فقه بدون پاسخگویی به مسائل زمانه دفن می‌شود/ پژوهش‌ها از عواطف و آرای مردم دور نشوند

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمود مدنی چندین دهه است که در حوزه علمیه حضور فعالی دارد و به تدریس و پژوهش مشغول است. وی در سال‌های اخیر مدیریت جامعة الزهراء(س)، بزرگترین حوزه بین‌‌المللی بانوان در دنیا، را بر عهده دارد. دیروز خبر استعفای او در رسانه‌های حوزوی پخش شد و البته سریعاً خبر عدم پذیرش این استعفا مجدداً رسانه‌ای شد. شنیده‌ها حاکی از آن بود که این استعفا به دنبال فقدان همکاری‌های لازم در موضوعات مالی و به ویژه بحث مدرک تحصیلی طلاب و استقلال در صدور آن بوده است.

چندی پیش از این جریان، خبرگزاری ایکنا؛ برای آشنایی با دغدغه‌ها و مسائل جامعةالزهرا(س) در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام مدنی به بررسی وضعیت تحول در حوزه، پویایی فقه و برخی مسائل اجتماعی زنان پرداخته بود که مشروح این گفت‌وگو در ادامه از نظر می‌گذرد؛

حجت‌الاسلام مدنی با تصریح بر اینکه برنامه‌ریزی‌های حوزه و جامعةالزهراء(س) معطوف به بحث تحولی است که مقام معظم رهبری به ویژه در سالیان اخیر تأکید زیادی بر آن داشته و دارند، گفت: یکی از نکات مهم و اساسی که باید بیش از پیش مورد اهتمام حوزه باشد توجه به شتاب دانشی در جهان است؛ ما با یک دورماراتن نفس‌گیر جهانی روبرو هستیم و باید خودمان را با کانون‌های مختلف علمی جهان مقایسه کنیم تا ببینیم که سرعت ما چقدر است.

توجه به شتاب علمی دنیا

وی افزود: امروز دنیا، دنیای اطلاعات است و داده‌های دانشی در دنیا دو برابر می‌شود، لذا نیاز به شتاب جدی در عرصه علمی داریم؛ البته در کنار این شتاب باید به عمق علمی و دقت لازم در تحقیقات و متناسب‌سازی آن با نیازهای روز تلاش داشته باشیم.

مدیر جامعةالزهراء(س) با بیان اینکه تجربه نشان داده است که باران تاریخ آثار کم عمق را می‌شوید و می‌برد و در صفحات تاریخ به فراموشی سپرده می‌شوند، تصریح کرد: آثار گرانسنگ اما با گذشت چندین قرن باز هم احساس نیاز به آن وجود دارد؛ مثلاً کتاب «خلاف» شیخ طوسی بعد از هزار سال در حوزه فقه هنوز مورد نیاز است و کتابی نیست که بتوانیم آن را کنار بگذاریم و یا کتاب جواهر مربوط به 250 سال قبل است، ولی هنوز هم احساس می‌کنیم و رکن اساسی در فقاهت است و قطعاً در حوزه‌های دانشی دیگر هم این وضعیت وجود دارد؛ لذا عمق‌بخشی و کیفی‌سازی آثار و جدی گرفتن معیارهای دانشی در پژوهش از نکات مهم و اساسی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

مردم‌داری و مردم‌مداری

این استاد و نویسنده حوزوی اضافه کرد: نکته دیگر بحث مردم‌داری و مردم‌مداری است؛ زیرا پژوهشی که جدا از نیاز مردم و فارغ از آن‌ها باشد و از عواطف و احساسات و آراء و نظرات ایشان به دور باشد، نمی‌تواند پژوهش موفقی باشد؛ زیرا پژوهش و دانش باید درمان درد مردم باشد و دارویی که با توجه به درد مردم نسخه نشده باشد موفق نخواهد بود.

مدیر جامعةالزهرا(س) با بیان اینکه مقام معظم رهبری دائماً بر تعهد و روحیه انقلابی در حوزه تأکید می‌فرمایند، تصریح کرد: به اشخاص، جناح‌ها و گروه‌ها تعهدی نداریم، ولی به آرمان‌ها و ارزش‌های اسلامی و انقلابی تعهد جدی داریم و برای تحقق این آرمان‌ها این همه شهید داده شده است و پژوهش هم باید متعهد و در این راستا باشد. البته معنای این سخن آن نیست که فیزیکی، شیمی، ریاضی، فقه و اصول همه معطوف به دفاع و جهاد و شهادت باشد، بلکه منظور این است که متضاد با این مسیر کلی نباشد؛ زیرا همه این خون‌ها و جوانان ایثار شدند تا امت اسلامی به آن جایگاه شایسته خودش برسد.

حضور علمی به کانون خانواده ضربه نزند

مدنی با بیان اینکه باید تلاش کنیم تا پژوهش‌های ما تسهیلگر این موضوع مهم باشد، تصریح کرد: طلاب خانم باید در کنار مباحث آموزشی و پژوهشی، توجه جدی به مسائل خانواده و همسرداری و فرزندداری داشته باشند؛ ما کسانی را موفق می‌دانیم که در این عرصه هم موفق باشند و حضور علمی آنان سبب ضربه زدن به کانون خانواده و همسرداری نشود.

مدیر جامعةالزهرا در پاسخ به این سؤال که تحول‌خواهی در حوزه به جریانی دو سطحی تبدیل شده؛ برخی طلاب و فضلای جوانتر خواهان سرعت در تحول هستند و نسل گذشته حوزه هم مقاومت زیادی در برابر این تحول نشان می‌دهند به نظر شما معیار برای سنجش حقانیت این تحول چیست؟ اظهار کرد: اختلاف براساس روایتی از پیامبر رحمت است؛ طبیعتا هر دو دیدگاه نمی‌تواند درست باشد ولی می‌توان در تضارب آراء به نتایج خوبی برسیم؛ بنده به عنوان کسی که چند دهه در حوزه تحصیل و تدریس دارم از تضارب آراء استقبال می‌کنم و آن را مفید می‌دانم.

تحول با معیارهای دانشی و سنتی

وی افزود:  بنده فکر می‌کنم کسانی که نگران تحول هستند و ما را متهم به کندی می‌کنند آن دیدگاه هم برای ما مبارک است؛ زیرا یادآوری می‌کند که نباید به میراث گذشتگان و معیارهای علمی بی‌توجه باشیم و آثارمان شتاب‌زده نباشد. البته کسانی که خواهان تحول سریع هم هستند، ظرفیت و انرژی برای تحول هستند و مجموعاً همدیگر را تکمیل می کنیم؛ هیچ کس تحول را نمی‌تواند منکر شود، ولی باید این دو با یکدیگر به معیار مورد قبول برسند.

مدیر جامعةالزهراء(س) با بیان اینکه تحول در ذات دنیا از سوی خداوند قرار داده شده و زمستان یکسره و تابستان یکسره ملال‌آور است، تصریح کرد: تحول بدون معیار می‌تواند ما را از صحنه علمی دور کند و باید به معیارهای قابل قبول همدیگر برسیم؛ ضمن اینکه متعهدیم به معیارهای دانشی و سنت‌های ارزشمند حوزوی باید به دنبال تحول هم باشیم.

پاسخگویی به مسائل زمانه

 وی با بیان اینکه باید پاسخگوی مسائل زمانه هم باشیم، افزود: فقهی که پاسخگوی مسائل زمانه نباشد دفن خواهد شد؛ فقهی که مبتنی برمعیارهای علمی نباشد هم قطعاً ماندگار و پایدار نخواهد ماند.

مدنی در پاسخ به این سؤال که در مباحث مربوط به زنان مانند ورود آنان به ورزشگاه‌ها همچنین تساوی دیه با چالش‌هایی روبرو بوده و یا هستیم؛ در جامعةالزهراء(س) سخن از مرجعیت علمی به میان آوردید، ولی عملاً نهادهای حوزوی فعال در بخش بانوان، موضعی نداشته و یا سکوت را ترجیح می‌دهند، دلیل این مسئله چیست؟ بیان کرد: این مسائلی که اشاره شد دو بخش است؛ یک بخش واقعاً نیاز به کارهای پژوهشی دارد؛ یک بخش مسائل مربوط به فتواست؛ گاهی رسیدن به یک فتوا ممکن است مسیر طولانی پژوهشی را طی کند و مستلزم داشتن تحقیقات وسیع است تا یک نظریه در مجموعه‌های علمی مورد پذیرش قرار گیرد.

فعالیت علمی بدون هیاهو

این استاد حوزه علمیه با تأکید بر اینکه در این موارد باید دور از فضا و جو و هیاهو کار علمی خود را بکنیم، اظهار کرد: مثلاً در جامعةالزهراء(س) مباحث موضوع‌شناسی فقهی را دنبال می‌کنیم و کارگروه‌های مختلفی در این عرصه فعال هستند، ولی اظهار نمی‌شود تا اینکه به یک نتیجه علمی قابل قبول برسد. برخی موارد که با برخی رشته‎های دیگر اصطکاک دارد نظرات متخصصین آن رشته‌ها را می‌گیریم؛ از این رو با پزشکان، زیست‌شناسان و ... جلسات مشترکی می‌گیریم. بنابراین در این بخش سکوت نداریم، بلکه کار پژوهشی داریم تا به نتیجه علمی و متقن برسیم و اظهارنظر کنیم.

مدنی با بیان اینکه سکوت در این زمینه اشکالی ندارد، تصریح کرد: مسائل پولی و بانکی ساده نیست و باید اصول مسلم حرمت ربا و معانی آن دیده شود و از طرف دیگر صنعت بانکداری که پایه اقتصاد جدید است، مورد شناسایی دقیق قرار بگیرد تا اعلام موضع کنیم؛ بنابراین نباید شعارگرایی و پرگویی داشته باشیم.

وضعیت نگران کننده اخلاق

وی افزود: بخش دیگر، مربوط به مسائل اجتماعی و اخلاقی است که در این زمینه سکوت نمی‌کنیم؛ واقعاً امروز وضعیت اخلاقی در جامعه ما برای یک جامعه انقلابی 40 ساله نگران‌کننده است و ظرفیت و توانمندی جامعةالزهراء(س) را هم به نهادها و دستگاه‌های مختلف اعلان کرده‌ایم تا در حد توان برای رفع آن تلاش شود و کمک کنیم.

مدنی ادامه داد: وضعیت طلاق، مشکلات خانوادگی و عفاف و حجاب مسائل مهمی است و احساس شخصی من این است که ما روی ارزش‌هایی مانند حیا، غیرت و پاکدامنی باید کارهای اساسی کنیم؛ زیرا اگر این مسائل ضربه بخورد آثار آن بعد از گذشت یکی دو نسل بعد بروز و ظهور خواهد یافت که برگرداندن آن کاری بسیار مشکل و دشوار است، البته این کار فردی نیست و تمام مجموعه‌های رسانه‌ای به دور از مسائل جناحی در بحث ارزش‌ها باید همراهی کنند و پای کار باشند.

ورزشگاه‌ها سالم‌سازی شود تا اسلام متهم نشود

وی در پاسخ به این سؤال که بحث حفظ ارزش‌ها موضوع مهم و مورد توجه مؤمنان دغدغه‌مند است، ولی گاهی بر سر اینکه این مسائل در تضاد با ارزش‌ها هست یا نیست اختلاف وجود دارد؛ مثلاً در بحث ورود زنان به ورزشگاه‌ها مجتهدان و علمایی هستند که آن را به لحاظ حکم اولیه شرع ممنوع و حرام نمی‌دانند، ولی برخی فتاوا بر خلاف این نظر است و آن را حرام می‌دانند بدون اینکه توضیح روشن‌کننده‌ای هم بدهند، دیدگاه نهاد حوزوی مانند شما چیست؟ اظهار کرد: موضع ما روشن است و معتقدیم که در وضعیت فعلی، ورزشگاه‌ها برای حضور سالم زنان و بانوان آماده نشده است.

وی افزود: آسیب‌های اخلاقی وجود دارد که حتی در سطح نوجوانان هم هست و خبرهای خوبی از ورزشگاه‌ها نمی‌رسد و حتی من و شما هم حاضر نیستیم همسر و دختر خودمان را به این محیط‌ها بفرستیم؛ پس وضعیت روشن است؛ البته برای اینکه روحانیت و اسلام متهم نشوند اگر محیط ورزشگاه‌ها برای حضور سالم بانوان فراهم شود و زنان ما بتوانند با کمال امنیت، آرامش و عفاف و حجاب حضور داشته باشند و در محیط اختصاصی خودشان و یا محیط‌هایی که با مسائل شرعی منافات ندارد، قطعاً مخالفتی وجود ندارد و از لحاظ شرعی هم نادرست نیست.