قطع ارتباط سبک زندگی با هستی‌شناسی اسلامی تهدیدی جدی است
گروه اندیشه: دانشیار دانشگاه تهران معتقد است که اگر مقوله تاسیس امر هستی‌شناسی در سبک زندگی درک نشود، در ظاهر همه چیز عالی خواهد بود، اما در عمل وضعیت نامناسبی وجود خواهد داشت و مشکلاتی پیش خواهد آمد که امنیت ملی ما را تضعیف خواهد کرد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست «سبک زندگی؛ بررسی تغییرات، روندهای فعلی و آتی» امروز 20 شهریور با سخنرانی علی‌اشرف نظری، دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران در محل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی برگزار شد.
نظری در آغاز سخنانش گفت: از سبک زندگی تعاریف متعددی شده است. سبک زندگی را به مثابه مجموعه رفتارها و الگوهای کنشی معطوف به ابعاد هنجاری می‌توان در نظر گرفت. سبک زندگی معنای زندگی اجتماعی در زندگی روزمره است که با مجموعه نظام‌مند کنش‌های مرجح در ارتباط بوده و متضمن نشانه‌های، نماد‌ها، ایده‌ها و ارزش‌هاست. به صورت ویژه می‌توان گفت سبک زندگی به هویت و فرهنگ جامعه شکل می‌دهد.
وی افزود: سبک زندگی در ارتباط به هویت و فرهنگ است. سبک زندگی تجسم روایت خاصی از هویت در برابر دیگران بوده و در جامعه ما تمایز و تفاوت سبک زندگی اسلامی و غربی به تفاوت بنیادین جهان‌بینی اسلامی و هستی‌شناسی دنیای مدرن باز می‌گردد و با آن تقابل و تزاحم داشته و از این رو جهان‌بینی در زندگی روزمره خود را از طریق سبک زندگی نمایش می‌دهد.
دانشیار دانشگاه تهران تصریح کرد: به عنوان مفروض اولیه می‌توان گفت سبک زندگی باید به مثابه امر هویتی در نظر گرفته شود که فارغ از رویکردهای سطحی باید در خصوص معنا آن بحث کرد و سپس به پیامدهای بحران در آن پرداخت.
وی با بیان اینکه بحث سبک زندگی در شکاف‌های اجتماعی نوپدید مطرح می‌شود، گفت: این مسئله نمونه و نمادی از روابط اجتماعی و سیاسی جدید است. اهمیت یافتن سبک زندگی در یک دهه اخیر خود را در جوامعی که دارای تغییرات اجتماعی و فرهنگی گسترده و سریع هستند، بیشتر نشان می‌دهد.
نظری افزود: سبک زندگی دارای کارگزارانی غیر اقتصادی از طبقات متوسط و بالاتر است. اقشاری نظیر جوانان، زنان، طبقه متوسط جدید، بازارهای جدید، بنگاه‌های تولیدی، رسانه‌های دانشگاهیان و اصحاب فرهنگ در ارتباط با سبک زندگی و هنجارها اقتدار، نشان، منزلت و همه ابعاد جامعه را درگیر می‌کند.
دانشیار دانشگاه تهران تصریح کرد: ما معمولا در خصوص هویت بحث فرار نخبگان و ... را پیش می‌کشیم، اما بحث متفاوتی نیز وجود دارد و آن این است که اگر افرادی که کشور را ترک می‌کنند، در ایران بمانند اما در هستی‌شناسی‌شان پیوندی با هستی‌شناسی اسلامی نداشته باشند، چه اتفاقی روی خواهد داد؟ آیا اگر فرار مغزی صورت نگیرد اما هویت افراد غیر ایرانی باشد و در ارتباط با امری ملی و دینی نباشد، چه روی خواهد داد؟
وی افزود: اگر مقوله تاسیس امر هستی‌شناسی در سبک زندگی درک نشود، در ظاهر همه چیز عالی خواهد بود، اما در عمل وضعیت نامناسبی وجود خواهد داشت و مشکلاتی پیش خواهد آمد که امنیت ملی ما را تضعیف خواهد کرد. ما در ایران امروز ارتباط هستی‌شناسی خود را با هستی‌شناسی دینی از دست داده‌ایم.
نظری ادامه داد: تضعیف زمینه‌های سنتی همگرایی و از دست رفتن هویت فرهنگی سنتی، گسترش فقر، توسعه نیافتگی، بحران زیست محیطی، گسترش خشونت اجتماعی، خدشه در باور پیرامون توانائی سیاستمداران و ... تهدیداتی است که در اثر عدم درک ارتباط میان هستی‌شناسی ایرانی و سبک زندگی پیش روی امنیت ملی در حوزه اجتماعی قرار خواهد گرفت.
وی افزود: می‌توان در این خصوص به کشور ژاپن نگاه کرد. ژاپنی‌ها از دهه 1990 روی این مسئله کار کرده‌اند. توسعه این کشور یک گزاره‌محوری دارد و آن این است که تضعیف هویت‌های سنتی آسیبی برای توسعه است.
وی افزود: خانواده هسته اصلی ساخت اجتماعی است, به عنوان یک برآورد اولیه از سال گذشته، مفهوم سنتی خانواده افول یافته و ما شاهد خوابگاه‌های مدرن به جای خانواده هستیم. امروز بحث خانواده گسترده مطرح نیست، بلکه امروز ما شاهد خانواده‌های بحران‌زده‌ای هستیم که بحث‌هایی مانند ازدواج سفید، جشن طلاق را ممکن می‌کند. امروز می‌توان از خانواده‌زدایی از خانواده در ایران سخن به میان آورد. امروز خانواده‌ها به شکل خوابگاه‌هایی شده‌اند که زوج‌ها در آن زندگی می‌کنند.
نظری با بیان اینکه هویت و معنا در خانواده ایرانی تضعیف شده است، گفت: الگوهای خودمحور و سودجو در حوزه اجتماعی سیطره یافته و انسان با نگاه ابزاری وارد حوزه خانواده می‌شود. وقتی ارتباطات اثرگذار و معنادار، روابط سنتی-خویشاوندی، خودفهمی و درک حضور دیگران تضعیف شود، روابط سببی-کارکردی، شیئی-ابزاری و فرصت‌طلبانه و محدود بروز می‌یابد که نمونه بارز آن فرو رفتن افراد در تبلت‌ها و گوشی‌های هوشمند و صورت عینی آن فقدان امکان ارتباط با دیگران است.
وی افزود: بیکاری، کاهش نرخ باروری، کوچک شدن اندازه خانواده‌ها، افزایش درصد طلاق در 4 سال اول زندگی، افزایش نرخ طلاق، بالارفتن میزان خودکشی و ابراز خشونت، پیری جمعیت و کاهش جمعیت خانوارهای ایرانی تنها یک دسته از مشکلاتی است که امروز شاهد آن هستیم.
دانشیار دانشگاه تهران تصریح کرد: امروز 80 درصد مطلقه‌های کشور کمتر از 30 سال دارند که این خود تهدیدی برای سلامت اجتماعی است. اینکه ما به بحران خانواده‌های ایرانی فکر اساسی نمی‌کنیم، بسیار عجیب است. میزان خودکشی نشان می‌دهد که اغلب افراد در سنی دست به خودکشی می‌زنند که در اوج بحران هویت قرار دارند.
وی ادامه داد: جشن طلاق نقطه عطفی برای بحران ادراکی هویتی است. امروز زمینه‌های سنتی هویت و فقدان بیدل راهبردی برای پر کردن این خلا مشکلات بسیاری را فراهم کرده است. این در حالی است که آموزه‌های اخلاقی و مذهبی به صورت نصیحت‌گونه و با توجه کمتری به وجه راهبری آن ارائه می‌شود.
نظری افزود: گسترش ایدز و گرایش به مواد مخدر خبر از آن می‌دهد که تحولی اساسی رخ داده است و امروز ما می‌توانیم این سوال را مطرح کنیم که چه چیزی در فرهنگ ما رخ داده که امنیت اجتماعی به این شدت تهدید می‌شود. امروز مصرف‌گرایی به‌شدت در ایران گسترش یافته و جامعه نمایشی بر نظام ارزشی-معنوی غلبه یافته است. ایران مقام اول را در جراحی زیبایی دارد. خانواده ایرانی از نظر رشد مصرف لوازم آرایشی رتبه 3 جهان را دارد.
وی در پایان گفت: امروزه بحث خانواده بحث اساسی در حوزه سیاست‌گذاری ملی است و کشورهایی مانند دانمارک کارهایی جدی در این زمینه انجام داده‌اند. می‌توان در حوزه خانواده راهکارهایی مانند توصیه‌های سیاستی، حمایت مالی برای خانواده شامل کمک هزینه و معافیت‌های مالیاتی، مزایا و مرخصی برای والدین شاغل مانند مرخصی زایمان و ... و خدمات مراقبتی و نگهداری از کودکان را پیشنهاد داد.
نظری در آغاز سخنانش گفت: از سبک زندگی تعاریف متعددی شده است. سبک زندگی را به مثابه مجموعه رفتارها و الگوهای کنشی معطوف به ابعاد هنجاری می‌توان در نظر گرفت. سبک زندگی معنای زندگی اجتماعی در زندگی روزمره است که با مجموعه نظام‌مند کنش‌های مرجح در ارتباط بوده و متضمن نشانه‌های، نماد‌ها، ایده‌ها و ارزش‌هاست. به صورت ویژه می‌توان گفت سبک زندگی به هویت و فرهنگ جامعه شکل می‌دهد.
وی افزود: سبک زندگی در ارتباط به هویت و فرهنگ است. سبک زندگی تجسم روایت خاصی از هویت در برابر دیگران بوده و در جامعه ما تمایز و تفاوت سبک زندگی اسلامی و غربی به تفاوت بنیادین جهان‌بینی اسلامی و هستی‌شناسی دنیای مدرن باز می‌گردد و با آن تقابل و تزاحم داشته و از این رو جهان‌بینی در زندگی روزمره خود را از طریق سبک زندگی نمایش می‌دهد.
دانشیار دانشگاه تهران تصریح کرد: به عنوان مفروض اولیه می‌توان گفت سبک زندگی باید به مثابه امر هویتی در نظر گرفته شود که فارغ از رویکردهای سطحی باید در خصوص معنا آن بحث کرد و سپس به پیامدهای بحران در آن پرداخت.
وی با بیان اینکه بحث سبک زندگی در شکاف‌های اجتماعی نوپدید مطرح می‌شود، گفت: این مسئله نمونه و نمادی از روابط اجتماعی و سیاسی جدید است. اهمیت یافتن سبک زندگی در یک دهه اخیر خود را در جوامعی که دارای تغییرات اجتماعی و فرهنگی گسترده و سریع هستند، بیشتر نشان می‌دهد.
نظری افزود: سبک زندگی دارای کارگزارانی غیر اقتصادی از طبقات متوسط و بالاتر است. اقشاری نظیر جوانان، زنان، طبقه متوسط جدید، بازارهای جدید، بنگاه‌های تولیدی، رسانه‌های دانشگاهیان و اصحاب فرهنگ در ارتباط با سبک زندگی و هنجارها اقتدار، نشان، منزلت و همه ابعاد جامعه را درگیر می‌کند.
دانشیار دانشگاه تهران تصریح کرد: ما معمولا در خصوص هویت بحث فرار نخبگان و ... را پیش می‌کشیم، اما بحث متفاوتی نیز وجود دارد و آن این است که اگر افرادی که کشور را ترک می‌کنند، در ایران بمانند اما در هستی‌شناسی‌شان پیوندی با هستی‌شناسی اسلامی نداشته باشند، چه اتفاقی روی خواهد داد؟ آیا اگر فرار مغزی صورت نگیرد اما هویت افراد غیر ایرانی باشد و در ارتباط با امری ملی و دینی نباشد، چه روی خواهد داد؟
وی افزود: اگر مقوله تاسیس امر هستی‌شناسی در سبک زندگی درک نشود، در ظاهر همه چیز عالی خواهد بود، اما در عمل وضعیت نامناسبی وجود خواهد داشت و مشکلاتی پیش خواهد آمد که امنیت ملی ما را تضعیف خواهد کرد. ما در ایران امروز ارتباط هستی‌شناسی خود را با هستی‌شناسی دینی از دست داده‌ایم.
نظری ادامه داد: تضعیف زمینه‌های سنتی همگرایی و از دست رفتن هویت فرهنگی سنتی، گسترش فقر، توسعه نیافتگی، بحران زیست محیطی، گسترش خشونت اجتماعی، خدشه در باور پیرامون توانائی سیاستمداران و ... تهدیداتی است که در اثر عدم درک ارتباط میان هستی‌شناسی ایرانی و سبک زندگی پیش روی امنیت ملی در حوزه اجتماعی قرار خواهد گرفت.
وی افزود: می‌توان در این خصوص به کشور ژاپن نگاه کرد. ژاپنی‌ها از دهه 1990 روی این مسئله کار کرده‌اند. توسعه این کشور یک گزاره‌محوری دارد و آن این است که تضعیف هویت‌های سنتی آسیبی برای توسعه است.
وی افزود: خانواده هسته اصلی ساخت اجتماعی است, به عنوان یک برآورد اولیه از سال گذشته، مفهوم سنتی خانواده افول یافته و ما شاهد خوابگاه‌های مدرن به جای خانواده هستیم. امروز بحث خانواده گسترده مطرح نیست، بلکه امروز ما شاهد خانواده‌های بحران‌زده‌ای هستیم که بحث‌هایی مانند ازدواج سفید، جشن طلاق را ممکن می‌کند. امروز می‌توان از خانواده‌زدایی از خانواده در ایران سخن به میان آورد. امروز خانواده‌ها به شکل خوابگاه‌هایی شده‌اند که زوج‌ها در آن زندگی می‌کنند.
نظری با بیان اینکه هویت و معنا در خانواده ایرانی تضعیف شده است، گفت: الگوهای خودمحور و سودجو در حوزه اجتماعی سیطره یافته و انسان با نگاه ابزاری وارد حوزه خانواده می‌شود. وقتی ارتباطات اثرگذار و معنادار، روابط سنتی-خویشاوندی، خودفهمی و درک حضور دیگران تضعیف شود، روابط سببی-کارکردی، شیئی-ابزاری و فرصت‌طلبانه و محدود بروز می‌یابد که نمونه بارز آن فرو رفتن افراد در تبلت‌ها و گوشی‌های هوشمند و صورت عینی آن فقدان امکان ارتباط با دیگران است.
وی افزود: بیکاری، کاهش نرخ باروری، کوچک شدن اندازه خانواده‌ها، افزایش درصد طلاق در 4 سال اول زندگی، افزایش نرخ طلاق، بالارفتن میزان خودکشی و ابراز خشونت، پیری جمعیت و کاهش جمعیت خانوارهای ایرانی تنها یک دسته از مشکلاتی است که امروز شاهد آن هستیم.
دانشیار دانشگاه تهران تصریح کرد: امروز 80 درصد مطلقه‌های کشور کمتر از 30 سال دارند که این خود تهدیدی برای سلامت اجتماعی است. اینکه ما به بحران خانواده‌های ایرانی فکر اساسی نمی‌کنیم، بسیار عجیب است. میزان خودکشی نشان می‌دهد که اغلب افراد در سنی دست به خودکشی می‌زنند که در اوج بحران هویت قرار دارند.
وی ادامه داد: جشن طلاق نقطه عطفی برای بحران ادراکی هویتی است. امروز زمینه‌های سنتی هویت و فقدان بیدل راهبردی برای پر کردن این خلا مشکلات بسیاری را فراهم کرده است. این در حالی است که آموزه‌های اخلاقی و مذهبی به صورت نصیحت‌گونه و با توجه کمتری به وجه راهبری آن ارائه می‌شود.
نظری افزود: گسترش ایدز و گرایش به مواد مخدر خبر از آن می‌دهد که تحولی اساسی رخ داده است و امروز ما می‌توانیم این سوال را مطرح کنیم که چه چیزی در فرهنگ ما رخ داده که امنیت اجتماعی به این شدت تهدید می‌شود. امروز مصرف‌گرایی به‌شدت در ایران گسترش یافته و جامعه نمایشی بر نظام ارزشی-معنوی غلبه یافته است. ایران مقام اول را در جراحی زیبایی دارد. خانواده ایرانی از نظر رشد مصرف لوازم آرایشی رتبه 3 جهان را دارد.
وی در پایان گفت: امروزه بحث خانواده بحث اساسی در حوزه سیاست‌گذاری ملی است و کشورهایی مانند دانمارک کارهایی جدی در این زمینه انجام داده‌اند. می‌توان در حوزه خانواده راهکارهایی مانند توصیه‌های سیاستی، حمایت مالی برای خانواده شامل کمک هزینه و معافیت‌های مالیاتی، مزایا و مرخصی برای والدین شاغل مانند مرخصی زایمان و ... و خدمات مراقبتی و نگهداری از کودکان را پیشنهاد داد.
