ضرورت تبلیغ مذهب با ابتناء بر مبانی استوار علمی/ بررسی امکان اثبات ولایت فقیه از آیه اولی الامر

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) نشست تخصصی بررسی و نقد کتاب امامت و ولایت، پژوهشی از منظرقرآن، امروز 5 آذرماه با حضور کارشناسان قرآنی، در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار شد.

حجت‎الاسلام والمسلمین محمد اسعدی مولف این کتاب در سخنانی با اشاره به ویژگی‏ های این کتاب گفت: این کتاب با توجه به اهمیت موضوع کلامی امامت و ولایت منتشر شد و قطعا پس از برگزاری این نشست‎ها، می‎تواند در اتقان بیشتر این کتاب برای شمارگان بعدی موثر باشد.

اسعدی بیان کرد: از ویژگی های این کتاب می‎توان به تاکید بر منظر تفسیری در کنار توجه به نتایج بررسی‎های دیگر اشاره کرد.

نویسنده این کتاب تصریح کرد: از دیگر ویژگی‎های این کتاب می‎توان به پیروی از ساختار منطقی و پنج مرحله‎ای نظام ولایت اشاره کرد همچنین در این اثر سعی شده است که تفکیک میان نگاه تفسیری با نگاه تاویلی در مقام شناخت مفاهیم قرآنی صورت گیرد.

وی گفت: سعی شده است که در این کتاب به اهم مباحث و پرسش‎های روز و توجه به قابلیت استفاده آموزشی و پژوهشی توجه شود.

وی یادآوری کرد: نویسنده در این کتاب بر آن است که مباحث امامت عمدتا با صیغه کلامی در تاریخ گذشته، به نزاع‎ها و مجادلات مذهبی دامن زده و گاه با آثار مخربی در فضای عمومی جوامع اسلامی همراه بوده است.

اسعدی بیان کرد: با این وجود، تقریض و تحریر دوباره این مسئله از منظر قرآنی و متکی بر منطق مشترک فهم و تفسیر و با توجه به مبانی و اصول خاص مذهبی با ادبیاتی صرفا علمی  و به دور از شعار زدگی و برخورد احساسی ضرورت عصر ماست.

وی خاطرنشان کرد: در این رابطه نه می توان به بهانه تقریب و وحدت اسلامی که البته ضرورتی انکارناپذیر برای حفظ امت اسلامی است، از طرح منطقی و عالمانه مباحث عقیدتی که نقشی محوری در قوام و حیات مذهب و جامعه داشته و فراتر از مسئله تاریخی‎اند چشم پوشید و نه می توان به عذر حقیقت طلبی و ولایت مداری و برائت‌گرایی، به نزاع‎ها و کشکمش‎های بی حاصل اجتماعی میان مذاهب اسلامی دامن زد و شکاف و فاصله بیشتر مذهبی را باعث شد.

وی تصریح کرد: از بحث فکری و علمی بر اساس مبانی استوار مذهبی و با رعایت ادب علمی و اخلاقی اسلامی تا کشمکش اجتماعی و فروهشتن ادب و نزاکت و وزانت در مواجهه با اصحاب مذاهب دیگر، فاصله بسیار است.

اسعدی بیان کرد: تبلیغ رسالات الهی و دعوت مذهبی و ترویج حقیقت جز گزینه نخست راهی ندارد و رفتارهای عوامانه و جاهلانه که بر طبق گزینه دوم صورت گیرند جز تنفر و دوری بیشتر و ایجاد فاصله درازتر میان مذاهب حاصلی نداشته و جاذبه مکتب حقه اهل بیت(ع) را در دید ناآگاهان از میان می برد و این توصیه پیشوایان ماست که زینت ما باشید و مایه سرافکندگی ما نشوید.

وی خاطرنشان کرد: پژوهش در حوزه مسایل گران بهایی چون ولایت و امامت که در طول تاریخ از حوزه‎های خطیر امتحان و ابتلای اهل ایمان بوده حساسیتی خاص دارد.

مفهوم امامت در قرآن

در ادامه این نشست حجت‎الاسلام والمسلمین فتح‎الله نجارزادگان گفت: یکی از مسایلی که در قرآن کریم بیان شده است مفهوم امامت است.

وی افزود: خداوند به یک پیامبر اولی العزم خطاب می‎کند که ما به تو مقام امامت را دادیم که قطعا مفهوم آن این است که امامت یک رتبه بالاتر از نبوت است.

این استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: نکته اصلی این است که امامت مقامی فرای نبوت است ولی این مسئله در خصوص حضرات یعقوب و اسحاق نیز بیان شده است که در این زمینه باید در اطلاق مسئله در پژوهش‎ها دقت کرد که معنی ای از امام گرفته نشود که دیگر نتوانیم این مفهوم را در اطلاق به حضرات یعقوب و اسحاق به کار ببریم.

مفهوم نادرست از امامت

وی گفت: برخی بیان کرده‎اند که سیاق آیات مرتبط به این جهت است که در آن منظور خداوند از امام، امامت ایشان در مناسک حج بوده است ولی وقتی که در خصوص این دو پیامبر این مفهوم ارایه می‎شود مشخص می‎شود که مفهوم امامت یک مفهوم بسیار کلان تر از مناسک حج است.

وی اظهار کرد: در تعریف قرآنی و روایی امام، امام کسی است که به وحی متصل نیست ولی نبی کسی است که متصل به وحی خداوند است ولی با این حال مقام امام بالاتر است زیرا امام کسی است که خداوند به او این اجازه را می‎دهد که از جانب خود حکم کند زیرا او تجسم مبانی الهی است.

استاد دانشگاه تهران بیان کرد: از جمله مباحثی که در این زمینه می‎توان مطرح کرد، در خصوص اضافه کردن 7 رکعت توسط پیامبر(ص) به نماز یا حرام کردن کل مسکرات از سوی نبی مکرم اسلام از جایگاه امامت پیامبر است نه نبوت؛ زیرا در مقام نبوت ایشان صرفا باید نبی و خبررسان باشد.

وی با اشاره به مقوله هدایت گفت: اگر هدایت به امری را که از آیه سجده یا سوره انبیا حاصل می‎شود تکوینی بدانیم دیگر این هدایت تکوینی است و نه تشریعی؛ هدایت باطنی هدایت کن فیکونی است یعنی به شکل آنی از سوی خداوند ایجاد می‎شود.

اثبات ولایت فقیه از آیه اولی الامر درست نیست

این استاد حوزه ود انشگاه با ذکر این مطلب که نظر محقق در این کتاب برای اثبات ولایت فقیه از آیه اولی الامر درست نیست تصریح کرد: امروزه یکی از مهمترین آیاتی که در خصوص وجوب ولایت فقیه از نظر قرآن مطرح می‎شود، این آیه است ولی این مسئله درست نیست.

وی گفت: در این آیه به صراحت آمده است که اطاعت از خدا و نبی که عطف به هم هستند مطلق است و هیچ قیدی بر آن نیست پس اطاعت از اولی الامر نیز که عطف به آن دو شده مطلق است در حالی که بر هیچ غیر معصومی نمی‎توانیم این قید را بزنیم.

وی خاطرنشان کرد: پس از این آیه بدست می‎آید که اطاعت از معصومین یعنی پیامبر و ائمه مطلق است ولی دیگر چه کسی است که اطاعت محض از او وارد شده باشد.

اثبات ولایت فقیه با استناد به آیات قرآن

وی گفت: سخن ما این نیست که ولایت فقیه قابل اثبات نیست بلکه در این آیه نمی‎توانیم به آن استناد کنیم بلکه از ادامه این آیه چنین استفاده‎ای امکان پذیر است.

استاد حوزه علمیه با اشاره به معنی اصحاب اعراف عنوان کرد: یکی از اشتباهات سهوی ولی سهمگینی که بسیاری در معنی اصحاب اعراف و رجال علی الاعراف انجام می‏ دهند، یکی گرفتن این دو مطلب است.

ائمه(ع)؛ اصحاب اعراف

نجارزادگان بیان کرد: در حقیقت اصحاب اعراف همان ائمه اطهار(ع)هستند ولی رجال علی الاعراف این طور نیست و در این زمینه روایاتی نیز وجود دارد که ائمه خود را اصحاب اعراف معرفی می‎کنند.

وی گفت: خداوند در آیه «وَبَیْنَهُمَا حِجَابٌ وَعَلَى الأَعْرَافِ رِجَالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیمَاهُمْ وَنَادَوْاْ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَن سَلاَمٌ عَلَیْکُمْ لَمْ یَدْخُلُوهَا وَهُمْ یَطْمَعُونَ» به این مسئله اشاره دارد که در اینجا امامان ما خطاب به اهل دوزخ می‎فرمایند که شما از روی استکبار مانع ما شدید و به همین خاطر در جهنم خواهید ماند که در اینجا این سخن را به اصحاب اعراف می‏ گویند؛ چون در آخرت بهشتیان می‏‎توانند جهنم را مشاهده و با آنها سخن بگویند.

اثبات ولایت فقیه از آیه ولایت ممکن است

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمود طیب حسینی در نقد کتاب ولایت و امامت، پژوهشی از منظر قرآن، گفت: بر خلاف نظر استاد نجارزادگان، معقتدیم در آیه اطیعوالله ... به راحتی بحث ولایت فقیه قابل اثبات است یا حداقل می‎توان به شقوق اولی الامر اشاره کرد.

وی گفت: به دلیل اینکه مفسران در تاریخ اسلام روی این مباحث تاکید داشته‎اند و هر کدام از آیات را با با یک سویه نظری، تفسیر و فقیهان نیز بر روی آنها حکم صادر کرده‎اند باید در این زمینه دقت نظر خاصی انجام شود.
وی اظهار کرد: اگر بخواهیم پیام عام تری از مفهوم اهل بیت(ع) در اولی الامر استنباط کنیم می توانیم این کار را انجام دهیم و منافاتی با اصل وجود ندارد زیرا شواهد فراوانی بین حوزه فقه و معارف عمومی قرآن وجود دارد و نباید نسبت به این آیه حساسیت خاصی به خرج دهیم و بحث ولایت فقیه را از این آیه استفاده کنیم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به اثر امامت و ولایت پژوهشی از منظر قرآن گفت: مشخص است که در این اثر، نویسنده تتبع فراوانی در اقوال و گزارش‎ها و تفاسیر انجام داده است که این مسئله از ارجاعات وی مشخص است.
وی افزود: از دیگر محسنات این کتاب تنوع مباحث است که خوشبختانه نویسنده سعی کرده است که تمام مباحث را به شکل متنوع بیان کرده و هر موضوع را نیز از جوانب مختلف شرح و بسط داده است.

این استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: از امتیازات دیگر این کتاب، نقد نظراتی است که در این کتاب بیان شده است که خوشبختانه اقوال مختلف در این اثر مورد نقد واقع شده است.
وی گفت: بهترین حسن این کتاب نیز آن است که مولف از جایی که ارتباط معنوی با این موضوع دارد و از صمیم قلب به این مفهوم معتقد است سعی شده است که کار با اتقان خاصی انجام شود.

این استاد حوزه و دانشگاه عنوان کرد: باید توجه داشت که این کتاب قرار است متن آموزشی باشد ولی با توجه به سخن استاد نجارزادگان مبنی بر انتشار جلد دوم، باید گفت که در خصوص کتب درسی نباید بیش از یک جلد برای یک درس تالیف کرد.
وی گفت: این کتاب در سطح کارشناسی است و از نقاط ضعف دیگر آن نیز می‎توان به گزارشی بودن این کتاب اشاره کرد که برای یک متن آموزشی مناسب نیست.

طیب حسینی اظهار کرد: در یک کتاب درسی قرآنی و کلامی باید مباحث به شکل موجز و دسته بندی شده و خلاصه شده بیان شود نه اینکه گزارش کاملی از اقوال و دیدگاه ها بیان شود.

وی گفت: یکی از نقاط ضعف این کتاب ارجاعات فراوان به مباحث مذکور است که در یک کتاب درسی هر فصل باید متحوای فصل خود را تامین کند و نباید به جایی ارجاع داد که با دقت به آن اشاره نشده است زیرا مخاطب نمی‎داند که باید در کجای کتاب به دنبال این مطلب بگردد.