جشنواره فارابی حل مسائل جهان اسلام را مدنظر قرار دهد

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست خبری پانزدهمین جشنواره بین‌المللی فارابی، امروز دوشنبه ۱۷ مهرماه در پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد. 

 

عبدالحسن کلانتری، معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و دبیر این جشنواره، در سخنانی گفت: جشنواره فارابی، مهمترین رویداد در حوزه علوم انسانی در کشور ما و منطقه خاورمیانه است که روز به روز به میزان بیشتری در سطح منطقه‌ای و جهانی شناخته می‌شود. معتقدم در سال جاری باید چند تحول مهم در جشنواره فارابی رخ دهد که اولین مورد تعامل با کشورهای همسایه و همچنین سایر کشورها در زمینه‌های مرتبط با حوزه مأموریتی جشنواره فارابی و کسب مشارکت رسمی کشورهای مختلف در جشنواره است.

وی افزود: کشورهایی همانند عراق، افغانستان، ترکیه، عربستان، سوریه، عمان، تاجیکستان و ... آثاری در این جشنواره دارند اما در سطح کلان‌تری باید از خلال دیپلماسی علمی، حضور رسمی این مجموعه‌ها را در کنار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری داشته باشیم. دومین اقدامی که باید انجام شود تقویت بخش‌هایی از جشنواره است که به حوزه‌های جدید علوم انسانی می‌پردازد. برای مثال باید گروه‌هایی به شکل تخصصی به فناوری‌های جدید از جمله هوش مصنوعی و رابطه آن با علوم انسانی، زیست فناوری، علوم انسانی محاسباتی، علوم اجتماعی محاسباتی و امثالهم بپردازند. 

 

معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت: نکته سوم توجه به آثار و کارهای میان رشته‌ای است. البته چنین اقدامی صورت گرفته اما باید تقویت شود. باید تحقیقات گروهی را تشویق و ترویج کنیم تا افزایش پیدا کنند. اقدام دیگری که باید انجام شود توجه به آثار کاربردی و حل مسائل کشور و جهان اسلام در ابعاد زیست‌محیطی، تروریسم، خشونت، نزاع‌های قومی، افزایش وحدت در جهان اسلام است. البته چنین کارهایی در دوره‌های قبل کلید خورده اما در این دوره باید با قدرت بیشتر به آنها پرداخته شود. نکته دیگر اینکه معتقدم هنوز مبلغ جوایز این جشنواره، اندک و متناسب با تحقیقات علوم انسانی و اسلامی نیست. 

حجت‌الاسلام والمسلمین رضا غلامی، رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی و رئیس دبیرخانه دائمی جشنواره فارابی، سخنران دیگر این نشست بود که گفت: جشنواره فارابی یکی از فاخر‌ترین و برجسته‌ترین جشنواره‌های علمی علوم انسانی و اسلامی در ایران و جهان اسلام است که با مناسب‌ترین استانداردهای داوری و مشارکت استادان درجه اول دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه، هر ساله در ایران برگزار می‌شود. این جشنواره، نه فقط یک فضای نسبتاً رقابتی و سازنده در محیط علوم انسانی و اسلامی ایجاد کرده بلکه توانسته ضمن معرفی استعدادهای برتر و نخبگان علوم انسانی و زمینه‌سازی برای حمایت از آنها، فرصت مساعدی برای توصیف و ارزیابی فراز و فرودهای علوم انسانی و اسلامی فراهم کند. 

 

وی افزود: جشنواره فارابی که سال ۱۴۰۳ پانزدهمین دوره آن برگزار می‌شود، تابلویی از وضعیت علوم انسانی و اسلامی است؛ یعنی ما به کمک جشنواره بین‌المللی فارابی هم می‌توانیم موفقیت‌های خودمان را لمس کنیم و هم به ضعف‌ها و ناکامی‌های خودمان واقف شویم. البته لازمه کسب موفقیت بزرگ در جشنواره بین‌المللی فارابی، پایان دادن به غربت و مظلومیت علوم انسانی و اسلامی است. من ابایی از بیان این مطلب ندارم که علوم انسانی در کشور از یک غربت و مظلومیت عمیق رنج‌ می‌کشد. واقعیت این است که بخش مهمی از ضعف‌ها و کاستی‌های مدیریتی در کشور به کم‌توجهی به علوم انسانی و نقش کلیدی و منحصر به ‌فرد آن در مسیر محاسبه‌پذیر کردن حکمرانی بر می‌گردد. 

غلامی یادآور شد: حکمرانی در دنیای امروز به شدت سخت، حساس و پیچیده شده و اگر از ظرفیت‌های علوم انسانی و فناوری‌های نرم مانند فناوری هوش مصنوعی و فناوری‌های شناختی غیره برای آن استفاده نشود، توان مواجهه فعال و مبتکرانه با پدیده‌های حیاتی حکمرانی سلب خواهد شد. با آنکه نظام آموزش عالی طی دهه‌های اخیر بر روی کمیت علوم انسانی سرمایه‌گذاری کرده و عدد فارغ‌التحصیلان را حتی در مقاطع تحصیلات تکمیلی، به عددی بیش از حدّ انتظار رسانده است اما نمی‌توان انکار کرد که میزان سرمایه‌گذاری نظام آموزش عالی در زمینه کیفیت‌بخشی به علوم انسانی بسیار ناچیز بوده است و ما شرایط کیفی علوم انسانی را به هیچ وجه قابل قبول تلقی نمی‌کنیم.

 

رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی افزود: وقتی از کیفیت‌بخشی صحبت می‌کنیم منظورمان متمرکز ساختن ظرفیت‌های موجود روی نیازها و مسائل حائز اولویت، اختصاص لااقل یک-دهم بودجه پژوهشی کشور به طرح‌های پژوهشی علوم انسانی و افزایش پلکانی سهم‌ علوم انسانی از بودجه تحقیقاتی کشور، به‌روز‌ سازی کتابخانه‌ها و بانک‌های اطلاعاتی به ویژه غنی‌بخشی به منابع علمی روز دنیا، ایجاد و گسترش حلقات نقد علمی و تبدیل نقد به سکه رایج است که باید عینیت یابد. 

وی افزود:‌ علاوه بر این، منظور از کیفیت‌بخشی به ارتباط، گفت‌و‌گو و تعامل با متفکران برجسته دنیا، بها دادن به ابداع و نوآوری و پایان دادن به ظاهرسازی و تشریفات کاذب و شکل‌گیری چرخه نوآوری و توسعه فرصت‌های مطالعاتی و همچنین مقابله با انحصارگرایی‌ها، مقابله با تابوزدگی‌ها و برداشتن سایه سیاست‌زدگی و جناح‌زدگی از روی علوم انسانی است. واقعیت این است که ما در سال‌های گذشته شعار تحول یا کیفیت‌بخشی به علوم‌ انسانی را فراوان می‌شنویم تا حدی که گاهی این شعاردهی‌ها حاشیه‌های سیاسی‌ای نیز برای کشور ساخته است، از سال‌ها قبل حاکمیت متهم به مداخله در علوم انسانی شده است اما واقعیت این است که حاکمیت حتی در چارچوب شئونات واقعی خود هم کار ممتازی درباره علوم انسانی نکرده است. 

 

حجت‌الاسلام غلامی تأکید کرد: شعار زیاد است اما در میدان عمل، نه درک عمیقی از تحول و کیفیت‌بخشی مشاهده می‌شود و نه کسی حاضر است برای تحول در علوم انسانی هزینه کند. از دولت سیزدهم این انتظار می‌رفت و هنوز هم می‌رود که مانند دولت‌های قبل به علوم انسانی پشت نکند و به آن بها بدهد. اینها نگرانی‌هایی است که توقع می‌رود نظام آموزش عالی و البته کل دولت به آنها توجه کند. من امیدوارم جشنواره پانزدهم فارابی با کمک همکارانمان در وزارت علوم‌ بهتر از سال‌های قبل برگزار شود و ورودی‌های جشنواره و نتایج آن هم از دوره‌های پیش بهتر باشد.

 

مهدی عباس‌زاده، دبیر علمی جشنواره، در ادامه گفت: از جمله اقداماتی که از سال گذشته آغاز شده و امسال به شکل برجسته‌تر پیگیری می‌شود مسئله شناسایی فعال آثار است. روال بررسی آثار در دنیا اینگونه است که سامانه‌ای طراحی و اطلاع‌رسانی صورت‌ گرفته و در دبیرخانه منتظر هستند تا آثار ثبت شود اما ما در جشنواره فارابی احساس کردیم ممکن است اساتید داخلی و خارجی فرصت یا حتی انگیزه ثبت آثار در سامانه جشنواره را نداشته باشند بنابراین تصمیم گرفتیم ما سراغ پژوهشگران و آثار قابل طرح و نوآور آنها برویم لذا با اساتید و دانشگاه‌ها رایزنی کردیم و از گروه‌های شانزده‌گانه جشنواره مشورت گرفتیم تا اساتید و محققان و آثار را به ما معرفی کنند.

 

وی افزود: اقدام بعدی که از دو دوره پیش کلید خورده شکل‌گیری شبکه نخبگانی از دانشمندان علوم انسانی و اسلامی است که در پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی، در قالب چندین برنامه در حال به سرانجام رسیدن است که یکی از آنها کنگره بین المللی فارابی است که دور اول آن برگزار شد و دور دوم آن امسال در قزاقستان برگزار می‌شود. اعتقادم این است که این شبکه نخبگانی تا حدی شکل گرفته و رو به توسعه است و این رویکرد پژوهشگاه قابل تقدیر است. اقدام دیگر ارتقای کمی و کیفی جوایز جشنواره در عدد و مبلغ است. 

دبیر علمی پانزدهمین جشنواره فارابی یادآور شد: اقدام دیگر پیگیری تحقق حمایت‌های بنیاد نخبگان از برگزیدگان جشنواره فارابی است. امسال جلسه‌ای با مسئولان بنیاد نخبگان برگزار کردیم و‌ نتایج بسیار خوبی به دست آمد و چندین سرفصل حمایتی اضافه شد. اقدام مهم دیگر اعطای اعتبار پژوهشی از سوی معاونت پژوهشی وزارت علوم به برگزیدگان است تا تحقیقات پژوهشگران بهتر به نتیجه برسد. چند فعالیت توسعه‌ای هم داشتیم که از جمله آنها این است که نشست علمی مهمی در ۳۰ آبان ماه امسال با موضوع تحلیل محتوایی جشنواره چهاردهم و تحلیل از داوران جشنواره داریم چون مسئله داوری‌ها در جشنواره‌ها مهمترین مسئله است‌.

 

عباس‌زاده تصریح کرد: ما آثار پانزدهمین دوره را در شانزده گروه علمی دریافت می‌کنیم. قالب پذیرش تاکنون شامل کتاب، طرح پژوهشی، رساله دکتری یا سطح چهار حوزه و پایان نامه ارشد یا سطح سه بوده است اما مقالات علمی پژوهشی در حوزه اسلامی را هم اضافه کرده‌ایم که باید در مجلات مورد قبول وزارت علوم یا حوزه علمیه چاپ شده باشد. آثار در دو بخش بزرگسالان و جوان بررسی می‌شوند. جشنواره دو مرتبه شامل برگزیده و شاید تقدیر دارد. زمان دریافت آثار از امروز هفدهم مهرماه تا سی‌ام آبان ماه ۱۴۰۲ است. آثاری که در سامانه ثبت می‌شوند باید در سه سال منتهی به امسال چاپ شده یا پایان یافته باشند. 

 

وی گفت: بخش‌ ویژه‌ای به این دوره اضافه شده است که جایزه دیپلماسی علمی است که شاخص‌های آن را هنوز تدوین نکرده‌ایم. در بخش بین‌الملل نیز سه حوزه شامل ایران شناسی، اسلام شناسی و علم دینی وجود دارد و تحقیقاتی که از مارس ۲۰۲۰ تا مارس ۲۰۲۳ توسط افرادی با ملیت غیر ایرانی منتشر شده باشند می‌توانند در این بخش شرکت کنند. مراسم اختتامیه هم در تیرماه ۱۴۰۳ برگزار خواهد شد.