حضرت علی(ع) پدر عرفان اسلامی هستند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد رودگر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 9 بهمن ماه در نشست علمی «عرفان در نصوص اهل بیت(ع) و ادعیه» با بیان اینکه عرفان اهل بیتی به دو بخش عرفان نظری اهل بیتی(ع) و عرفان عملی اهل بیتی(ع) تقسیم می‌شود، گفت: عرفان اهل بیت(ع) عرفانی است که از کتاب و سنت پیامبر(ص) استنتاج می‌شود. ما بر این باوریم که قرآن از باب اینکه «یهدی للتی هی اقوم» و تبیان برای همه چیز است. همه معارف عرفانی اعم از عرفان علمی و نظری و عرفان عملی و سلوکی را در خود دارد و باید براساس تبیین پیامبر(ص) و عترت طاهره(ع) به آن استناد شود.  

وی اضافه کرد: از آنجا که همه عارفان مسلمان و اکثر فرق صوفیان خودشان را به کتاب خدا و شخصیت بزرگی چون حضرت علی(ع) منسوب کرده و می‌کنند، ما بر این باور هستیم که پدر عرفان اسلامی، امیرالمؤمنین(ع) هستند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: طبق تعبیر «انفسنا و انفسکم» در آیه مباهله و تعبیر «ذاک نفسی» و از باب آیه «و من عنده علم الکتاب» می‌توان مدعی شد که همه معارف عرفانی را می‌توانیم از ساحت مقدس علی(ع) دریافت کنیم. امام علی(ع) براساس فرمایش پیامبر اکرم یعنی انا مدینة العلم و علی بابها در حقیقت صندوق اسرار معارف الهیه و محمدیه(ص) است و براین اساس، ترجمان قرآن کریم خواهند بود، چنان‌چه فرمودند: ذلكَ الْقُرْآنُ، فَاسْتَنْطِقُوهُ وَ لَنْ يَنْطِقَ وَ لَكِنْ أُخْبِرُكُمْ عَنْهُ.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: با این مقدمه می‌توان نکاتی را در تعریف عارف از فرمایشات آن امام به دست آوریم؛ در تعریف عرفان و عارف حضرت فرمودند که العارِفُ مَن عَرَفَ نَفسَهُ فأعتَقَها، و نَزَّهَها عَن كُلِّ ما يُبَعِّدُها و يُوبِقُها  ..؛ عارف کسی است که به خودشناسی و خودآگاهی دست پیدا کرده و از این منظر خود را از همه بندگی‌ها و بردگی و وابستگی و دلبستگی آزاد کرده است و قدرت طیران و پرواز به سوی حضرت حق‌تعالی را دارد. در مناجات شعبانیه فرمودند: اِلهی وَ اِلْحِقْنی بِنُورِ عِزِّکَ الْاَبْهَجِ فَاَکُونَ لَکَ عارِفا وَ عَنْ سِواکَ مُنْحَرِفا وَ مِنْکَخائفا مُراقِبا یا ذَالْجَلالِ وَ الاکرام. همانطور که در جای دیگر فرمودند: العارِفُ وَجهُهُ مُستَبشِرٌ مُتَبَسِّمٌ ، و قَلبُهُ وَجِلٌ مَحزونٌ . ابن سینا در نمط نهم اشارات آورده است: العارف حش بش بسام.

وی اضافه کرد: آن حضرت در خطبه متقین نهج‌البلاغه فرموده است: عَظُمَ الْخَالِقُ فِی أَنْفُسِهِمْ فَصَغُرَ مَا دُونَهُ فِی أَعْیُنِهِمْ. این عبارت در حقیقت بیان‌کننده هویت اصلی عارف در مقام سیر و سلوک است. چنان‌که در حکمت 148 نهج‌البلاغه هم فرمودند و صحبوا الدنيا بأبدان أرواح معلّقة بالمحلّ الأعلى ...؛ این مطلب، بیانگر این نکته عمیق و دقیق است که عرفان علوی و نهج‌البلاغه‌ای عرفان اجتماعی در همه ابعاد و ساحات خواهد بود. همانطور که عرفان جهادی را در یکی از فرمایشاتشان در نهج‌البلاغه اینگونه توضیح دادند: إنَّ الجِهادَ بابٌ مِن أبوابِ الجَنَّةِ فَتَحَهُ اللَّهُ لِخاصَّةِ أولیائِهِ...

ارائه عرفان در دو محور توحید و موحد

رودگر اظهار کرد: نکته دیگر آن است که نهج‌البلاغه و مناجات و ادعیه و نیایش‌های دیگر مانند دعای کمیل و روایاتی که از ایشان به دست ما رسیده است، عرفان اسلامی را در بخش نظری و عملی براساس نظام موضوعات و مسائل در دو محور کلان یعنی توحید و موحد تبیین می‌کند و موحد یعنی انسان کامل است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: حضرت علی(ع) در خداشناسی فقراتی دارند که از یکطرف ما را دعوت به معرفت خدا در حد اعلی و قلبی و شهودی می‌کنند و از طرفی فرمایشاتی دارند که گویای این حقیقت است که ما نمی‌توانیم اسمای حسنای الهی را آنطور که هست مورد شناسایی قرار دهیم، مثلاً در یکی از سخنانشان فرمودند: اول الدین معرفته الذی یا یدرکه بعد الهمم و لا یناله ...» و در فراز دیگری هم در عین اینکه ما را آگاه کرده نمی‌توانیم حتی اوصاف اولیاء الهی را در دام معرفت خود قرار دهیم، بیان فرمودند راه معرفت خدا به روی ما بسته نیست. 

نظر ابن عربی در مورد عرفان

وی اضافه کرد: همین نکته را ابن عربی معروف به شیخ اکبر در یکی از آثارش آورده است که سبحان من لم یجعل ...؛ و قیصری از شارحان فصوص وی در فصل آدمی متذکر شده است که و اما الذات الالهیه ...؛ جمع‌بندی این نکته این است که هیچ انسانی به هویت مطلق لابشرط مقسمی در ادبیات عرفانی راه ندارد ولی معرفت به وجه الله و تقرب به آن به گونه‌ای که انسان در مقام سلوک مظهر وجه الله شود به روی همگان باز است. 

رودگر با بیان اینکه ائمه(ع) به عنوان الگوهای عرفان در بعد نظری و عملی باید از سوی پیروان ایشان مورد توجه قرار بگیرند، تصریح کرد:  از ائمه(ع) هم روایات فراوان و هم مناجاتی داریم که عرفان را در دو قسم معرفتی و سلوکی در اختیار ما قرار داده‌اند.