تقریری بر پاسخ‌های موافقین عالم ذر بر ادله مخالفین

به گزارش ایکنا، همایش «عالم ذر و عوالم پیش از دنیا»، امروز 10 خردادماه به همت موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به صورت مجازی برگزار شد. محمد محمدقلیان، پژوهشگر دینی در این همایش با موضوع «موافقان و مخالفان عالم ذر در فرهنگ شیعه» به ایراد سخن پرداخت که متن آن را می‌خوانید؛

بشر همیشه علاقه‌مند به گذشته و آینده‌اش بوده و سوال بوده از کجا آمده و به کجا می‌رود و پرسش از گذشته نیز مهم است و بر این اساس همواره از انبیا الهی و اولیای خدا که ما را نسبت به آینده خود هشدا داده‌اند و فرموده‌اند عوالمی پیش‌رو دارید، سوال شده که عوالم پیش چه بوده است که آیا حضور ما در این عالم آغاز حضور است یا عوالمی داشته‌ایم و ائمه(ع) فرموده‌اند عوالمی داشته‌ایم و ما پیش از این عالم حداقل دو عالم را داشته‌ایم. عالمی که ارواح ما برای ما خلق شده است که دو هزار سال پیش از خلقت ابدان بوده است و پس از دو هزار سال بدن، ذره‌ای بسیار ریز مانند هسته اصلی وجود من که در آن مشخصات من قید شده، خلق شده و بعداً که این بدن تشکیل شده، همه حول آن بدن ذره‌ای بوده است.

آن بدن ذره‌ای دو هزار سال پس از روح اولیه بوده است و روح به بدن متعلق شده و در صلب آدم رفته است و زمانی که خدا برای گرفتن عهد اراده کرده است، آن ابدان ذره‌ای را از صلب آدم بیرون کشیده و خدا خودش را به آن بدن‌های ذره ای معرفی کرده و از آنها در ربوبیت خود عهد گرفته و مجدد به صلب آدم برگردانده و در طول زمان در اصلاب و ارحام موجود بودند و این مسیر را طی کردند تا جایی که مقدر شده به این عالم وارد شوند و از آنجا به بعد حول همان بدن ذره‌ای با اذن خداوند و با تغذیه از مواد این عالم گوشت و ... تعلق گرفته و این بدن شامل روح بدن ذره‌ای و گوشت و پوست و ... است.

براساس این نظریه که برگرفته از آیات قرآن و روایات معصومین است، اساسی‌ترین شبهه مخالفین نسبت به عالم ذر که تناسخ است، مرتفع می‌شود. این مخالفین براساس پیشینه اندیشه بشری که از اندیشه‌های افلاطون و ارسطو گرفته تا .... ، براساس یافته‌های بشری است که هرکدام از علما به تأویل آیات و روایات پرداخته‌اند و چاره‌ای نسبت به حجم عظیم روایات نداشتند، جز اینکه آن را از باب استعاره و ... بدانند. در اینکه روایات متعددی از آموزه‌های وحیانی در اختیار داریم و نمی‌توانیم انکار کنیم، بنابراین باید آن را مدیریت معنوی و تأویل می‌کردند.

شاید اگر عالمان مخالف عالم ذر این علاقه‌مندی خود را به دانش بشری از زمان افلاطون و ارسطو تا ملاصدرا متوقف نمی‌کردند و به دانش امروزی نیز ادامه می‌دادند، بیشترین هم‌سویی را با آیات قرآن و روایات معصومین در پذیرفتن اندیشه موافقین عالم ذر پیدا می‌کردند، چراکه دانش بشری امروزی براساس کدهای ژنتیک و بر اساس یافته‌های دانش شبیه‌سازی و کدهای «دی ان ای»، ژن و ... که به دست آورده است بیشترین همسویی را با آیات و روایات می‌بیند. در یک جمع‌بندی باید گفت که موافقان اعلام می‌کنند که با توجه به ویژگی‌هایی که در روایات برای عالم ذر ذکر شده است، روشن شده که قوای ادراکی انسان توان درک آن عالم را ندارد و اثبات آن عوالم برای ما میسر نیست؛ لذا انکار چنین حقیقتی عقلاً درست نیست؛ چون از نظر عقلی انکار زمانی صحیح است که عقل آن را درک کند و آن را در تطابق با امور صحیح منافی ببیند و چون آن توان را ندارد، انکارش از نظر عقلی صحیح نیست.

موافقین دلیل خود را استناد به آیات و روایات می‌دانند و می‌گویند که وقتی که از طریق حاملین وحی این ابتلائات به ما رسید نوبت می‌رسد که ببینیم آیا آنچه به ما رسیده با مدرکات عقلی منافات دارد یا خیر که از اینجا به ذکر دلایل مخالفین می‌پردازیم و در تطبیق این ادله با احکام صریح عقل قضاوت می‌کنیم. اما مهم‌ترین شبهاتی که مخالفین دارند چند مورد است که به آنها اشاره می‌کنم؛ از جمله مهم‌ترین دلایل، شبهه تناسخ است که به آن اشاره کردیم و مطلب بعدی این است که می‌گویند عهد و پیمان وقتی صحیح است که با شخص عاقل بسته شود و فرزندان آدم که ذره ریزی بودند باید عاقل بوده باشند و اگر عاقل بودند چرا چیزی به یاد ندارند؟ موافقین می‌گویند همان طور که در عالم بیداری ما انسان‌ها همه عاقل هستیم و وقتی به خواب می‌رویم چیزی از این عالم به یاد نمی‌آوریم و عقل ما نیز زائل نشده است و وقتی بیدار هستیم از خواب چیزی به یاد نداریم و وقتی خواب هستیم از عالم بیداری چیزی به یاد نداریم، این شبهه نیز منتفی است

مطلب دیگر اینکه چطور ممکن است همه ذریه آدم در پشت ایشان جمع باشند که با تاوجه به کوچک‌ترین اطلاعات از عالم ژنتیک که در دسترس است این شبهه برطرف می‌شود و اگر مخالفینی که در 500 سال قبل بودند پیشرفت دانش بشری را دیده بودند این را نمی‌گفتند. دیگر ایکنه ذره چطور می‌تواند دارای عقل و فهم باشد. خدا به همه می‌تواند عقل و شعور بدهد و داستان سخن گفتن مورچه با سلیمان بهترین گواه است و خدایی که می‌تواند به انسان عقل بدهد می‌تواند به مورچه و ریزتر از مورچه نیز عقل بدهد و خدا بر هر کاری توانا است.

می‌گویند غرض الهی اتمام حجت بوده و اگر انسان چیزی به یاد ندارد چطور حجت براو تمام می‌شود؟ این نکته نیز پاسخ داده شده که کافی است آثار آن معرفی و معرفت وجود داشته باشد و خود موقف و خدا آنچه در موقف بوده است را فراموشانیده است اما تاثیر آن در وجود ما همچنان هستند و باید یادمان باشد که امروزه در دانش بشری قبول شده که اگر مادر در دوره بارداری دچار اضطراب و افسردگی و ترس شود و یا اگر مادر مشروبات الکلی مصرف کند، تماما بر جنین او تأثیر می‌گذارد و هیچ کدام از آن مواقف را جنین یادش نمی‌آید، اما به هر حال آثارش را با خود حمل می‌کند.