تاثیرگذاری عرفان و جغرافیا بر تفسیر مفسران کُرد

به گزارش ایکنا، جهانگیر ولدبیگی؛ قرآن‌پژوه معاصر کُرد، شامگاه 28 آذرماه در یکصد و پنجمین جلسه انجمن مباحثات قرآنی به موضوع «مفسران معاصر قوم کورد و عوامل مؤثر بر تفسیر و منهج تفسیری آن‌ها» پرداخت.

گزارش ایکنا از این نشست را در ادامه می‌خوانیم؛

 

ولدبیگی پس از ارائه اطلاعات تاریخی و جغرافیایی درباره قوم کرد مانند میزان جمعیت و شرایط آب و هوایی محل سکونت آنان در چهار کشور ایران، عراق، سوریه و ترکیه، نشان داد شرایط جغرافیایی و اقلیمی و همچنین تحت ستم‌بودن و محدودشدن این قوم توسط برخی مراکز قدرت، چطور بر تفاسیر این قوم اثر گذاشته است. توجهات طبیعت‌گرایانه یک وجه و مملو بودن بعضی از آن‌ها از مبارزه علیه ستم و تلاش برای حکومت اسلامی وجهی دیگر از این تأثیر است.

 

گزارش و تحلیل ولدبیگی از تفاسیر معاصر کرد دو وجه داشت. وجه نخست بررسی فرد فرد این تفاسیر و بیان ویژگی‌های تفسیر و منهج آن‌ها و وجه دوم پیگیری مؤلفه‌هایی خاص در این تفاسیر بود مثلا اینکه پرداختن به فقه، کلام یا اهل بیت در این تفاسیر به چه صورت و تا چه حد است.

 

 وی در این گزارش و تحلیل، رویکردهای وفاق‌جویانه و مسامحه‌گرایانه این تفاسیر با شیعه را کشف و آشکار کرده است و به دنبال ایجاد همدلی و تقریب میان مفسران کرد اهل سنت با مذهب فقهی شافعی و حنبلی و مکتب کلامی اشعری،  با شیعه و مفسران آن‌ها بود.

 

ولدبیگی از رویکرد صوفیانه کردها تا پیش از راه یافتن دیدگاه‌های سلفی و به تبع آن پاره‌ای گرایشات بنیادگرایانه به اقلیم‌های کردنشین، سخن گفت. حسب اظهار او تفاسیر کرد عمدتاً بر بافت و بستر عرفان جریان دارد. با این توضیح که اینجا مراد از عرفان وجوه نظری دقیق آنطور که در تفسیر امثال ابن عربی وجود دارد نیست و این تفاسیر برای عموم نگاشته شده و صرفاً روحی معنوی و  عرفانی در آن‌ها  جاری است که اهداف و آثار عملی دارد.

 

حساسیت به امور سیاسی و اجتماعی و مسائل تاریخی قوم کرد از مشخصات برجسته دیگر این تفاسیر است و برای همین است که تشکیل حکومت اسلامی و ردپای افکار سیدقطب و حسن البناء در پاره‌ای از این تفاسیر آشکار است. 

 

وی بر تفاسیر کرد دو نقد عمده وارد کرد؛ نخست آنکه این تفاسیر روایات تفسیری را آنطور که باید مورد رسیدگی و مداقه قرار نداده‌اند. دوم آنکه علوم روز در این تفاسیر انعکاس دقیق و درستی ندارد.

 

ولدبیگی از میان تفاسیر معاصر کرد، تفسیر مواهب الرحمن ملاعبدالکریم محمدمدرس و تفسیر حسن‌البیان محمد الشیخ طه البالیسانی و تفسیر ناصر سبحانی را به‌عنوان بهترین تفاسیر کرد معرفی کرد. از نکات علمی قابل توجه این سخنرانی تبیین تغییر تعریف صحابه از نظر بعضی از مفسران کرد بود. حسب اظهارات او ناصر سبحانی تعریف صحابه را تغییر داده، ترتیب آثار صحابی بودن را فقط منحصر به دسته‌ای از اطرافیان پیامبر دانسته است

 

برمبنای تعریف مشهور هر کس که پیامبر(ص) را در حال اسلام درک کرده باشد صحابه است و حسب نظریه عدالت صحابه، هر کس چنین باشد احتمال کذب بر پیامبر در موردش منتفی است و اصل بر پذیرش حدیث او است. وی این تعریف را رد کرده است و صحابه را به السابقون الاولون من المهاجرین و الانصار؛ منحصر می‌داند چرا که خداوند در قرآن کریم از آن‌ها اعلام رضایت کرده است. تازه نسبت به همان افراد هم چیزی که بی نیاز از بررسی است تقوی است نه علم؛ چرا که همان‌ها هم باید از نظر علمی بررسی شوند. تازه پس از این بررسی، باز هم حدیث‌شان پذیرفته نیست مگر پس از آن‌که به قرآن کریم عرضه شود و مخالفت نداشته باشد.

 

از جمله ادله او برای عدول از تعریف مشهور صحابه این است که تذکر «الله الله فی اصحابیِ...» پیامبر در روایت معروف، به همراهان و اطرافیانی مثل خالدبن‌ولید بوده است که با تلقی مشهور صحابه بوده‌اند و پس معنا نداشته است که آنها را نسبت به اصحاب توبیخ یا سفارش کنند.

 

توضیح آن که این روایت خطاب به خالدبن‌ولید در درگیری او با عبدالرحمان‌بن‌عوف بوده است و حضرت می‌خواستند به این مهم اشاره کنند که ای خالد، عبدالرحمان از اصحاب ماست و تو اصحاب ما نیستی. بنابراین روایت تاییدی برای تعریف ایشان از صحابه است و مخالف تعریف مشهور است. ایشان شواهدی لغوی، عقلی و نقلی برای تعریف خود از صحابه ارائه می‌کند و نتیجه می‌گیرد که فقط برخی از اطرافیان پیامبر صحابه و بقیه به آنها توصیه شده‌اند. 

 

ولدبیگی بنا به تمایل حضار، بخشی از نشست را به بیان تفاوت‌های نقشبندیه و قادریه و تفکیک نامگذاری این دو گروه به صوفی و درویش سخن گفت و اینکه قادریه در جلسات خود بعد از پذیرایی برخاسته به وجد و سماع می‌پردازند در حالی که نقشبندیه در جلسات به ذکر و تأمل و خلوت می‌پردازند بدون آن‌که وجد و سماع در بین باشد و درباره یارسانان کرد نیز توضیحاتی ارائه کرد.

 

این قرآن‌پژوه در پایان، اثر خود را که اولین قرآن مترجم به فارسی به شکل زیرنویس توسط اکراد است، به  رسم یادبود به مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (ع)، به عنوان مرکز میزبان جلسات انجمن مباحثات قرآنی و نیز کتاب مفسران معاصر کُرد را به این انجمن  هدیه کرد.