تمایز «وحی تشریعی» و «وحی الهامی» / نزول وحی الهامی بر اهل بیت(ع)

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر قرآن کریم حجت‌الاسلام احمد خاتمی با محوریت سوره ابراهیم، روز گذشته 3 آذرماه برگزار شد.

وی سخنان خود را با قرائت آیه سیزدهم و چهاردهم سوره ابراهیم آغاز کرد: «وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّكُمْ مِنْ أَرْضِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ رَبُّهُمْ لَنُهْلِكَنَّ الظَّالِمِينَ وَلَنُسْكِنَنَّكُمُ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِهِمْ ذَلِكَ لِمَنْ خَافَ مَقَامِي وَخَافَ وَعِيدِ؛ و كسانى كه كافر شدند، به پيامبرانشان گفتند شما را از سرزمين خودمان بيرون خواهيم كرد، مگر اينكه به كيش ما بازگرديد، پس پروردگارشان به آنان وحى كرد كه حتماً ستمگران را هلاك خواهيم كرد و قطعاً شما را پس از ايشان در آن سرزمين سكونت‏ خواهيم داد. اين براى كسى است كه از ايستادن [در محشر به هنگام حساب] در پيشگاه من بترسد و از تهديدم بيم داشته باشد».

وی در ادامه گفت: در آیه دوازده تهدید کفار نسبت به انبیا آمده است: «لَنُخْرِجَنَّكُمْ مِنْ أَرْضِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا». آنگاه دو تهدید خداوند بیان شده است. یکی از تهدیدهای خداوند «لَنُهْلِكَنَّ الظَّالِمِينَ» است. یکی دیگرش «وَلَنُسْكِنَنَّكُمُ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِهِمْ» است. نکته تفسیری این آیات این است که آیه می‌فرماید «فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ». این وحی کدام وحی است که هم انبیا و هم پیروانشان را شامل می‌شود. پاسخ این است که ما به دو نوع وحی داریم: یک وحی تشریعی که اختصاص به انبیا دارد و خروجیش عبارت است از بیان احکام الهی. این وحی اختصاص به پیامبر دارد و نه پیروان پیامبران. یک نوع دیگری از وحی هست که اسمش را وحی الهامی گذاشتند. این وحی اختصاص به انبیا ندارد. در مورد مادر موسی هم تعبیر به وحی آمده است، در حالی که ایشان پیامبر نبوده است. وحیی که به زنبور عسل می‌شود هم وحی تشریعی نیست، بلکه وحی الهامی است. این وحی نه اختصاص به پیامبران دارد و نه اختصاص به زمان پیامبران دارد.

استاد حوزه علمیه ادامه داد: این وحی شامل امامان هم می‌شود. چه کسی به ائمه(ع) سخن می‌گوید؟ فرشته. این فرشته تشریع دارد؟ خیر، این فرشته تأیید دارد، این فرشته اخبار به غیب دارد. به عبارت دیگر، پیامبر خاتم‌الانبیا است. با ارتحال و به تعبیر من شهادت پیامبر(ص)، پرونده وحی تشریعی بسته شد، ولی پرونده وحی‌های دیگر همچنان گشوده است. دلیلش باب پنجاه و چهارم کتاب کافی است که در آن پنج روایت ذکر شده است؛ از جمله این روایت: «حمران بن أعين قال: قال أبو جعفر(ع) إن عليا عليه السلام كان محدثا، فخرجت إلى أصحابي فقلت: جئتكم بعجيبة، فقالوا: وما هي؟ فقلت: سمعت أبا جعفر(ع) يقول، كان علي عليه السلام محدثا فقالوا: ما صنعت شيئا ألا سألته من كان يحدثه، فرجعت إليه فقلت: إني حدثت أصحابي بما حدثتني فقالوا: ما صنعت شيئا ألا سألته من كان يحدثه؟، فقال لي: يحدثه ملك، قلت: تقول: إنه نبي؟ قال: فحرك يده - هكذا -: أو كصاحب سليمان أو كصاحب موسى أو كذي القرنين، أو ما بلغكم أنه قال: وفيكم مثله».

وی تصریح کرد: همانطور که ما بر نصب و دشمنی اهل بیت(ع) حساس هستیم، نسبت به غلو هم حساس هستیم. به همین دلیل مرحوم سید، غلات و ناصبی‌ها را در کافر بودن و نجس بودن در کنار هم ذکر می‌کند، لکن غلو را باید شناخت. غلو این است که امامان را خدا ببینیم و شأن ربوبیت مستقل برای آنها قائل باشیم. اینکه بگوییم بشر بودند، اما نه بشر معمولی، غلو نیست. اهل بیت(ع) انسان مافوق هستند. انبیا و امامان دو جنبه دارند: یک جنبه ملکی و زمینی و یک جنبه ملکوتی. عصمتشان جنبه ملکوتی است. ولایت تکوینی‌شان جنبه ملوکتی است. علم غیبشان جنبه ملکوتی است. باید این مطلب را باور کنیم. بر این اساس اثبات وحی الهامی برای اهل بیت(ع) غلو نیست.

حجت‌الاسلام خاتمی در ادامه یادآور شد: آیه می‌فرماید «فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ رَبُّهُمْ». «رب» به معنای صاحب است و قهراً صاحب مصنوعش را پرورش می‌دهد. «رب» اصالتاً به معنای تربیت نیست، اما لازمه آن تربیت است. می‌خواهم خودم و شما را به تدبر توصیه کنم که چرا در آیه تعبیر «رب» آمده است. خداوند رب همه مردم است. هر کسی مصنوعی دارد، مصنوعش را پرورش می‌دهد. ادامه آیه می‌فرماید «‌لَنُهْلِكَنَّ الظَّالِمِينَ». از آیه استفاده می‌شود که ظلم عامل هلاکت است. مطلب بعد اینکه ظلم در فرهنگ قرآن فقط نسبت به مردم نیست. البته ظلم به مردم در اطلاق و عموم ظلم داخل است، اما فقط این نیست، بلکه شرک هم ظلم است. پس ظلم را محدود نمی‌بینیم. نکته سوم اینکه حرف لام و نون در «‌لَنُهْلِكَنَّ» برای تأکید است، یعنی تحقیقاً ظالمان را نابود می‌کنیم. این وعده الهی است که همه ظالمان نابود می‌شوند.