تبعات اقتصادی «رِبح مُرَکَب» از منظر قرآن کریم
در برخی تفاسیر از «أَضْعَافًا مُضَاعَفَةً» به معنای «ربح مُرَکَب» نام برده شده که با تداوم قرض، بر سود نیز ربا تعلق می‌گیرد و همین موضوع باعث متراکم شدن سرمایه و در نهایت ورشکستگی بدهکار می‌شود.
به گزارش ایکنا، در آیات متعدد قرآن کریم به مسائل سیاسی و اقتصادی پرداخته شده است؛ مواردی نظیر اقتصاد و معیشت مردم و آثار اجتماعی و سیاسی توجه یا بی‌توجهی به آن از سوی حکومت‌ها، سبک زندگی اقتصادی مسئولان، رعایت نکات شرعی در معاملات، کمک به فقرا، اهمیت عدالت و شیوه مناسب حکومتداری.
همچنین اشاره به موضوعاتی همانند خمس، قرض‌الحسنه، زکات، ربا، رزق حلال، اهمیت کار و تلاش و تولید و سایر موضوعات نشان‌دهنده اهمیت این مقولات نزد خداوند متعال است. در این راستا بنا داریم در ایام ماه مبارک رمضان به بررسی آیات سیاسی و اقتصادی قرآن کریم و تفاسیر مربوط به آنها بپردازیم.
ربا به معنای دریافت زیاده در قبال دادن قرض به دیگران است. این پدیده از جمله مواردی است که به شدیدترین شکل ممکن در قرآن کریم نهی شده و تبعات بسیاری برای آن بیان شده است.
بیشتر بخوانید:
معنای ربا در قرآن
خداوند در قرآن کریم با لحن بسیار شدیدی در آیات مرتبط با ربا در مورد عواقب آن از منظر فردی، اجتماعی و اقتصادی هشدار داده است؛ از جمله اینکه رباخواری را به معنای جنگ با خدا معرفی کرده است.
در قرآن کریم در این‌باره آمده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا الرِّبَا أَضْعَافًا مُضَاعَفَةً وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ وَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ؛ اى كسانى‌كه ايمان آوردهايد ربا را با سود چندين برابر مخوريد و از خدا پروا كنيد باشد كه رستگار شويد و از آتشى كه براى كافران آماده شده است بترسيد خدا و رسول را فرمان‌بر باشد كه مشمول رحمت قرار گيريد» (آل عمران/ 131، 132 و 130).
آیت‌الله مکارم‌شیرازی در تفسیر نمونه در مورد این آیات آورده است: آیه روى سخن را به مؤمنان کرده و مى‌فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده‌اید! ربا و سود پول را چند برابر نخورید» مى‌دانیم روش قرآن در مبارزه با انحرافات ریشه‌دار اجتماعى این است که تدریجاً زمینه‌سازى مى‌کند، و افکار عموم را تدریجاً به مفاسد آنها آشنا مى‌سازد و آن‌گاه که آمادگى براى پذیرفتن تحریم نهایى حاصل شد، قانون را به صورت صریح اعلام مى‌کند؛ مخصوصاً در مواردى که آلودگى به گناه زیاد و وسیع باشد.
و نیز مى‌دانیم عرب، در زمان جاهلیت آلودگى شدیدى به رباخوارى داشت و مخصوصاً محیط مکه محیط رباخواران بود، و سرچشمه بسیارى از بدبختی‌هاى اجتماعى آنها نیز همین کار زشت و ظالمانه بود، به همین دلیل قرآن براى ریشه کن ساختن رباخوارى حکم تحریم را در چهار مرحله بیان کرده است:
چهار مرحله تحریم ربا در قرآن
1 - در آیه 39 سوره روم نخست درباره «ربا» به یک پند اخلاقى قناعت شده آنجا که مى‌فرماید: «و ما آتیتم من ربا لیربو فى اموال الناس فلا یربو عند الله و ما آتیتم من زکوة تریدون وجه الله فاولئک هم المضعفون؛ آنچه به عنوان ربا مى‌پردازید تا در اموال مردم فزونى یابد، نزد خدا فزونى نخواهد یافت و آنچه را به عنوان زکات مى‌پردازید و تنها رضاى خدا را مى‌طلبد مایه برکت است و کسانى‌که چنین کنند داراى پاداش مضاعفند.»
و بدین طریق اعلام مى‌کند که تنها از دیدگاه افراد کوته‌بین است که ثروت رباخواران از راه سود گرفتن افزایش مى‌یابد، اما در پیشگاه خدا چیزى بر آنها افزوده نمى‌شود بلکه زکات و انفاق در راه خدا است که ثروت‌ها را افزایش مى‌دهد.
2 - در سوره نساء آیه 161 ضمن انتقاد از عادات و رسوم غلط یهود به عادت زشت رباخوارى آنها اشاره کرده و مى‌فرماید: «و اخذهم الربا و قد نهوا عنه؛ یکى دیگر از عادات بد آنها این بود که ربا مى‌خوردند با اینکه از آن نهى شده بودند.»
3 - در سوره بقره آیات 275 تا 279 هر گونه رباخوارى به شدت ممنوع اعلام شده و در حکم جنگ با خدا ذکر گردیده است.
4 - و بالاخره در آیه مورد بحث چنان‌که ضمن تفسیر آن خواهیم گفت، حکم تحریم ربا صریحاً ذکر شده، اما تنها به یک نوع از انواع ربا و نوع شدید و فاحش آن اشاره شده است. در این آیه اشاره به تحریم رباى فاحش شده و با تعبیر «اضعافا مضاعفة» بیان شده است. منظور از رباى فاحش این است که سرمایه به شکل تصاعدى در مسیر ربا سیر کند؛ یعنى سود در مرحله نخستین با اصل سرمایه ضمیمه شود و مجموعاً مورد ربا قرار گیرند، و به همین ترتیب در هر مرحله، سود به اضافه سرمایه، سرمایه جدیدى را تشکیل دهد، و به این ترتیب در مدت کمى از راه تراکم سود مجموع بدهى بدهکار به چندین برابر اصل بدهى افزایش یابد و به کلى از زندگى ساقط گردد.
به طورى که از روایات و تواریخ استفاده مى‌شود در زمان جاهلیت معمول بود که اگر بدهکار در رأس مدت نمى‌توانست بدهى خود را بپردازد از طلبکار تقاضا مى‌کرد که مجموع سود و اصل بدهى را به شکل سرمایه جدیدى به او قرض بدهد و سود آن را بگیرد! در عصر ما نیز در میان رباخواران این رباخوارى بسیار ظالمانه فراوان است.
اهمیت رعايت تقوا در مسائل اقتصادى
حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی نیز در تفسیر این آیه به پنج پیام زیر اشاره کرده است:
1- ايمان، زير بناى عمل به دستورات است. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا»
2- قبل از تحريم ربا، نمونه‌هاى زشت وبرجسته آن تحريم شد. «أَضْعافاً مُضاعَفَةً»
3- رعايت تقوا در مسائل اقتصادى بشدّت لازم است. «لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا ... اتَّقُوا اللَّهَ»
4- رستگارى با رباخوارى بدست نمى‌آيد، بلكه با تقوا حاصل مى‌شود. «لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا ... وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»
5- رباخوار، نه در دنيا رستگار است، (به خاطر تشديد اختلافات طبقاتى كه منجر به تفرقه و كينه محرومان و انفجار آنها مى‌شود) و نه در آخرت. (به خاطر گرفتارى به قهر خداوند). «لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا ... لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»
در حرمت ربا در قرآن کریم هیچ شک و تردیدی نیست اما در برخی از تفاسیر، از «اضعافاً مضاعفة» به معنای «ربح مُرَکَب» نام برده شده است که با تداوم قرض، بر سود نیز ربا تعلق می‌گیرد و همین موضوع باعث متراکم شدن سرمایه و در نهایت ورشکستگی بدهکار می‌شود. البته برخی از مفسران نیز در رابطه با مصادیق ربا به موارد دیگری اشاره کرده‌اند اما در هر حال، آتش جهنم، وعده‌ای است که خداوند به همه رباخواران داده است.
انتهای پیام
