جایزه منشور توسعه فرهنگ قرآنی اعطا می‌شود/ مختصات و لوازم نظریه‌پردازی در علوم انسانی

به گزارش خبرنگار ایکنا ، نشست خبری چهاردهمین جشنواره بین‌المللی فارابی، امروز سه شنبه ۱۳ تیرماه در پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین رضا غلامی، رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی و رئیس دبیرخانه دائمی جشنواره فارابی در این نشست گفت: قله فعالیت‌های پژوهشی در علوم انسانی ارائه نظریه است. البته توجه داشته باشیم که نظریه‌پردازی، نه کار هر پژوهشگری است و نه اینکه هر ادعایی در زمینه نظریه‌پردازی نهایتا قادر باشد از نقدهای علمی جان سالم به در ببرد و ماندگار باشد. به بیان دیگر نظریات سست و به دور از حقیقت کنار گذاشته می‌شوند و تنها شماری از آنها از باب تجربه‌ورزی در تاریخ علم مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند بنابراین چنانچه واقع‌بینانه به صحنه علم نگاه کنید شاید در هر سال از هزاران مقاله و طرح تحقیقی در هر رشته از شانزده رشته علوم انسانی، یک نظریه هم متولد نشود.

تفاوت تحقیقات عادی و نظریه‌پردازی

وی افزود: اینکه کسی تصور کند می‌توان نظریه‌پردازی را به سکه رایج در دانشگاه‌ها تبدیل کرد احتمالا معنای نظریه و لوازم تولد و بقای آن را نمی‌داند. در دانشگاه‌های ما حتی اگر جذب اساتید فنی‌تر و باب ورود افراد نخه‌تر به علوم انسانی باز شود، باز هم منطقا انتظار نداریم همه اساتید نظریه‌پرداز شوند بلکه از اساتید انتظار داریم در ایجاد و ظهور نظریات ماندگار سهیم باشند به همین دلیل اگر استادی در طول سی سال خدمت در دانشگاه نظریه‌پردازی نکرده است وی را سرزنش نمی‌کنیم.

حجت‌الاسلام غلامی بیان کرد: درباره مختصات نظریه‌پردازی در علوم انسانی باید گفت در فلسفه علم، تعاریف مختلفی برای نظریه ارائه شده ولی تعریف جامع‌تر می‌گوید نظریه در علوم انسانی عبارت است از ارائه روشمند، مبنادار و‌ مستند یک یا مجموعه از ایده‌های نو در باب کشف یا تفسیر یک واقعیت انسانی یا اجتماعی در قالب یک قانون علمی تازه و همچنین رد چیزی که پیش از این به مثابه یک واقعیت اجتماعی، اثبات یا تفسیر شده است و ارائه یک جایگزین برای آن. در چنین رویکردی، نظریه باید چند خصیصه داشته باشد؛ اول اینکه مسئله‌محور باشد، دوم اینکه نو و دارای ابداع و سوم در حد حدس و گمان و در نتیجه قابل رد و ابطال باشد. برخورداری از معنای بین‌الاذهانی، قابلیت فهم و نقد، تحول‌زایی و ارائه قانون علمی تازه از دیگر خصوصیات نظریه هستند.

وی افزود: در اینجا سوال پیش می‌آید که فرق تحقیقات عادی با نظریه‌پردازی چیست؟ بسیاری از تحقیقات دانشگاه‌ها عادی هستند و در آنها نظریات موجود درباره یک مسئله خاص در سطحی خاص احصا، طبقه‌بندی، شرح، تحلیل و نقد و مقایسه می‌شوند یعنی در آنها ارائه نظریه جدید مد نظر نیست. سوال دیگر این است که شکل‌گیری نظریه در علوم انسانی چه الزاماتی دارد؟ مهمترین الزامات شامل وجود استعداد و نبوغ علمی بالا، برخورداری از دایره مطالعاتی بسیار بالا و روزآمد و برخورداری از آزادی کامل هستند. این مورد را نباید سیاسی تغییر کنیم بلکه منظور، آزادی در تحقیق، آزادی اندیشه، آزادی نقد و آزادی بیان است.

خصوصیات جشنواره فارابی

وی افزود: آرامش روانی و قدرت تمرکز بالا، دوری از جبرهای سیاست‌زده که گاه رنگ و بوی انحصارگرایی و حتی استبداد علمی به خود می‌گیرند، وجود شرایط بانشاط برای بسط و توسعه نقد و گفت‌وگوی علمی و روشمند و نیفتادن در دام بوروکراسی و افراط و تفریط علم‌کش از دیگر لوازم نظریه‌پردازی در علوم انسانی هستند. نه تنها چشم‌انداز مطلوب ما در جشنواره فارابی شناسایی و حمایت هدفمند از نظریه‌پردازان است بلکه این‌ جشنواره، خودش یکی از عناصر مهم و کلیدی در زمینه‌سازی برای شکل‌گیری نظریات مهم است. 

حجت‌الاسلام غلامی تصریح کرد: جشنواره فارابی هر ساله آخرین وضعیت علمی و مخصوصاً نظریه‌پردازی‌ها در علوم انسانی و اسلامی را رصد و ارزیابی و نقاط ضعف و توانمندی‌ها را به شکل عالمانه مشخص می‌کند و با ایجاد محیط داوری ارزشمند در سطح عالی، زمینه تحول در علوم انسانی و اسلامی متناسب با اقتضائات آنها را فراهم می‌کند. همچنین با ایجاد فضای رقابتی در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها فرصت لازم برای کیفیت‌بخشی و‌ روزآمدسازی پژوهش را فراهم و‌ نحوه بهره‌برداری صحیح از آثار علمی ممتاز برای تحول در نظام حکمرانی را فراهم می‌کند. از سوی دیگر جشنواره فارابی، ‌با شناسایی استعدادهای برتر و نخبگان جوان در دو عرصه علوم انسانی و اسلامی و معرفی آنها به نظام آموزشی، فرصت حمایت از آنها را فراهم و حس قدرشناسی از عالمان سرزمین ایران اسلامی و‌ جهان اسلام را در بین ما بالا می‌برد.

رئیس پژوهشگاه مطاعلت فرهنگی، اجتماعی و تمدنی در پایان سخنان خود تأکید کرد: به نظرم وقتی جشنواره معتبر و بزرگی همانند جشنواره بین‌المللی فارابی به ریاست وزیر علوم وجود دارد و سیستم داوری آن بسیار مترقی و پیشرفته است نباید در علوم انسانی همایش و‌ جوایز دیگری در نظر گرفته شود. 

فرآیند داوری جشنواره فارابی

مهدی عباس‌زاده، دبیر علمی چهاردهمین جشنواره فارابی در این نشست گفت: در دوره چهاردهم در بخش داخلی ۲۸۵۷ اثر و در بخش خارجی ۷۰ اثر از طریق سامانه جشنواره دریافت کردیم. از بین آثار داخلی ۲۱۶۱ اثر به گروه‌های علمی جشنواره راه پیدا کردند و ۱۱۵ عضو هیئت علمی از دانشگاه و حوزه علمیه در همه کشور با ما به عنوان مدیر یا عضو گروه همکاری داشتند که همگی از افراد فاضل در حوزه کاری خودشان هستند. این افراد، آثار را داوری اولیه کردند و نهایتا بعد از چندین جلسه در هر گروه ۲۰۶ اثر برای داوری همه جانبه ارسال شد که فرایند بسیار دقیقی در جشنواره فارابی دارد و توسط ۵۶۸ داور در سراسر کشور بررسی شد.

وی افزود: سعی کردیم مرتبه علمی داوران بالاتر از نویسنده اثر باشد تا داوری عادلانه صورت گیرد. در بخش خارجی هم هفتاد اثر در سه قلمرو علم دینی، اسلام شناسی و ایران شناسی داشتیم که در شورای بین‌الملل جشنواره بررسی و نتایج تعیین شدند. در دوره چهاردهم، پنجاه جایزه اعطا خواهیم کرد. با رایزنی‌های صورت گرفته، رقم ریالی جوایز جشنواره فارابی با جشنواره خوارزمی همسان شد و برای بالاترین رتبه ۱۵۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است. در بخش داخلی و در زمینه تحقیقات علمی، در بخش بزرگسال که باید سن نویسنده بالای ۳۴ سال باشد 13 اثر و در بخش جوان که سن نویسنده کمتر از ۳۵ سال است ۶ اثر انتخاب شدند.

بخش‌های جدید جشنواره

عباس زاده بیان کرد: در بخش داخلی، چهار شخصیت پیشگام و چهار شخصیت پیشتاز در علوم انسانی و اسلامی معرفی می‌کنیم. بخش‌های دیگر شامل مترجم برتر، نظریه‌پرداز برتر، انجمن‌های علمی دانشگاهی و حوزوی برتر، نشریه علمی برتر در دانشگاه و حوزه هستند. همچنین جایزه منشورر توسعه فرهنگ قرآنی در حوزه پژوهش و آموزش عالی جایزه دیگری است که این دوره از جشنواره اضافه شده است. در این زمینه به شش نفر جایزه داده می‌شود که شامل پنج کتاب و یک تحقیق در علوم قرآنی هستند. این موارد را مرکز هماهنگی و توسعه پژوهش و آموزش علوم قرآنی و علوم انسانی وزارت علوم به ما معرفی می‌کند. 

دبیر علمی چهاردهمین جشنواره فارابی گفت: در بخش بین‌الملل نیز در این دوره هفت شخصیت پیشگام در علوم انسانی و اسلامی معرفی می‌شوند. بخش دیگری که این دوره اضافه شده است تحقیق برتر خارجی است که یک مورد انتخاب شده است. جایزه دیگری که این دوره اضافه شده جایزه صلح و دوستی است که به شخصیتی ارائه می‌شود که در زمینه صلح و تقریب ادیان و مذاهب فعالیت علمی و‌ پژوهشی می‌کند. همچنین از داور برتر نیز تجلیل به عمل می‌آید تا داوری‌ها به سمت کیفی‌شدن حرکت کند. برای جشنواره پانزدهم هم جایزه‌ای با عنوان دیپلماسی علمی در علوم انسانی و اسلامی ارائه خواهیم کرد. 

جزئیات اجرایی جشنواره

مهدی مسعودی، دبیر اجرایی جشنواره فارابی نیز گفت: ان‌شاءالله اختتامیه چهاردهمین دوره جشنواره فارابی، در روز نوزدهم تیرماه از ساعت ۸ صبح در مرکز همایش‌های بین‌المللی صدا و سیما برگزار می‌شود. سخنران اصلی جشنواره محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی هستند و شماری از مقامات عالی کشور از جمله روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور و محمد زلفی‌گل، وزیر علوم تحقیقات و فناوری هستند.

وی درباره منع خبرنگاران از آوردن گوشی و کاغذ و قلم در دوره‌های قبلی این جشنواره گفت: این موارد از پروتکل‌های امنیتی هستند که هر ساله اجرایی می‌شوند اما همه سعی ستاد خبری جشنواره بر این است که اخبار به خوبی به رسانه‌ها اطلاع‌رسانی یا زمینه پوشش آنلاین فراهم شود.