حق‌الناس از جنس مال، آبرو و فرهنگ

«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.»

اوج تجلیگاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند برداشت چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.

همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا در ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی»، نوشته آیت‌الله‌العظمی مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش هجدهم با موضوع «حق‌الناس به اعتبار جنس حق» را می‌خوانید.

حق مردم به اعتبار جنس خود حق به سه قسم حق‌الناس مالی، حق‌الناس آبرویی و حق‌الناس فرهنگی منقسم می‌شود. واجبات مالی دین اسلام عبارتند از خمس، زکات، کفارات و نفقات، مانند نفقه زن و فرزند و پدر و مادر که پرداخت آنها به عنوان یک وظیفه بر هر مسلمانی واجب است. معلوم است که کوتاهی در انجام این وظیفه حق مالی سایر انسان‌ها را ضایع می‌کند و به عبارت دیگر، حق‌الناس است.

افزون بر این، سلب و غصب حق مالی دیگران، حق‌الناس مالی است. گناهانی نظیر دزدی، غش در معامله کم‌فروشی، خیانت در امانت، رشوه و ربا، در این دسته از حق‌الناس طبقه‌بندی می‌شوند. دستگیری و کمک مالی به نیازمندان در صورت احتیاج آنان نیز وظیفه است و غفلت از آن حق‌الناس مالی است. 

حق‌الناس آبرویی همانطور که از نامش پیداست با سلب عزت و آبروی افراد ارتباط مستقیم دارد. این قسم از حق‌الناس به دنبال ارتکاب گناهان بزرگی همچون غیبت، تهمت، شایعه، اهانت، سرزنش، زخم‌زبان و شهادت دروغ بروز و ظهور پیدا می‌کند.

خسارت این قسم از حق‌الناس بیشتر و شدیدتر از خسارت حق‌الناس مالی است؛ چراکه معمولاً انسان‌ها مال و ثروت را برای کسب آبرو و به دست آوردن شخصیت اجتماعی می‌خواهند و چنانچه آبروی کسی برود ثروتش کاربردی برای جبران آبروی از دست رفته نخواهد داشت. 

در این تقسیم از حق‌الناس نوع دیگری از حق مردم با عنوان «حق‌الناس فرهنگی» نیز قابل بیان است. این قسم از حق‌الناس اگرچه در نهایت با توجه به لطمه مالی با آبرویی که به همراه دارد در زیرمجموعه یکی از دو قسم حق‌الناس مالی یا حق‌الناس آبرویی طبقه‌بندی می‌شود اما چون جنس آن فرهنگی است و به فرهنگ مردم و جامعه خسارت می‌زند نهادن نام حق‌الناس فرهنگی بر آن غلط نیست. 

کم‌کاری در خدمات فرهنگی کوتاهی در تدریس و کم‌فروشی معلم‌ها و اساتید در تعلیم و تعلم، یک مثال از حق‌الناس فرهنگی است؛ مثال دیگر تهیه و فروش غیرمجاز و بدون اجازه محصولات فرهنگی نظیر فیلم، نرم‌افزار و کتاب است. همچنین تخلف از قانون و حقوقی که مردم هنگام رانندگی و در مواجهه با مسائل شهری با روستایی از همدیگر ضایع می‌کنند جزو حق‌الناس فرهنگی است. شرح و تبیین جزئیات حق‌الناس مالی، حق‌الناس آبرویی و حق‌الناس فرهنگی به جهت تفصیل موضوعات در این فصل نمی‌گنجد و لازم است در فصل مستقلی به آن پرداخته شود.