شاخصه‌های «مرگ‌اندیشی» در نهضت حسینی از نگاه آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی
گروه حوزه‌های علمیه: پایگاه اطلا‌ع‌رسانی آیت‌الله‌العظمی ناصر مکارم شیرازی یاداشتی با عنوان «شاخصه‌های مرگ‌اندیشی» در نهضت حسینی از منظراین مرجع تقلید برگرفته از آثار و بیانات ایشان را منتشر کرده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) در این یادداشت آمده است: لحظات پرشکوه در تاریخ کربلا راه و رسم زندگی شرافتمندانه و مرگ با عزّت و عظمت را ترسیم می‌کند این همان درسی است که امام حسین (ع) در میدان نینوا در روز عاشورا به جهانیان آموخت. مرگ‌اندیشی، یاد مرگ کردن، یا آماده شدن برای مرگ از جمله بهترین راه های تربیت انسان و مبارزه با گناه است. تحقق این مسئله در کوتاه کردن دامنه آرزوها و ارتقای بصیرت انسان ها نقش به سزایی ایفا می‌کند، لیکن شالوده های بی بدیل مرگ اندیشی و «یاد مرگ» را می توان به دفعات در نهضت حسینی به وضوح مشاهده نمود، از این رو در این نگاشته با بهره گیری از آراء و اندیشه های والای آیت الله مکارم شیرازی مهم ترین شاخصه های مرگ اندیشی در نهضت حسینی به مخاطبان ارائه می شود.
آخرتگرایی شاخصۀ بنیادین در مرگ‌اندیشی
از جمله شاخصه‌های مهم و بنیادین اصل مرگ‌اندیشی «یاد مرگ» این است که صاحبان این صفت پیوسته به یاد جهان دیگراند، افق دید آنها در زندگی چند روزه این دنیا، و لذّات آن محدود نمی شود و آنها در ماورای این زندگی زودگذر، سرای جاویدان با نعمت های بی پایانش را مشاهده می کنند، و همواره برای آن تلاش و کوشش می کنند. در تشریح پیوند ناگسستنی آخرت گرایی و مرگ اندیشی می توان به پرسش یکی از یاران آن حضرت به نام حنظله از امام حسین (ع) اشاره کرد که پرسید: «آیا من به سوی آخرت نشتابم و به برادرانم ملحق نشوم؟».امام فرمود: بشتاب به عالَمی بهتر از دنیا و آنچه در آن است و به سوی سلطنتی که کهنه نگردد». هم چنین به تعبیر «نفس المهموم» ، امام حسین(ع) پس از شهادت حضرت علی اصغر(ع) فرمودند؛ ای نفس! در برابر این همه مصیبت شکیبا باش! خدایا! تو می بینی که در این دنیای فانی چه مصائبی برای ما رخ داده، پس آن را برای روز رستاخیزمان ذخیره ساز!» در روایت دیگری نیز آمده است که امام حسین(ع) فرمودند: خدایا اگر در دنیا، پیروزی را از ما دریغ داشته ای، آن را ذخیره آخرت ما قرار ده و از گروه ستمکاران انتقام ما را بستان».
مرگ‌اندیشی مقوّم شجاعت
بدیهی است لبخند زدن بر مرگ، برافروخته شدن چهره ها در آستانه شهادت، تنها برای کسانی میسّر است که شوق دیدار یار تمام وجودشان را پرکرده است، در احادیث مکرّر این مسئله ذکر شده است که آدم باهوش و سعادتمند کسی است که بسیار یاد مرگ کند. به یاد مرگ بودن مشکلات را حل می کند،... وقتی انسان به یاد مرگ می افتد سبک می شود، برای اینکه عاقبت هر کس مرگ است و چیزی که سرانجامش چنین است اصلًا غصّه ندارد. امام علی بن الحسین (ع) در این زمینه فرمودند: هنگامی که (در روز عاشورا) کار بر امام حسین (ع) سخت شد، همراهان حضرت دیدند، در این صحنه پر خطر که هر کس رنگ از چهره اش می پرید و لرزه بر اندامش می افتاد، امام(ع) و یاران خاصّش، چهره هاشان درخشان و اندامشان آرام و دل هایشان هر لحظه مطمئن تر می شد و برخی به برخی دیگر می گفتند: به آنان بنگرید که از مرگ باکی ندارند. در این هنگام امام(ع) فرمومدند: ای بزرگ‌زادگان! شکیبا باشید. مرگ فقط پلی است که شما را از سختی ها و دشواری ها به بهشت پهناور و نعمت های جاودان برساند!.
شهادت‌طلبی در پرتو مرگ‌اندیشی
شاخصۀ شهادت‌طلبی در سایۀ مرگ اندیشی آنچنان با تاروپود در نهضت امام حسین(ع) عجین شده است که باید اینگونه گفت؛ حیف از این بدن که در بستر بیماری بمیرد! چه زیباست که سرانجام در راه خدا به خون آغشته گردد و در صف شهیدان جای گیرد! از سوی دیگر این مسأله نشان می دهد که امام(ع) با افتخار به استقبال شهادت می رود، و از هیچ چیز نمی هراسد. بر چهره مرگ، مرگی که در راه خداست، مرگی که الهام بخش بندگانِ دربند، در طول تاریخ خواهد بود. لذا آن حضرت فرمودند: اگر بدنها برای مرگ آفریده شده، شهادت در زیر ضربات شمشیر در راه خدا بهتر است ، ...در چنین شرایطی بر مؤمن لازم است شیفته دیدار پروردگارش باشد. به یقین من مرگِ (در راه حق) را جز سعادت، و زندگی در کنار ستمگران را جز ننگ و خواری نمیبینم.
در تبیین این موضوع می توان گفت، در تاریخ عاشورا می خوانیم که هرقدر حلقه دشمن تنگتر و فشار بر حسین (ع) و یارانش بیشتر می شد چهره‌هایشان برافروخته تر و شکوفاتر می گشت، و حتّی پیرمردان اصحابش صبح عاشورا خندان بودند. وقتی از آنها پرسش می شد می گفتند: برای اینکه ساعاتی دیگر شربت شهادت می نوشیم. بنابراین در راستای تشریح پیوند کلیدی مولفۀ مرگ اندیشی و شهادت طلبی باید به این فراز نورانی از سخنان گهر بار امام حسین (ع) اشاره کرد که فرمودند: آگاه باشید قلّاده مرگ بر گردن آدمی زاده، همانند گردنبندی است بر گردن دختران جوان (مرگ همیشه همراه آدمی است). اشتیاق من به دیدار گذشتگانم (پدر و مادرم و جدّ و برادرم) همانند اشتیاق یعقوب به دیدار یوسف است!.
عزتمندی؛ حاصل تحقق مرگ‌اندیشی
بدیهی است یادآوری مرگ مایه حیات و عزّت و افتخار است، آنها که مرگ شرافتمندانه را در زیر ضربات تیر و خنجر و شمشیر، بر زندگی توأم با ذلّت در سایه کاخهای پر شکوه ترجیح داده بودند، و در هیچ یک از این کلمات کمترین تردیدی به دل راه ندادند. لذا آن حضرت در فرازهایی متعدد فرمودند؛...ما هیچگاه فرمانبرداری فرومایگان را بر مرگ شرافتمندانه ترجیح نخواهیم داد. بدانید...من با همین خاندانم و آمادگی کم و یاران اندک، با شما پیکار میکنم (وآماده شهادتم!). بی شک مرگ اندیشی از جمله ویژگی های بارز نهضت امام حسین (ع) در نفی ذلّت به شمار می آید، لذا ویژگی ممتاز و ارزشمندی که در نهضت امام حسین(ع) و یاران همراه او وجود داشت، ذلّت ناپذیری و نستوهی آنان بود. وهمچنین کلام ماندگار ، به خدا سوگند نه به شما دست ذلّت میدهم و نه همچون بردگان فرار خواهم کرد برای همیشه بر تارک تاریخ می درخشد!.هم چنین درتشریح مرگ اندیشی و عدم هراس از مرگ و پیوند آن با نفی ذلّت می توان به سخنان نورانی آن حضرت اشاره نمود که فرمود: « در شأن چون منی نیست که از مرگ بهراسد! مرگ در راه رسیدن به عزّت و احیای حق، چقدر آسان است؟! آری مرگ در راه عزّت و سربلندی جز زندگانی جاوید نیست! و زندگی ذلّتبار جز مرگ تهی از زندگی نمی باشد.آیا مرا از مرگ می ترسانی؟ هیهات! تیرت به خطا رفت و پندارت بیهوده است!من آن نیستم که از مرگ بترسم، روحم بزرگتر و همّتم برتر از آن است که از ترس مرگ زیربار ستم بروم، آیا به بیش از کشتن من قادرید؟! خوشا به کشته شدن در راه خدا!ولی شما بر نابودی عظمت و عزّت و شرف من ناتوانید، حال که چنین است من از کشته شدن باکی ندارم.
بنابراین باید زیاد به یاد معاد باشیم و روزی از ما نگذرد که یادی از مرگ و معاد نکنیم، لذا رَمز حماسه های عاشورا و شجاعت بی نظیر امام حسین(ع) و یارانش را که در تاریخ با خطوط زرین و درخشان ثبت شده است را باید در همین راستا، در ایمان قوی و مستحکم آنان نسبت به مرگ اندیشی و معاد و زندگی جاویدان آخرت جست وجو کرد.
یاد مرگ انسان را تربیت می کند. اگر مردن نبود زندگی کردن بسیار دشوار بود، بلکه یاد مرگ از نعمت های بزرگ خداست. با مرگ‌اندیشی، می توان نفْس خویش را ذلیل گرداند.در این صورت است که دیگر حجاب های غفلت، غرور و مانند آن جلوی چشم و گوش و دل را نمی گیرد. لذا جوشش عشق و عرفان در لحظات حسّاسی که امام و یارانش آغوش خود را برای شهادت گشوده اند شگفت انگیز است، امام حسین (ع) با صراحت خبر از شهادت و پرواز آنها به سوی بهشت می دهد و یاران گریه شوق سر می دهند و مسرورند. این لحظات پرشکوه در تاریخ کربلا راه و رسم زندگی شرافتمندانه و مرگ با عزّت و عظمت را ترسیم می کند.این همان درسی است که امام حسین(ع) در میدان نینوا در روز عاشورا به جهانیان آموخت.
