش مصنوعی» که سوم دی ماه برگزار شد، تأکید کرد که معنویت راستین بیش از آنکه به عرفان نظری وابسته باشد، حاصل عرفان عملی، سیر و سلوک و تهذیب نفس است.
وی تمایز میان معنویت راستین و معنویت دروغین را برای بررسی نسبت معنویت و هوش مصنوعی ضروری دانست و هشدار داد که صحنهگردانان هوش مصنوعی اساساً دغدغه سعادت و کمال انسان را ندارند.
موسوی با اشاره به خطاهای معرفتی هوش مصنوعی، از جعل آیات، روایات و منابع غیرواقعی سخن گفت و تصریح کرد که این سامانهها بسته به سطح کاربر، پاسخهای گمراهکنندهای ارائه میدهند. معرفت نظری صرف، زمینهساز معنویت است، اما عامل اصلی دگرگونی انسان، عبادت، ریاضت و مجاهدت عملی است؛ امری که هوش مصنوعی قادر به تحقق آن نیست.
این استاد حوزه و دانشگاه، اشتغال افراطی به هوش مصنوعی را موجب دوری انسان از ذکر، عبادت و مراقبه دانست و تأکید کرد که این ابزار، در عمل بیش از آنکه به معنویت نزدیک کند، انسان را از آن دور میکند.
موسوی همچنین با غیرقابل اعتماد دانستن هوش مصنوعی در عرصه سلوک، فقدان «ستاریت» و سوءاستفاده از دادههای شخصی را از مخاطرات جدی آن برشمرد و مرشد معنوی زنده را غیرقابل مقایسه با ماشین بیروح دانست.
سر فصل اهم اخبار این حوزه به این شرح است:
انتشار موسوعه آثار آیتالله صافی گلپایگانی مشتمل بر 180 اثر
برگزاری پیشنشست کنگره بینالمللی علامه میرحامد حسین لکهنوی
سلطه اشرار؛ نتیجه ترک امر به معروف و نهی از منکر
در مرور رویدادهای بخش اندیشه این هفته:
بررسی تاریخی، اعتقادی و امنیتی یک فرقه انحرافی و شیوههای تبلیغ آن در جوامع هدف
بهائیت بهعنوان یکی از جریانهای فکری انحرافی معاصر، با طرح ادعای نوظهور دینی و بهرهگیری از ساختارهای تشکیلاتی و شیوههای هدفمند تبلیغی کوشیده است در حوزه های فکری،فرهنگی و اجتماعی اثرگذار باشد؛ سرویس اندیشه ایکنا به همین ضرورت گفتوگویی با حجتالاسلام والمسلمین امیرحسین کاملنواب داشته است.
به گفته این پژوهشگر، علیمحمد شیرازی ابتدا مدعی بابیت امام زمان(عج) شد و سپس ادعاهای مهدویت، پیامبری و حتی الوهیت را مطرح کرد که در نهایت با اعدام او، جریان بابیه پایان یافت، اما اندیشههایش باقی ماند. پس از او، حسینعلی نوری با ادعای «منیظهرهالله» بودن، آیین بهائیت را بنیان گذاشت و با طرح آموزههایی مانند نفی خاتمیت، تلاش کرد اسلام را دینی پایانیافته معرفی کند.
وی افزود: بهائیت با وجود جمعیت محدود، پراکندگی جغرافیایی گستردهای دارد و بیشترین تمرکز آن در ایران بر تأثیرگذاری فرهنگی و القای شبهات دینی و ملی است. تأکید بهائیان بر «ترک تعصبات»، بهویژه تعصب دینی و وطنی، در تعارض آشکار با آموزههای اسلامی و میراث تاریخی علمای شیعه قرار دارد.
یلدا؛ اختراعِ ایرانی امید در جهان خسته از تاریکی
محمد کرمینیا، دانشآموخته فلسفه، در یادداشتی به مناسبت شب یلدا، این آیین کهن ایرانی را نه صرفاً یک جشن سنتی، بلکه «اختراعی تمدنی برای تمرین امید» میداند. به باور او، یلدا نوعی فناوری نرم فرهنگی است که قرنها بدون تکیه بر ابزارهای مدرن، پیوند انسانها، خانواده و حافظه جمعی را زنده نگه داشته است. یلدا با انتخاب آگاهانه طولانیترین شب سال، تاریکی را انکار نمیکند، بلکه آن را میفهمد و توان تابآوری در دل آن را آموزش میدهد.
این یادداشت تأکید میکند که یلدا پیوندی میان دانش نجومی و زیست جمعی برقرار کرده و علم را به تجربهای اجتماعی تبدیل کرده است. نمادهای یلدایی همچون سرخی انار و هندوانه، زبان فلسفیِ بیکلامِ حیات و مقاومتاند و ادبیات، بهویژه فال حافظ و روایت شاهنامه، در این شب نقش قطبنمای معنایی ایفا میکند. کرمینیا یلدا را نوعی مقاومت آرام در برابر فرسایش معنا در جهان مدرن میداند و ثبت جهانی آن را نشانه نیاز امروز بشر به آیینهایی برای احیای امید و همبودن میشمارد.
نخستین نشست از سلسله «سخنرانیهای آزاد حکمی و فلسفی» با موضوع «علمالنفس» با سخنرانی غلامرضا اعوانی، رئیس کمیسیون تاریخ علم فرهنگستان علوم، به همت کمیسیون تاریخ علم و با همکاری گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم در 1 دیماه برگزار شد.
اعوانی با تأکید بر اینکه «آنچه امروز در جهان گم شده، حکمت است نه فلسفه»، نسبت علم مدرن با حکمت سنتی و جایگاه نفس انسانی را مورد بازخوانی قرار داد.
به گفته وی، در حالی که علم جدید پدیدهای دانشگاهی و نسبتاً نوظهور است، حکمت دانشی جهانی و ریشهدار در تمدنهای گوناگون از ایران، یونان و هند تا ادیان الهی به شمار میرود.
رئیس کمیسیون تاریخ علم فرهنگستان علوم سه تعریف اساسی از حکمت را شامل «علم به حقایق اشیاء به قدر طاقت بشری»، «استکمال نفس انسانی» و «تشبه به خداوند» دانست و تأکید کرد که علم الهی نقشی محوری در فعلیتبخشی به کمال وجودی انسان دارد.
وی معرفت نفس را محور بنیادین حکمت خواند و با استناد به آموزههای قرآنی، فلسفی و روایی، فراموشی خدا را ملازم با فراموشی نفس دانست. اعوانی با انتقاد از رویکرد تقلیلگرای علم مدرن، از غفلت آن نسبت به «تولد دوم» و حیات روحانی انسان سخن گفت و تصریح کرد که سعادت و رستگاری بدون احیای نفس ممکن نیست.
وی همچنین با اشاره به براهین ابنسینا، بر استقلال نفس از بدن تأکید کرد و در پایان، احیای علمالنفس و پیوند دوباره علم و حکمت را ضرورتی جدی برای ایران معاصر دانست.
دانشگاه ایرانی در تلاقی ایده و واقعیت؛ بررسی چالشهای مفهومی دانشگاه در ایران
نشست تخصصی «در جستوجوی ایده دانشگاه برای ایران» به همت مؤسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی سهشنبه ۲ دیماه برگزار شد. در این نشست جمعی از استادان و صاحبنظران حوزه آموزش عالی به طرح دیدگاههای خود درباره نسبت دانشگاه، جامعه و ایده توسعه در ایران پرداختند.
علی خورسندی، دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی، با تمرکز بر مفهوم «ایده دانشگاه» و نسبت آن با مدرنیزاسیون، به تبیین نقش تاریخی و اجتماعی دانشگاه در جهان مدرن پرداخت و مجموعهای از پرسشهای بنیادین را پیشروی اندیشه دانشگاهی در ایران قرار داد.وی با طرح این پرسش که «سوژه ایده دانشگاه چیست؟» گفت: آیا سوژه دانشگاه انسان است یا توسعه؟
در ادامه این نشست، خسرو باقری، استاد دانشگاه تهران با طرح مسئله «رسالت دانشگاه در قبال مسائل اجتماعی»، به نقد تلقی رایج از دانشگاه بهعنوان نهادی صرفاً مسئلهمحور پرداخت و گفت: رواج ایده «حل مسئله» و تقابل آن با گرایش افراطی به مقالهنویسی، میتواند به انحراف در مأموریت دانشگاه بینجامد. نقش دانشگاه در این میان بیش از آنکه «حل مستقیم مسئله» باشد، تحلیل، فهم، کالبدشکافی و تولید نگاه دانشی و بینشی نسبت به این مسائل است؛ نگاهی که میتواند به طراحی طرحها و سیاستها کمک کند، اما جایگزین همه فرایندهای حل مسئله نیست.
جعفر توفیقی استاد دانشگاه تربیت مدرس با تأکید بر اینکه سخنانش از منظر پژوهشی و فلسفی نیست و بیشتر مبتنی بر تجربه مدیریتی و دانشگاهی است، به نقد برخی روایتهای رایج درباره «فقدان ایده دانشگاه در ایران» پرداخت و گفت: مباحث عمیق نظری و تاریخی درباره تحولات دانشگاه، موضوع پژوهشهای جدی علوم انسانی است و بیتردید باید توسط پژوهشگران این حوزه با دقت بیشتری دنبال شود.در بخش پایانی نشست غلامرضا ذاکرزاده، استاد مؤسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی با تمرکز بر «مسئلهبندی ایده دانشگاه و پاسخ به چالشهای معرفتی»، تلاش کرد از زاویهای فلسفی و نهادی به بحث ایده دانشگاه در ایران بپردازد.
مواجهه با دینانی؛ ورود به دیالوگ با یک سنت فکری زنده
ایکنا در آستانه برگزاری کنفرانس بین المللی «ماجرای فکر فلسفی در اندیشههای غلامحسین ابراهیمی دینانی»، به سراغ سیدجواد میری، عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دبیر این کنفرانس رفته تا از ضرورت برگزاری، اهداف و چشماندازهای این نشست علمی–فلسفی جویا شود.
میری در این گفتوگو با تأکید بر تمایز میان مواجهه سیاسی و مواجهه فلسفی با امر سیاست، بر اهمیت بازاندیشی در بنیانهای فکری و معرفتی زندگی جمعی، نقش فلسفه در فهم وضعیت کنونی ایران و جهان اسلام و ضرورت گفتوگوی انتقادی در سطوح ملی، منطقهای و جهانی تأکید کرد.
وی ادامه داد: پرداختن فلسفی و نظری به مسائل بنیادین زندگی و هستی در آثار استاد دینانی ما را با افقی آشنا میکند که در آن میتوان وضعیت کنونی خود را در ایران، جهان اسلام و جهان معاصر بازخوانی و نقد کرد. مواجهه با دینانی صرفاً خواندن آثار یک فرد نیست، بلکه ورود به دیالوگ با یک سنت فکری زنده است؛ سنتی که دستکم ریشههایی دو تا سه هزار ساله دارد.
سایر اخبار این حوزه :
ادعای امام سیزدهم و نسخ احکام؛ فرقه احمد الحسن زیر ذرهبین پژوهشگران
چرا «شکر» از «نعمت» رهاییبخشتر است؟
در معرفی و بررسی کتاب و مجلات این هفته:
سنتهای الهی و رخدادهای صدر اسلام، در جدیدترین شماره ماهنامه موعود
جدیدترین شماره ماهنامه فرهنگی اعتقادی موعود با محوریت تبیین تاریخی و تحلیلی مقطع بعثت پیامبر اسلام(ص) منتشر شد. محور اصلی این شماره، بررسی «خط زمانی و سیر تاریخی از حضرت اسماعیل(ع) تا پایان دوره خلفای سهگانه» است؛ پروندهای که با هدف بازخوانی منسجم رخدادهای تاریخ صدر اسلام و تحلیل پیوند وقایع تاریخی با سنتهای الهی تدوین شده است. فصل نخست این پرونده، به بازخوانی تاریخ از عصر حضرت اسماعیل(ع) تا بعثت پیامبر اسلام(ص) اختصاص دارد.معنای برابری چیست و چرا مهم است؟
کتاب «برابری» نوشته توما پیکتی و مایکل سندل، با ترجمه سینا باستانی، بهتازگی از سوی انتشارات نشر نو منتشر شده است. این اثر کوتاه اما اندیشهبرانگیز، حاصل گفتوگویی میان دو متفکر برجسته معاصر است که مسئله برابری را از منظرهای اقتصادی، فلسفی و اجتماعی به بحث میگذارند.
نویسندگان در این کتاب میکوشند نشان دهند برابری مفهومی ساده و بدیهی نیست و بدون روشنسازی معنای آن، سخن گفتن از عدالت، سیاست اجتماعی و دموکراسی به نتیجهای روشن نمیانجامد. «برابری» با زبانی روان و ساختاری فشرده، خواننده را وارد یکی از بنیادیترین و مناقشهبرانگیزترین مباحث اندیشه معاصر میکند.
در این گفتوگو، توما پیکتی با اتکا به پژوهشهای اقتصادی خود، به تحلیل نابرابریهای ساختاری میپردازد و ریشههای تاریخی و نهادی تمرکز ثروت و قدرت را بررسی میکند. او نقش سیاستهای مالی، نظامهای مالیاتی و سازوکارهای بازتوزیع را در کاهش شکافهای اجتماعی برجسته میسازد. در مقابل، مایکل سندل از منظر اخلاق و فلسفه سیاسی به مسئله برابری مینگرد و مفاهیمی چون شایستهسالاری، کرامت انسانی و تأثیر منطق بازار بر ارزشهای اجتماعی را نقد و واکاوی میکند.
تأملی فلسفی بر مسئولیت اخلاقی انسان کتاب شد
کتاب «آیا نسل بشر باید منقرض شود؟» نوشتۀ تاد می، فیلسوف معاصر آمریکایی، با ترجمۀ فریده گوینده منتشر شد؛ اثری فلسفی که با طرح پرسشی نگرانکننده درباره مسئولیت اخلاقی انسان در قبال رنج، طبیعت و آیندۀ جهان، مخاطب را به بازاندیشی در معنای زیستن در عصر بحرانهای اقلیمی و انسانی فرامیخواند.
کتاب «آیا نسل بشر باید منقرض شود؟» کتابی فلسفی است، اما نه از آن جنس فلسفهای که در برج عاج میماند. تاد می، فیلسوف معاصر آمریکایی، در این اثر به سراغ پرسشی میرود که معمولاً یا آن را پس میزنیم یا به شوخی میگیریم، اما در دلِ بحرانهای امروز، آرامآرام به نیرویی فکری تبدیل شده است: آیا با توجه به رنجی که انسان بر زمین و دیگر موجودات تحمیل کرده، نبودنِ ما اخلاقاً قابلدفاعتر از بودنِ ما نیست؟ تاد گیفورد می (متولد ۱۹۵۵) از فیلسوفان شناختهشده معاصر آمریکاست که تا امروز بیش از ۱۸ کتاب در حوزه فلسفه نوشته است.
او در آثار علمی خود عمدتاً بر اندیشههای متفکران متأخر فرانسوی، بهویژه میشل فوکو، ژیل دلوز و ژاک رانسیر متمرکز بوده، اما در سالهای اخیر مسیر فکریاش را به سمت پرسشهای بنیادینتر زندگی انسانی سوق داده است؛ رنج، معنا، مسئولیت اخلاقی و امکانِ شرافتمندانه زیستن در جهانی آسیبدیده.
انتشار دومین شماره مجله «عصر زنان»؛ اینستاگرام، انتخاب همسر و احساس گناه مادران شاغل
دومین شماره مجله «عصر زنان» شامل سه پرونده میشود که زنان ایرانی را در آینه واقعیت نشان میدهد: اینستاگرام هویت را چگونه میدزدد؟ انتخاب همسر چرا کابوس شده؟ مادران شاغل چرا احساس گناه میکنند؟ این مجله به مدیر مسئولی رفیعالدین اسماعیلی و شورای سردبیری پژوهشگران و متخصصان حوزه زنان و خانواده با رویکردی متفاوت از مجلات رایج، به بررسی عمیق سه پرونده از زندگی پنهان و واقعی زنان ایرانی معاصر پرداخته است.
این شماره که با شعار زنی که هرگز نبودم به بازار نشر آمده، داستان میلیونها زن ایرانی را روایت میکند؛ زنانی که در عصر دیجیتال نه تنها خود را گم کردهاند، بلکه در جستجوی نسخهای ناموجود از خودشان هستند. این مجله با طرح سه سؤال اساسی، آینهای واقعی به روی تناقضات و چالشهای زندگی زنان امروز میگذارد: چرا هر روز ساعتها اسکرول میکنیم و بعد احساس پوچی میکنیم؟ چرا با وجود دهها خواستگار، هیچکدام کافی نیستند؟ چرا وقتی مادرمان کار میکند بدشانس است، اما وقتی پدرمان کار میکند فداکار؟
