افزایش رشد کیفی تولیدات علمی کشور در عرصه‌های بین‌المللی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به نقل از روابط عمومی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، محمدجواد دهقانی، سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اظهار کرد: پژوهش‌های یک درصد برتر بین‌المللی را مقالات پراستناد (Highly Cited) می‌نامند و به پژوهش‌های یک دهم درصد برتر بین‌المللی مقالات داغ (Hot) می‌گویند که در اینجا لفظ مقالات پراستناد برای هر دو به‌کار برده می‌شود. اطلاعات این گروه از پژوهش‌ها از پایگاه طلایه‌داران علم تامسون رویترز (ISI) استخراج می‌شود که همواره اطلاعات ده سال اخیر را پوشش می‌دهد.

وی تصریح کرد: هر چند در طی سال‌های گذشته کمیت تولید علم در کشور رشد قابل ملاحظه‌ای را تجربه کرده است، اما در بخش کیفیت تولیدات، نیازمند تلاش بیشتری هستیم زیرا مقالات پراستناد بیانگر پژوهش‌هایی هستند که مسیر توسعه علم بین‌الملل را نشان می‌دهند و بعد از انجام یک پژوهش، اینکه سایر پژوهشگران تا چه اندازه به آن توجه کرده و آن را مبنای تحقیقات بعدی خود قرار دهند نشان‌دهنده اهمیت آن پژوهش است و در این میان پژوهش‌هایی هستند که جبهه‌های تحقیق جدیدی را در دنیای علم می‌گشایند.

دهقانی اظهار کرد: گروهی از پژوهشگران را به‌عنوان نخبگان علمی می‌شناسند که در زمره پژوهشگران یک درصد برتر دنیا قرار گیرند. تعداد استنادهای صورت گرفته به پژوهش‌های آنها در طول زمان به‌گونه‌ای است که آنها را در دسته برترین‌ها قرار داده است، اما این پژوهشگران لزوما مقالات پراستناد تولید نکرده‌اند.

وی در ادامه گفت: براساس اطلاعات مستخرج از پایگاه طلایه‌داران علم تامسون رویترز (ISI) تعداد مقالات پراستناد جمهوری اسلامی ایران در 10 سال گذشته به طور مرتب افزایش یافته است بطوری که در سال 2005 تنها 13 مقاله پراستناد موجود بود و این تعداد در سال 2006 به 32 و در سال 2007 به 57 مورد افزایش یافت و در سال 2011 پژوهشگران کشور موفق شدند تا 87 مقاله را در مجموع مقالات پراستناد دنیا جای داده و در سال 2012 این رقم به 111 مورد افزایش یافت و در سال 2013 تعداد مقالات پراستناد کشور به 161 مورد و در سال 2014 با یک افزایش دیگر، تعداد این دسته از مقالات به 229 مورد رسیده است. بدین ترتیب با مقایسه تعداد مقالات پراستناد در سال 2005 نسبت به  2014 مشخص می‌شود که تعداد این دسته از مقالات 18 برابر شده است. در مجموع کل مقالات پراستناد تولید شده توسط پژوهشگران کشور در 10 سال اخیر تا تاریخ 8/6/1394 برابر با 906 مورد گزارش شده که از این تعداد 901 مورد مقاله پراستناد و 25 مورد مقاله داغ هستند. ضمناً از ابتدای 2015 تاکنون تعداد 26 مقاله پراستناد توسط پژوهشگران کشور در طلایه داران علم ثبت شده است.

وی گفت: همانگونه که سهم کمیت تولید علم در عرصه بین‌المللی در رشته‌های موضوعی مختلف یکسان نیست، سهم مقالات پراستناد نیز یکسان نیست. تعداد مقالات پراستناد دنیا در حوزه‌های موضوعی در شکل زیر نشان داده شده است. حوزه‌های پزشکی بالینی، شیمی، فیزیک، مهندسی و علوم اجتماعی پنج رشته موضوعی هستند که بیشترین تعداد مقالات پراستناد دنیا در آن‌ها تولید شده‌اند. در مقابل اقتصاد و بازرگانی، میکروبیولوژی و علوم هوا و فضا دارای کمترین تعداد مقالات پراستناد هستند.
رئیس مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری گفت: پژوهشگران کشور در برخی رشته‌های موضوعی قوی‌تر از سایرین ظاهر شده‌اند. این قیاس تنها با نگاه به میزان مقالات پراستناد در یک رشته قابل انجام نیست، بلکه باید به تعداد پژوهشگران کشور در آن رشته موضوعی و همچنین سهم آن رشته موضوعی از کل مقالات پراستناد دنیا نیز نگریست. پژوهشگران کشور در حوزه مهندسی موفق شده‌اند 325 مقاله پراستناد در سطح بین‌المللی تولید کنند. آنها 9% (نه درصد) از کل مقالات پراستناد دنیا را تولید کرده‌اند.

دهقانی عنوان کرد: هر چند محققان شیمی و ریاضیات هر کدام با تولید 110 مقاله پراستناد دارای بیشترین تعداد مقالات از این نوع بعد از رشته موضوعی مهندسی هستند، اما وضعیت این دو رشته با یکدیگر متفاوت است. پژوهشگران حوزه ریاضی 6.5% (شش ممیز نیم درصد) از کل مقالات پراستناد دنیا را تولید کرده‌اند، اما پژوهشگران شیمی موفق شده‌اند تا حدود 0.5% (نیم درصد) از کل مقالات دنیا در این زمینه را تولید کنند.

وی افزود: در کل، رشته‌های موضوعی مهندسی، ریاضیات، زیست‌شناسی مولکولی و ژنتیک، علوم رایانه و پزشکی بالینی بیش از1.5% از کل مقالات پراستناد دنیا را تولید کرده‌اند. در حوزه علوم اجتماعی تنها 10 مقاله پراستناد تولید شده که 0.14% ( چهارده صدم درصد) از کل مقالات دنیا در این حوزه است. در حوزه علوم هوا و فضا هیچ مقاله پراستنادی تولید نشده است. این آسیب‌شناسی از یک جنبه، نقاط قوت و ضعف در علم کشور در بخش پژوهش‌های بین‌المللی را نمایان می‌سازد.

دهقانی در پایان گفت: در مجموع باید گفت که سهم مقالات پراستناد کشور از کل مقالات دنیا از سهم تولید علم کشور در سال 2014 پیشی گرفته است. در طول 10 سال گذشته همواره سهم کمیت تولید علم کشور از سهم مقالات پراستناد دنیا کمتر بوده است، اما داده‌های سال 2014 نشان می دهد که این روند برعکس شده است.